بابل (مازندران)

بابل، معروف به شهر بهارنارنج، مرکز شهرستان بابل در استان مازنداران قرار دارد. این شهر که در دوران زندیه مرکز ولایت مازندران بود، امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای شمال ایران از جنبه‌های تجاری، سیاسی، فرهنگی، درمانی، کشاورزی و دانشگاهی شناخته می‌شود. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر بابل ۲۵۰۲۱۷ نفر بوده است. این شهر با فاصله ۲۱۴ کیلومتری از تهران قرار دارد. مردم بابل از قوم طبری هستند که ریشه در قوم تپوری دارند و به زبان مازندرانی صحبت می‌کنند.

میدان باغ فردوس، بابل

اطلاعات شهر
کشور:	ایران
استان:	مازندران
شهرستان:	بابل
بخش:	مرکزی
نام(های) پیشین:	بارفروش
سال شهر شدن:	۱۳۰۴
جمعیت:	۲۵۰٬۲۱۷ نفر (۱۳۹۵)
ارتفاع:	۲- متر
شهردار:	مهدی کیانی
میانگین دما:	۱۷٬۱ درجه سانتی گراد
میانگین بارش:	۸۹۹ میلی‌متر
روزهای یخبندان:	0

نام‌شناسی

نام "بابل" از دو بخش "با" و "بُل" تشکیل شده است. "با" در گذشته به معنای هر چیز مایع و در کاربرد روزانه به معنای "آب" استفاده می‌شد، چنانکه در کلماتی مانند "باران" (آبی که رانده می‌شود) این معنا آشکار است. "بُل" نیز به معنای "فراوان و بسیار" است. این نام‌گذاری به درستی گویای ویژگی بارز این منطقه، یعنی "فراوانی آب" است. پژوهش‌های انجام شده در سال ۱۳۷۲ در مورد نام‌شناسی شهرهای باستانی مازندران، این معنا را تأیید می‌کند.

همچنین در کتاب "حدود العالم" که در قرن چهارم هجری قمری به نگارش درآمده، از "مامطیر" (نامی که در گذشته به بابل داده می‌شد) به عنوان شهرکی با آب‌های روان یاد شده است.

در کتاب "سخن اندر رودها" نیز از رودخانه‌ای به نام "باوُل" نام برده می‌شود که از کوه قارن سرچشمه می‌گیرد و از مامطیر (معرب شده مه میترا = جایگاه میترای بزرگ) عبور کرده و به دریای خزر می‌ریزد.

شواهد تاریخی نشان می‌دهد که از سده‌های پنجم و ششم هجری قمری، مامطیر رو به ترقی و توسعه نهاده و در اوایل سده هفتم، به گفته یاقوت حموی، از جمله شهرهای برجسته طبرستان به شمار می‌آمده است.

نام "بارفروش" نیز برگرفته از رونق تجارت در این منطقه بود. در کتاب "مرآة البُلْدَان" آمده است که در گذشته، دهی در این مکان وجود داشت و بارهایی که با کشتی از جاجی ترخان به بندر مشهدسر می‌آوردند، به این ده حمل و در آنجا فروخته می‌شدند. به‌همین دلیل، این قریه به "بارفروش‌ده" معروف شد.

در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، به دستور رضا شاه پهلوی، نام این شهر از "بارفروش" به "بابُـل" تغییر یافت. این نام‌گذاری به دلیل وجود رودخانه‌ای به نام "باوُل" یا "بابُل" در این منطقه بود. حتی در زمان‌هایی که نام شهر "بارفروش" بود، نام این رودخانه در میان مردم شهرت داشت. وجود روستاهای تاریخی با نام‌های "بابلکان" و "بابلکنار" نیز شاهدی بر این موضوع است.

جغرافیا

بابل، در قلب مازندران، در فاصله ۱۵ کیلومتری از سواحل دریای خزر و در دامنه رشته کوه البرز واقع شده است. این شهر در ارتفاعی حدود ۲ متر پایین‌تر از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته است. مختصات جغرافیایی بابل، ۳۶ درجه و ۳۴ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۴۴ دقیقه و ۲۰ ثانیه طول شرقی است.

قرار گرفتن بابل در مرکز مازندران، دسترسی به این شهر را از نقاط مختلف استان آسان می‌کند. همچنین، وجود دو دسترسی مهم در فاصله‌های کوتاه از این شهر (هراز در غرب و فیروزکوه در شرق)، بابل را به عنوان یک نقطه اتصال استراتژیک در منطقه مطرح کرده است.

بابلرود، شریان حیاتی این شهر، از غرب آن عبور می‌کند و طراوت و زیبایی خاصی به این منطقه می‌بخشد. این رودخانه از کوه‌های سواد کوه سرچشمه می‌گیرد و شاخه مهم آن سجادرود است. بابلرود 78 کیلومتر طول دارد که بعد از آبیاری شالیزای‌های بابل در بابلسر به دریای خزر می‌ریزد.

گردشگری

دریاچه‌ها

• سواحل دریای مازندران: در 15 کیلومتری شمال بابل
• دریاچه سد البرز: این سد زیبا در جنوب شرقی بابل واقع شده و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین سدهای خاکی کشور شناخته می‌شود.
• دریاچه سد شیاده: در جنوب غربی بابل و در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد.
• دریاچه سد سنبل رود: این دریاچه در بخش شرقی بابل واقع شده و مکانی آرام برای تفریح و گردش است.
• دریاچه کامی کلا: در بخش بندپی غربی شهرستان بابل و در اطراف کوه‌های البرز قرار دارد.
• تالاب رمنت: این تالاب در نزدیکی مرکز شهر بابل واقع شده و زیستگاه پرندگان مختلفی است.

جنگل‌ها

• پارک جنگلی بابلکنار: این پارک جنگلی حفاظت‌شده در نزدیکی بابلکنار قرار دارد و مکانی عالی برای پیاده‌روی و طبیعت‌گردی است.
• جنگل شیاده: در بخش غربی بابل
• جنگل نارنجلو: این جنگل حفاظت‌شده در بخش غربی بابل واقع شده و به‌خاطر درختان نارنج معروف است.
• جنگل ویوج: در جاده‌ شیاده
• جنگل لفور: در جنوب شرقی بابل

آبشارها

• آبشار حاجی شیخ موسی
• آبشار تیرکن (هفت آبشار)
• آبشار کیمون
• آبشار شی الیم
• آبشار کلیره (بتلیم)
• آبشار درازکش
• آبشار گزو

چشمه‌ها

• چشمه آب گرم اَزرو: در روستای آری قرار دارد.

ییلاق‌ها

• فیلبند: مرتفع‌ترین ییلاق مازندران با چشم‌اندازی بی‌نظیر از کوه‌ها و دریاچه
• شیخ موسی: ییلاقی زیبا با دو زیارتگاه و طبیعت بکر
• ورزنه: ییلاقی کوهستانی با مسیر صعب‌العبور و طبیعتی بکر و چشمه‌ای خنک
• لهه: ییلاقی با چشم‌اندازی زیبا به ییلاق شیخ موسی
• انیژدون: ییلاقی با میوه‌های کوچک و خوشمزه و گل‌های فراوان
• شالدرکا: ییلاقی خوش آب و هوا با جاذبه‌های گردشگری
• شالینگچال: یکی از سردترین ییلاق‌های مازندران با چشم‌اندازی زیبا در فصل بهار

اماکن مذهبی

• بقعه امامزاده قاسم (آستانه): این آرامگاه که در مرکز شهر بابل واقع شده، از جمله مکان‌های زیارتی مهم این شهر است.

• مسجد محدثین: این مسجد که قدمت آن به حدود 290 سال می‌رسد، به فرمان امام دوازدهم شیعیان در دوران افشاریه ساخته شده است. برخی این مسجد را "جمکران دوم" می‌نامند.
• تکیه پیرعلم: این تکیه که در محله‌ای به همین نام واقع شده، از جمله تکیه‌های قدیمی و معروف بابل است.
• تکیه حصیرفروشان: این تکیه نیز از جمله تکیه‌های قدیمی بابل است که در محله حصیرفروشان واقع شده است.
• مسجد جامع: مسجد جامع بابل از جمله مساجد تاریخی این شهر است که در مرکز شهر واقع شده است.

اماکن تاریخی

• کاروانسراها: بابل در گذشته به‌عنوان یک مرکز تجاری مهم، دارای کاروانسراهای متعددی بوده است. برخی از این کاروانسراها هنوز هم پابرجا هستند و یادآور رونق و شکوه گذشته این شهر هستند.
• کاخ شاپور: این کاخ که در دوره صفویه ساخته شده، در زمان قاجار و پهلوی توسعه یافته و به عنوان تفرجگاه شاهان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. امروزه این کاخ به دانشگاه علوم پزشکی بابل تبدیل شده است.
• برج دیدبانی کاخ بابل: این برج در دوره پهلوی در محوطه کاخ شاپور ساخته شده و به عنوان یکی از نمادهای این شهر شناخته می‌شود.
• پل محمدحسن خان: این پل که از آثار دوره قاجار است، بر روی رودخانه بابل واقع شده و به دلیل معماری خاص خود، از جمله پل‌های معروف این شهر است.
• موزه بابل (گنجینه بابل): این موزه که تنها موزه مردم‌شناسی مازندران است، در ساختمان شهرداری سابق یا بلدیه (ساخت 1307) واقع شده و از سال 1375 به‌عنوان موزه از آن استفاده می‌شود.
• ساختمان شهربانی: این ساختمان که در دوره پهلوی ساخته شده، در حال حاضر به عنوان شهرداری بابل مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• بازار ماهی فروش‌ها: این بازار که از جمله بازارهای سنتی بابل است، محل مناسبی برای خرید ماهی و سایر محصولات دریایی است.
• آرامگاه زین العابدین: این آرامگاه از بناهای دوره قاجار است و در آن یکی از بزرگان شهر بابل دفن شده است.
• آرامگاه درویش علم بازی: این مقبره که در پشت آرامگاه معتمدی بابل قرار دارد، مدفن یکی از درویشان مشهور این شهر است.
• حمام قدیم میرزا یوسف: این حمام که در دوره صفوی ساخته شده بود، متاسفانه بخش اعظم آن در سال ۱۳۹۰ توسط شهرداری تخریب شد.
• آرامگاه سید کبیر: این آرامگاه از بناهای دوره قاجار است و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
• مسجد چهارسوق: این مسجد تاریخی که از آثار دوره قاجار است، در مرکز شهر بابل واقع شده است.

سوغات

• غذاهای محلی: شامی بابلی، آغوز نون، پشتِ زیک، پیسن گُندلهِ، رشته به رشته و شکر قرمز
• نان‌ها و شیرینی جات: شیرینی محلی، کلوچه‌های خوشمزه، گز و مربای بهار نارنج
• نوشیدنی‌ها: شربت، عرق و چای بهار نارنج، عرق شلتوک و انواع نوشیدنی‌های سنتی
• ترشیجات: نازخاتون، بادمجان ترشی، سیر ترشی، هَفتِ بیجار، ترشی یارسی و انواع ترشی‌های محلی

• صنایع دستی: جارو، نمد، حصیربافی، گلیم، جاجیم، سبد، جوراب پشمی، پارچه (چوغا، باشلق، وازشمد) و انواع صنایع دستی بابل
• محصولات کشاورزی: برنج طارم و انواع دیگر برنج، مرکبات، انار جنگلی، ازگیل، صیفی جات، سبزیجات، کاهو و انواع محصولات کشاورزی بابل

آموزش عالی

بابل، قطب علمی شمال کشور به شمار می‌آید و ۲۰ دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی را در خود جای داده است. دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، از جمله برترین دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی موسسه بین‌المللی تایمز، در این شهر واقع شده است.

همچنین، بابل اولین شهر شمال کشور می‌باشد که دانشگاه علوم پزشکی سراسری در آن تأسیس شده است.