کم خونی
کم خونی یا آنمی (Anemia) شایع‌ترین اختلال خونی و به معنای کاهش گلبول‌های قرمز خون است که وظیفه انتقال اکسیژن را به بافت‌ها بر عهده دارند. انواع مختلف آنمی با دلایل و عوارض خاص خود شناخته می‌شوند.
خون
خون مایعی است که در رگ‌ها جریان دارد و طی چرخه‌های متوالی توسط سیستم قلبی-عروقی در سرتاسر بدن انتشار می‌یابد تا اکسیژن و مواد مغذی را به سلول‌ها برساند. خون ترکیبی از مایع زمینه‌ای و انواع سلول‌ها است که با میکروسکوپ مشاهده می‌شوند. ماکرومولکول‌هایی مانند پروتئین و یون‌هایی مثل سدیم نیز در این مایع شناور هستند. تمام اجزای خون برای عملکرد صحیح آن ضروری هستند و نسبت آن‌ها به مقدار خون، مقدار مشخصی دارد.
اجزای خون
در انسان، خون شامل اجزای زیر است:
- «پلاسما» (Plasma): بخش مایع که پلاسما نام دارد و بیشتر حجم خون را تشکیل می‌دهد. ۹۰٪ پلاسما از آب تشکیل شده است و دیگر اجزای خون مانند یون‌ها، پروتئین‌ها، مواد مغذی، مواد زائد و گازهای محلول در آن قرار دارند.
- سلول‌های خونی: شامل گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز است که به ترتیب وظیفه دفاع از بدن و جابجایی اکسیژن را بر عهده دارند.
- «پلاکت» (Platelets): پلاکت‌ها باعث لخته شدن خون و بندآمدن خونریزی می‌شوند.
۴۵٪ خون انسان را پلاکت‌ها و ۵۵٪ آن را پلاسما تشکیل می‌دهد.
تعریف
کم خونی اصطلاحی کلی است که برای کاهش توان خون در حمل و انتقال اکسیژن استفاده می‌شود و می‌تواند وابسته به علل متعددی همچون کاهش آهن، هموگلوبین یا گلبول قرمز باشد. کم خونی یا آنمی دو نوع موقت و دائمی و طیفی خفیف تا شدید دارد. انواع مختلف کم‌خونی، علل، علائم و عوارض اختصاصی خود را دارند و بنابراین به روش‌های مختلف درمان می‌شوند.
علائم
- خستگی مفرط
- ضعف و بی‌حالی
- رنگ پریدگی یا زرد شدن پوست صورت
- تنفس منقطع و کوتاه
- سرگیجه یا حس سبکی در سر
- درد قفسه سینه
- سردی دست و پاها
- سردرد
- سرماخوردگی و عفونت‌های مکرر
- عدم تمرکز
- خلق تحریک پذیر
- افزایش ضربان قلب
عوارض
عدم درمان یا کنترل کم خونی عوارض و مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند مانند:
- کاهش توان کار و تحصیل به دلیل خستگی مفرط
- احتمال اختلالات جنینی یا زایمان زودرس در مادران مبتلا به کم خونی
- مشکلات قلبی-عروقی: افزایش ضربان قلب و تپش قلب نامنظم یا آریتمی، از جمله عوارض آنمی هستند که به بزرگ شدن و نارسایی قلبی منجر می‌شوند.
- مرگ: برخی از انواع مزمن کم‌خونی مانند گلبول‌های قرمز داسی شکل یا کم خونی ناشی از خونریزی شدید، مرگ‌آفرین هستند.
علل
سه علت اصلی کم خونی عبارتند از:
- خونریزی شدید
- کاهش تولید گلبول قرمز
- تخریب زیادتر از معمول گلبول‌های قرمز
انواع
اگر کم‌خونی را بر اساس عامل به وجود آورنده تقسیم‌بندی کنیم، علاوه بر کم خونی فقر آهن که رایج ترین نوع کم خونی است، انواع دیگری از آنمی نیز وجود دارند که عبارتند از:
- آنمی آپلاستیک
- آنمی گلبول‌های قرمز داسی شکل
- «کم خونی خطرناک» (Pernicious Anemia)
- آنمی ناشی از بیماری‌های مزمن (ACD)