اتوبوس

اتوبوس (به فرانسوی: Autobus) وسیله نقلیه‌ای است که برای حمل تعداد زیادی مسافر طراحی شده‌است. برخی اتوبوس‌ها تا ۳۰۰ مسافر ظرفیت دارند. رایج‌ترین نوع اتوبوس، اتوبوس یک طبقه است، اما در مسیرهایی با تردد بالا از اتوبوس‌های دوطبقه یا اتوبوس‌های مفصلی استفاده می‌شود.

نمونه اتوبوس درون‌شهری

در مسیرهای با تردد کمتر از میدی‌بوس‌ها (Midibus) و مینی‌بوس‌ها استفاده می‌شود، در حالی که اتوبوس‌های بین‌شهری برای سفرهای طولانی‌تر به‌کار می‌روند. اکثر اتوبوس‌های شهری و بین‌شهری از مسافران کرایه ثابت دریافت می‌کنند، اما برخی مانند اتوبوس‌های مدارس یا اتوبوس‌های شاتل در دانشگاه‌ها رایگان هستند. در بسیاری از کشورها، رانندگی اتوبوس به مجوز ویژه‌ای نیاز دارد که فراتر از گواهینامه رانندگی معمولی است.

اتوبوس‌ها برای مقاصد مختلفی مانند ترابری درون‌شهری، میان‌شهری، سرویس مدرسه، گردشگری یا کرایه اختصاصی استفاده می‌شوند. برخی اتوبوس‌ها برای تبلیغات سیاسی یا وسایل نقلیه تورهای موسیقی نیز به‌کار می‌روند.

در دهه ۱۸۲۰، اتوبوس‌ها به‌صورت کالسکه‌های اسب‌کش بودند و در دهه ۱۸۳۰ اتوبوس‌های بخار و در سال ۱۸۸۲ اتوبوس‌های برقی ترولی به کار گرفته شدند. نخستین اتوبوس‌های با موتور درون‌سوز در سال ۱۸۹۵ به‌کار رفتند. اخیراً، توجه به اتوبوس‌های برقی هیبریدی، سلول سوختی و اتوبوس‌هایی که با گاز طبیعی فشرده (CNG) یا بیودیزل کار می‌کنند، افزایش یافته‌است. از سال ۲۰۱۰، صنعت اتوبوس‌سازی به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش و جهانی‌سازی است.

اتوبوس‌های درون‌شهری ایرانی که برای جابجایی زائران کربلا نیز استفاده می‌شوند

انواع اتوبوس‌ها

بر اساس تردد بین مسیرها:

• اتوبوس درون‌شهری
• اتوبوس برون‌شهری
• اتوبوس‌های مسافرتی (Coach bus)
• اتوبوس اکسپرس (Express bus service)
• اتوبوس انتقالی (Transit bus)

بر اساس تعداد طبقه‌ها:

• اتوبوس یک‌طبقه
• اتوبوس دوطبقه
• اتوبوس دوطبقه کوتاه (Lowbridge double-deck bus)

بر اساس سطح دسترسی:

• اتوبوس‌های کم ارتفاع
• اتوبوس‌های مرتفع

بر اساس سوخت مصرفی:

• اتوبوس برقی
• ژیروباس (Gyrobus)
• اتوبوس دیزلی یا گازوئیلی
• اتوبوس گازی
• اتوبوس هیبرید الکتریکی
• اتوبوس هیدروژنی (Fuel cell bus)
• اتوبوس دوگانه‌سوز (Dual-mode bus)

بر اساس تعداد کابین:

• اتوبوس تک کابین (Rigid bus)
• اتوبوس دو کابینه (Bi-articulated bus)
• اتوبوس سه کابینه
• اتوبوس چندمحوره (Multi-axle bus)

بر اساس اندازه و شکل:

• اتوبوس اندازه کامل (Full-size bus)
• مینی‌بوس
• میدی‌بوس (Midibus)
• ون
• مینی‌ون
• اتوبوس روباز (Open top bus)
• اتوبوس زرهی (Armoured bus)
• اتوبوس تختخواب‌دار (Sleeper bus)

بر اساس کاربرد:

• اتوبوس مدرسه
• اتوبوس فرودگاهی
• اتوبوس گردشگری
• اتوبوس ترکیبی (Combination bus)
• اتوبوس انتخاباتی (Campaign bus)
• اتوبوس لیموزین (Party bus)
• اتوبوس‌های اختصاصی (Customised buses)
• اتوبوس پلیس
• اتوبوس آموزشی (Training bus)

دیگر دسته‌بندی‌ها:

• اتوبوس هدایت‌شونده (Guided bus)
• اتوبوس موتوری (Motor bus)

طراحی و دسترسی

در گذشته، کف اتوبوس‌های شهری در سطح بالا قرار داشت، اما امروزه اتوبوس‌های شهری با ارتفاع پایین جایگزین شده‌اند. برخی اتوبوس‌ها دارای رمپ‌های هیدرولیکی، پنوماتیکی یا برقی هستند که سوار شدن افراد با ویلچر یا کالسکه کودک را تسهیل می‌کنند. اتوبوس‌های با دسترسی خوب دارای درهای ورودی بزرگ، فضای عبور و محل قرارگیری ویلچر هستند. همچنین، نمایشگرهای ال‌ای‌دی مقصد و اعلام‌کننده‌های صوتی برای کمک به افراد با محدودیت‌ها و معلولیت‌های جسمی طراحی شده‌اند. اتوبوس‌های بین‌شهری معمولاً دارای بالابر ویلچر هستند.

پیکربندی

ابتدا، اتوبوس‌ها با موتور در جلو و ورودی در عقب طراحی می‌شدند. با گذشت زمان، طراحی‌های موتور میانی یا عقب و درب‌های جلو یا چنددرب مرسوم شدند. حرکت به سمت طراحی ارتفاع پایین باعث حذف کامل طرح موتور میانی شد. بیشتر اتوبوس‌ها دو محور دارند و اتوبوس‌های مفصلی سه محور دارند.

هدایت

اتوبوس‌های هدایت‌شده از فناوری‌هایی استفاده می‌کنند که امکان حرکت در مسیرهای از پیش تعیین شده را فراهم می‌کنند. هدایت می‌تواند مکانیکی، نوری یا الکترومغناطیسی باشد.

رنگ و ظاهر

اتوبوس‌های شهری برای شناسایی مسیر یا اپراتور، رنگ‌آمیزی می‌شوند. این کار می‌تواند از طریق رنگ‌آمیزی، استفاده از چسب وینیل یا عکس برگردان‌ها انجام شود. اتوبوس‌های تبلیغاتی و کمپینی ممکن است با پیام‌های مربوطه تزئین شوند.

پیشرانه

از دهه ۱۹۲۰ تاکنون، موتور دیزل رایج‌ترین منبع توان اتوبوس‌ها بوده‌است. اتوبوس‌های اولیه با برق تأمین شده از خطوط هوایی تغذیه می‌شدند. امروزه، اتوبوس‌های برقی با باتری‌های قابل شارژ و اتوبوس‌هایی با گاز طبیعی فشرده یا بیودیزل نیز به‌کار گرفته می‌شوند. ژیروبوس‌ها که از چرخش یک فلایویل بزرگ توان می‌گیرند، در دهه ۱۹۴۰ آزمایش شدند.