نمایش مبدأ برای گویان

'''گویان''' (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: <bdi>Guyana</bdi>) با نام رسمی '''جمهوری تعاونی گویان''' (به [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]: <bdi>Co-operative Republic of Guyana</bdi>)، کشوری در شمال شرقی [[آمریکای جنوبی]] است. گویان تنها کشور مستقل در آمریکای جنوبی با زبان رسمی انگلیسی است. [[جرج تاون]]، پایتخت و همچنین بزرگترین شهر گویان است. این کشور از شمال به سواحل [[اقیانوس اطلس]] می‌رسد و با [[برزیل]] در جنوب و جنوب غرب، [[ونزوئلا]] در غرب و [[سورینام]] در شرق همسایه است.
[[پرونده:پرچم گویان.png|جایگزین=پرچم گویان|بندانگشتی|پرچم گویان]]
[[پرونده:موقعیت گویان.png|جایگزین=موقعیت گویان|بندانگشتی|موقعیت گویان{{کشور
| نام کامل = جمهوری تعاونی گویان
| شعار = یک قوم، یک ملت، یک سرنوشت
| پایتخت = جورج‌تاون
| زبان(های) رسمی = انگلیسی
| حکومت = جمهوری نیمه‌ریاستی
| مساحت = 214,969 کیلومتر مربع
| جمعیت = 817,607 نفر (2024)
| شاخص توسعه انسانی = 0.742
| واحد پول = دلار گویان
| منطقه زمانی = یوتی‌سی 4-
| پیش‌شماره تلفنی = 592+
| دین(ها) = مسیحیت 54.2%
هندوئیسم 31.0%
اسلام 7.5%
بدون دین 4.2%
| کد ایزو ۳۱۶۶ = GY
| دامنه سطح‌بالا = gy.
}}]]
گویان با مساحتی بالغ بر ۲۱۴ هزار کیلومتر مربع، سومین کشور کوچک مستقل در آمریکای جنوبی پس از [[اروگوئه]] و سورینام است. همچنین از نظر تراکم جمعیت، در رتبه دوم کمترین جمعیت در آمریکای جنوبی قرار دارد. این کشور از نظر تنوع زیستی و زیستگاه‌های طبیعی بسیار غنی است و بخشی از [[جنگل آمازون]]، بزرگترین جنگل بارانی استوایی جهان، را در خود جای داده است.

گویانی‌ها عمدتا به «کریول گویانی» به‌عنوان زبان اول صحبت می‌کنند که یک زبان کریول انگلیسی‌بنیاد است. با وجود زبان رسمی انگلیسی، گویان بخشی از حوزه کارائیب انگلیسی‌زبان به شمار می‌رود و روابط فرهنگی، تاریخی و سیاسی قوی با دیگر کشورهای این منطقه دارد. گویان همچنین میزبان دفتر مرکزی جامعه کارائیب (CARICOM) است. این کشور در سال ۲۰۰۸ به‌عنوان یکی از اعضای مؤسس به اتحادیه کشورهای آمریکای جنوبی پیوست.

== تاریخ ==
پیش از استعمار هلندی‌ها، گویان تحت سلطه قبایل لوکونو و کالینا بود. سپس در اواخر قرن ۱۸ به تصرف بریتانیا درآمد و تا دهه ۱۹۵۰ با عنوان «گویان بریتانیا» اداره می‌شد. اقتصاد این کشور در آن دوران عمدتا بر مزارع کشاورزی استوار بود. گویان در نهایت در سال ۱۹۶۶ استقلال یافت و در سال ۱۹۷۰ به عضویت کامل اتحادیه کشورهای مشترک‌المنافع درآمد.

== جغرافیا ==
گویان یکی از کم‌جمعیت‌ترین کشورهای جهان است و قلمرو آن بین عرض‌های جغرافیایی ۱ تا ۹ درجه شمالی و طول‌های جغرافیایی ۵۶ تا ۶۲ درجه غربی قرار دارد. این کشور به پنج منطقه‌ طبیعی تقسیم می‌شود:

* جلگه‌ی ساحلی باتلاقی و حاصلخیز در امتداد اقیانوس اطلس (پرجمعیت‌ترین منطقه)
* کمربند ماسه سفید در داخل خشکی (دارای بیشتر ذخایر معدنی)
* جنگل‌های بارانی انبوه در جنوب
* ساوان‌های خشک‌تر در جنوب غربی
* کوچکترین منطقه‌ی داخلی شامل کوه‌هایی که به تدریج به سمت مرز برزیل بلندتر می‌شوند.

بلندترین کوه گویان، [[کوه رورایما]] (۲۷۷۲ متر) است که در مرز سه کشور گویان، برزیل و ونزوئلا قرار دارد. گفته می‌شود این کوه الهام‌بخش رمان [[دنیای گمشده]] اثر [[آرتور کانن دویل]] بوده است. گویان همچنین دارای آبشارهای متعدد از جمله [[کایتور]] که گفته می‌شود پرآب‌ترین آبشار تک‌پایه جهان است، می‌باشد.

چهار رودخانه اصلی گویان عبارتند از: [[رود ازکیبو|ازکیبو]] (طولانی‌ترین رود با 1010 کیلومتر طول)، کورنتین (مرز با کشور سورینام)، بربیس و دمِرارا. در دهانه‌ی رودخانه‌ی ازکیبو ساحل شل‌بیچ نام دارد که محل زاد و ولد لاک‌پشت‌های دریایی است.

آب‌وهوای گویان گرمسیری، مرطوب و تحت تاثیر بادهای تجاری شمال شرقی در امتداد ساحل است. دو فصل بارانی در این کشور وجود دارد: اولی از می تا اواسط آگوست، دومی از اواسط نوامبر تا اواسط ژانویه.

گویان یکی از بزرگترین جنگل‌های بارانی دست‌نخورده‌ی آمریکای جنوبی را در خود جای داده است که بخش‌هایی از آن تقریبا برای انسان غیرقابل دسترسی است.

== جمعیت‌شناسی ==
حدود ۹۰ درصد از جمعیت ۷۴۴ هزار نفری گویان در نوار ساحلی باریکی زندگی می‌کنند. این نوار ساحلی تنها ۱۰ درصد از کل مساحت کشور را تشکیل می‌دهد و عرض آن بین ۱۶ تا ۶۴ کیلومتر است.

تأثیر حکومت بریتانیا در ساختار سیاسی و ترکیب جمعیتی گویان مشهود است. مردم گویان از نظر نژاد و قومیت بسیار متنوع هستند. آن‌ها ریشه‌هایی در هند، آفریقا، اروپا و چین دارند و علاوه بر آن جوامع بومی هم در این کشور حضور دارند. با وجود این تنوع، زبان مشترک اکثر مردم گویان، انگلیسی و گویش کریول انگلیسی گویانی است.

بزرگترین گروه قومی، هندو-گویانی‌ها (یا هندی‌های شرقی) هستند که ۴۳.۵ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. آن‌ها نوادگان کارگرانی هستند که به صورت قراردادی از هند به گویان آورده شدند. پس از آن‌ها، آفریقایی-گویانی‌ها قرار دارند که ۳۰.۲ درصد جمعیت را شامل می‌شوند. این گروه، نوادگان بردگان آفریقایی (به ویژه غرب آفریقا) هستند. گویانی‌های دورگه ۱۶.۷ درصد و بومیان (که به آن‌ها سرخپوست هم گفته می‌شود) ۹.۱ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند. گروه‌های بومی شامل آراواک‌ها، وای‌وای‌ها، کاریب‌ها، آکوائو، آراکونا، پاتامونا، واپیشانا، ماکوشی و وارائو هستند. دو گروه بزرگتر، هندو-گویانی‌ها و آفریقایی-گویانی‌ها گاهی اوقات با تنش‌های نژادی روبرو بوده‌اند.

=== زبان ===
انگلیسی زبان رسمی گویان است و در آموزش، دولت، رسانه و خدمات استفاده می‌شود. با این حال، اکثر قریب به اتفاق مردم گویان به گویش کریول گویانی صحبت می‌کنند. این گویش بر پایه زبان انگلیسی است و تأثیرات اندکی از زبان‌های آفریقایی، هندی و بومیان آمریکایی گرفته است.

زبان‌های بومی کاریبی (آکوائو، وای‌وای و ماکوشی) توسط اقلیت کوچکی از بومیان صحبت می‌شود.

هندی گویانی توسط نسل قدیمی‌تر جامعه هندو-گویانی صحبت می‌شود، اما نسل جوان‌تر گویان از انگلیسی یا کریول گویانی استفاده می‌کنند. همچنین مهاجران هندو-سورینامی از کشور سورینام به گویش سارنامی و به ویژه زیرگویش نیکری-بربیکی صحبت می‌کنند.

=== مذهب ===
دین، نقش مهمی در هویت مردم گویان دارد و تحت تاثیر استعمار و گروه‌های مهاجر شکل گرفته است. در سال ۲۰۱۲، ۶۳ درصد مسیحی، ۲۵ درصد هندو، ۷ درصد مسلمان و بقیه پیرو ادیان دیگر یا بدون دین بوده‌اند.

مسیحیت به عنوان دین معتبر شناخته می‌شد و نماد فرهنگ اروپایی و پیشرفت اجتماعی در دوران استعمار بود. مبلغان مذهبی و کلیساها اقدام به ساخت مدارس کردند و تا پیش از ملی شدن مدارس در دهه ۱۹۷۰، تقریبا همه آن‌ها وابسته به کلیساها بودند.

زمانی که کارگران هندی به صورت قراردادی به گویان آورده شدند، اهمیت دین‌های هندو و اسلام افزایش یافت، اما برای چندین دهه، این ادیان برای ازدواج‌های قانونی به رسمیت شناخته نمی‌شدند.

در کنار ادیان اصلی، اعتقادات سنتی آفریقایی و بومیان آمریکایی نیز همچنان وجود دارند.

== اقتصاد ==
به‌طور کلی فعالیت‌های اقتصادی اصلی در گویان شامل کشاورزی (برنج و شکر دمرارا)، استخراج بوکسیت و طلا، چوب، غذاهای دریایی، مواد معدنی، نفت خام و گاز طبیعی است.

در سال 2017، 41 درصد از جمعیت گویان زیر خط فقر زندگی می‌کردند. کشف نفت خام در سال ۲۰۱۵ و آغاز حفاری تجاری در سال ۲۰۱۹ باعث تحول اقتصادی در گویان شد. اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۰ با رشد ۴۹ درصدی، به گفته برخی منابع، به سریع‌ترین اقتصاد در حال رشد جهان تبدیل شد. با وجود ذخایر ۱۱ میلیارد بشکه‌ای نفت، پیش‌بینی می‌شود گویان تا سال ۲۰۲۵ به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت سرانه در جهان تبدیل شود. کشف بیش از ۱۱ میلیارد بشکه ذخایر نفت در سواحل گویان از سال ۲۰۱۷، بزرگترین افزوده شدن به ذخایر جهانی نفت از دهه ۱۹۷۰ به شمار می‌رود.

در حال حاضر گویان پس از [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]]، [[کانادا]] و [[باهاما]]، چهارمین رتبه تولید ناخالص داخلی سرانه را در [[قاره آمریکا]] دارد و از سال ۲۰۱۵ تاکنون یکی از کشورهایی با بیشترین پیشرفت در رتبه‌بندی شاخص توسعه انسانی بوده است. با این حال، بانک جهانی در سال ۲۰۲۳ هشدار داد که همچنان فقر قابل توجهی در گویان وجود دارد و این کشور با خطرات جدی در مدیریت ساختاری رشد خود روبرو است.

[[رده:کشورهای آمریکای جنوبی]]