نخودسبز
نخود سبز، نخود فرنگی یا مشنگ (با نام علمى: Pisum sativum) گياهى است علفی و يک‌ساله که داراى ساقه‌ی نازک و رونده بوده و داراى پيچکى است که به قيم و يا بوته‌هاى مجاور مى‌پيچد.
نخود سبز از آن دسته گياهانى است که اگر آن را چند سال متوالى بعد از خودش کشت کنند، به علت افزايش تراکم آفات و امراض، به تدريج از مقدار محصول آن کاسته مى‌شود. با توجه به بررسى‌هاى انجام شده مى‌توان کشت نخود سبز را ۶ سال يک‌بار در يک زمين تکرار کرد. با توجه به اين موضوع نخود سبز را در تناوب بعد از چغندرقند، سيب‌زميني و يا گل‌کلم مى‌کارند. به‌عبارت ديگر کاشت نخودفرنگى بعد از گياهان وجينى مانند گياهان نام‌برده فوق بهترين نتيجه را خواهد داد.
گیاه شناسی
نخود سبز گیاهی است دارای برگ های مرکب و شانه‌ای که از یک تا سه جفت برگ بیضی تشکیل می‌شود و در انتهای برگ به صورت پیچک ختم می‌گردد. میوه نخود سبز، به شکل نیام و با غلافی شمشیری شکل می‌باشد، که در ابتدای تشکیل دانه ها در داخل نیام صاف و کتابی است ولی پس از رشد کافی به صورت برجسته و کروی و تو پر در می‌آید.
نخود سبز یک گیاه فصل خنک است. دمای مناسب در طول فصل رشد آن بین ۱۳ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. حداقل دما برای جوانه زدن آن بین ۴ تا ۵ درجه سانتی‌گراد است. نخود سبز می‌تواند در دمای بالای ۲۵ درجه سانتی‌گراد جوانه بزند، ولی بوته ها سریعا رشد کرده، در این صورت رشد ریشه ها ضعیف می‌شود و همچنین نیام آن به خوبی تشکیل نمی‌گردد.
نخود سبز تحمل گرمای تابستان را ندارد. در هوای گرم بذور آن سریعا رسیده و دوره رشد آن کامل می‌شود و حالت سخت و خشبی به خود می‌گیرد که این موضوع از بازار پسندی آن می‌کاهد. نخود سبز به میزان زیادی به خشکی حساس است؛ بنابراین، در مناطقی به کشت آن اقدام می‌شود که یا بارندگی به اندازه کافی وجود داشته باشد و یا آب برای آبیاری در اختیار باشد.
شرایط پرورش
خاک
نخود سبز در خاک های مختلف، از خاک های شنی تا خاک های رسی رشد می‌کند. خاک های لومی شنی، که جزء خاک های سبک محسوب می‌شوند، برای نخود سبز مناسب می‌باشند و سبب زودرسی محصول آن می‌گردند. در هر صورت خاک نخود سبز باید از زهکشی خوبی برخوردار باشد.
آماده سازی زمین و نیاز کودی
در مناطق سردسیر، زمین در پاییز شخم عمیق زده می‌شود و در بهار به محض مساعد شدن هوا با شخم سبک و یا دیسک زمین آماده کشت می‌گردد. در مناطق گرمسیری، در اوایل پاییز زمین شخم می‌خورد و در موقع مناسب، به کشت نخود سبز اقدام می‌شود. میزان محصول نخود سبز در خاک هایی که قبلا کود حیوانی به آن ها داده شده است، به مراتب بیشتر از خاک هایی است که کودهای آلی به آن ها نداده‌اند.
کودهای شیمیایی در بالا بردن میزان محصول نقش عمده‌ای دارند. کود های شیمیایی در هنگام آماده کردن زمین اضافه می‌شوند. برای نخود سبز کودهای شیمیایی کامل ۱۰-۱۰-۱۰ توصیه می‌شود. میزان مصرف کودهای شیمیایی ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار می‌باشد. نخود سبز نسبت به کمبود منگنز حساس است. کمبود منگنز در خاک، سبب پیچیدگی برگ ها و تهی شدن نیام از دانه می‌گردد. ۴۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم سولفات منگنز کمبود آن را برطرف می‌سازد.
زمان کاشت
بوته های جوان نخود سبز نسبت به دمای پایین و کمی یخبندان مقاومت دارند. به همین دلیل، در مناطق سردسیری در اوایل بهار به کشت آن اقدام می‌کنند. چنانچه در مناطق سردسیری در اوایل بهار دیر کشت گردد، گل دهی و تشکیل نیام و دانه به هوای گرم برخورد می‌کند، که این وضعیت برای آن مناسب نخواهد بود؛ بنابراین در این مناطق زمانی کشت می‌شود که خطر یخبندان بهاره نباشد. از طرفی هنگام برداشت به گرما برخورد نکند. به طور کلی در این مناطق در بهار و تابستان کشت می‌شود.
در مناطق جنوبی و گرمسیری کشور در پاییز و اوایل زمستان به کشت آن اقدام می‌کنند. بذور آن به صورت ردیفی و در عمق ۲ تا ۵ سانتی‌متری خاک کاشته می‌شوند. البته عمق کاشت به جنس خاک بستگی دارد. در خاک های سنگین سطحی تر و در خاک های سبک عمقی تر کاشته می‌شود. فاصله ردیف ها بین ۴۰ تا ۹۰ سانتی‌متر و فاصله بوته ها از یکدیگر به رقم آن بستگی دارد و از ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر متغیر است. ممکن است نخود فرنگی به صورت دو ردیفه، که هر ردیف آن ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر از یکدیگر فاصله داشته باشد، کشت گردد. میزان مصرف بذر بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار می‌باشد.
در مناطقی که بارندگی به اندازه کافی وجود ندارد، آبیاری مزرعه نخود سبز باید مرتب انجام شود. آبیاری نخود سبز در مرحله گل دهی بسیار حساس می‌باشد. کمبود رطوبت سبب می‌شود که گرده افشانی جلو بیفتد و بدین وسیله نه تنها روی وزن غلاف های تولید شده اثر بدی بگذارد، بلکه با کم شدن میزان رطوبت بر دوره رشد غلاف نیز اثر کرده و از کیفیت آن به طور چشمگیری بکاهد.
نیاز آبی
برای دستیابی به عملکردهای مطلوب بایستی بیش از ۴۰ درصد رطوبت قابل استفاده خاک تخلیه شود؛ بنابراین رژیم آبیاری هر ۷ الی ۱۰ روز یک بار برای بسیاری از مناطق کشت نخود سبز مناسب است. در صورتی که ذخایر آبی ناکافی باشد تأمین رطوبت مورد نیاز گیاه در مراحل گل دهی و رسیدگی بحرانی است و چنانچه یک نوبت آبیاری به صورت تکمیلی مورد توجه باشد، انجام آبیاری تکمیلی حداقل ۴۰ الی ۶۰ روز پس از آبیاری مقدماتی توصیه می‌شود. زمانی که آبیاری نامنظم باشد، غلاف ها و دانه ها از نظر اندازه، شکل، رنگ و زمان رسیدگی یکنواخت نخواهند بود.
برداشت
در شرایط آب و هوایی مناسب و تحت شرایط فاریاب، عملکرد نخود سبز (محصول تازه دارای ۷۰ الی ۸۰ درصد رطوبت) چیزی حدود دو الی سه تن گزارش شده است. نخود فرنگی سبز را در یک دفعه یا دو دفعه با دست برداشت می‌کنند ولی محصول سبز آن با کمباین مخصوص نخود فرنگی قابل برداشت می‌باشد. زمان برداشت از طریق مشخصات ظاهری غلاف تعیین می‌شود. هنگامی که رنگ غلاف ها از سبز تیره به سبز روشن تغییر یافت، محصول آماده برداشت است. برای برداشت محصول خشک بایستی صبر کرد تا غلاف ها کاملاً خشک شوند و سپس با کمباین مخصوص، محصول خشک را برداشت کرد.
حشرات و آفات
گیاه جوان نخود فرنگی، غذای محبوب پرندگان است. زمانی که گیاه جوان کمی بیشتر رشد می‌کند پرندگان ممکن است جوانههای نرم گیاه را بخورند. چنانچه اطراف نهالهای جوان نخود فرنگی را با صفحات توری لانه مرغ بپوشانید، از خطر محافظت خواهند شد.
برخی حشرات نیز ممکن است وارد غلاف نخود شوند یا شته ها نیز ممکن است گاهی به این گیاه هجوم بیاورند، اما این مشکل خیلی رایج نیست. در آب و هوای مرطوب حلزون ها از ساقه های نخود بالا می‌آیند و غلاف های نخود را می‌مکند. در این صورت باید از قرص های ضد حلزون در محیط باغ یا باغچه‌تان استفاده کنید.
خواص
مدیریت و کنترل وزن
نخود سبز چربی بسیار کمی دارد و کم کالری است. از این رو، اغلب در رژیم های گیاهخواری و نیز رژیم های غذایی غیر گیاهخواری وجود دارند. این سبزی سبز به عنوان یک منبع سلامتی خوب در نظر گرفته می‌شود. در مقایسه با لوبیا، نخود سبز دارای کالری بسیار پایینی است. نخود فرنگی حاوی مقدار بسیار زیادی فیبر و ویتامین است.
استخوان و پوکی استخوان
نخود سبز برای استخوان ها مفید هستند. نخود سبز غنی از ویتامین K و D است که به جذب کلسیم و به جلوگیری از پوکی استخوان کمک کرده و استخوان ها را تقویت می‌کند. ویتامین K موجود در نخود سبز از بیماری هایی مثل ورم مفاصل و آلزایمر جلوگیری می‌کند.
سرطان معده
نخود سبز، حاوی مقادیر بالایی از پلی فنول محافظ سلامت به نام کومسترول است. یک فرد تنها به 2 میلی‌گرم در روز از این فیتوناتریشن نیاز دارد تا از سرطان معده جلوگیری کند. یک فنجان نخود سبز حداقل 10 عدد است. نخود سبز غنی از ویتامین ها، فیبرها و آنتی‌اکسیدان ها هستند که بدن را سالم نگه داشته و خطر سرطان را کاهش می‌دهد.
نخود سبز شامل یک کومسترول پلی فنول محافظ سلامت است که خطر سرطان معده را کاهش می‌دهد. ویتامین A و ویتامین C حاضر موجود در نخود سبز، از گسترش انواع سرطان های پروستات، سینه، تخمدان و پانکراس جلوگیری می‌کنند.
سیستم ایمنی
میزان آنتی‌اکسیدان بالای موجود در نخود سبز، از واکنش های مختلفی در بدن جلوگیری می‌کند که ممکن است سبب بیماری های جدی شوند. آن ها منابع غنی از بسیاری از مواد معدنی مانند آهن، کلسیم، روی، مس، منگنز و غیره هستند که سیستم ایمنی بدن شما را تقویت می‌کنند. نخود سبز برای سیستم ایمنی بدن مفید است.
نخود سبز حاوی مقدار بالای آهن و ویتامین C و بسیاری از مواد مغذی دیگر است که ایمنی بدن را بهبود بخشیده و قادر می‌سازد تا بر علیه بیماری ها مبارزه کند. نخود سبز همچنین به بهبود سیستم گوارشی کمک می‌کند که منجر به کاهش اختلالات معده و گوارشی می‌شود.
بیماری های قلبی
بسیاری از ترکیبات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی نخود سبز از رگ های خونی سالم پشتیبانی می‌کنند. تشکیل پلاک در امتداد دیواره های رگ خونی با استرس مزمن، استرس اکسیداتیو و التهاب آغاز می‌شود.
مقادیر زیاد ویتامین B1 و فولات، B2، B3 و B6، سطوح هموسیستئین را کاهش می‌دهند که عامل خطر بیماری های قلبی هستند.
مقابله با پیری
نخود فرنگی سبز نیز در مقابله با پیری پوست مفید خواهد بود. آنتی اکسیدان‌هایی که در آن وجود دارند مثل فلانوئیدها، کاتچین، اپیکاتچین، کاروتنوئید، آلفا کاروتن و غیره برای جلوگیری از فرآیند سالخوردگی پوست مفید هستند.
تنظیم قند خون
فیبر بالا و پروتئین موجود در نخود سبز قند سریع ناشی از هضم را کاهش می‌دهند. همچنین، مواد ضد التهاب و آنتی اکسیدانی، مقاومت نسبت به انسولین را کاهش می‌دهد (دیابت نوع 2).
فیبر بالا و محتوای پروتئین موجود در نخود فرنگی، هضم شکر را آهسته می‌کند. نخود سبز هیچ گونه قند اضافی مانند شکر سفید یا مواد شیمیایی ندارد و در نتیجه به تنظیم قند خون در بدن کمک می‌کند.
مضرات
- مصرف مقدار بیش از حد نخود سبز می‌تواند اسید اوریک در بدن ایجاد کند که ممکن است سبب نقرس گردد. (ایجاد اسید اوریک در مفصل موجب درد شدید می‌شود).
- افزایش وزن هنگام اضافه کردن نخود فرنگی سبز به رژیم غذایی
- پودر پروتئین نخود سبز سبب ایجاد سندرم روده تحریک پذیر، یبوست یا اسهال می‌شود.