جنوبگان

جنوبگان (به انگلیسی: Antarctica) نام قاره‌ای در قطب جنوب کره زمین است. این قاره سردترین نقطه زمین است و کمابیش همه سطوح از یخ پوشیده شده‌است.

موقعیت جنوبگان قطب جنوب

جنوبگان پنجمین قاره بزرگ زمین پس از آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است. جمعیت انسانی بر روی این قاره کمترین میزان نسبت به دیگر قاره‌هاست چرا که اکثر سطح آن با یخ پوشیده شده است. کمترین میانگین رطوبت و پایین‌ترین میانگین دما و همچنین بلندترین میانگین بلندی در میان متعلق به این قاره است. بالغ بر ۸۰٪ از ذخایر آب شیرین کره زمین در جنوبگان قرار دارد.

جنوبگان ایران

ایران به دلیل امکان دسترسی از طریق مکران به قطب جنوب و حائل نبودن هیچ سرزمینی در این میان حق دارد طبق قوانین بین‌المللی با در اختیار گرفتن مناطقی که به «جنوبگان ایران» مشهور است در بخشی از قطب جنوب مانند سایر کشورها به فعالیت بپردازد.

جنوبگان ایران منطقه ای حدفاصل مختصات ۵۹٫۵۰ تا ۶۳٫۱۴ شرقی از سواحل ایران (۳٫۶۴ درجه عرض جغرافیایی) یک قطاع به طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر و عرض ۴۰۵ کیلومتر و مساحت تقریبی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع است که با قلمرو جنوبگان استرالیا همپوشانی دارد.

ایران جزو بیش از ۵۰ کشوری است که می تواند در مورد تحقیقات در جنوبگان نظر بدهد و در آن مشارکت داشته باشد.

پیمان جنوبگان

پیمان جنوبگان به نوعی توافق برای حفظ قاره جنوبگان و همچنین سیاست گذاری مشترک در مورد استفاده و بهره برداری تحقیقاتی از آن است، اما در عمل کشورها با پوشش فعالیت های تحقیقاتی هر کدام سهمی از این منطقه برای خود برداشته اند.

این پیمان از سال ۱۹۵۹ و به دنبال ادعای مالکیت آرژانتین بر جنوبگان ظهور پیدا کرد، قدرت‌های بزرگ آن روزها ایالات متحده آمریکا، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی و پادشاهی متحد بریتانیا تصمیم گرفتند که با ایجاد معاهدهای مانع از سلطه کشورها بر جنوبگان شوند.

پیمان جنوبگان چون مربوط به قطب است، بیانی دیپلماتیک از همکاری علمی و عملی است که اصطلاحاً «بر روی یخ» به دست آمده است. ایران هنوز به عضویت این پیمان در نیامده، اما شهریور ۹۳ در سی و سومین نشست کمیته علمی تحقیقات جنوبگان در اوکلند نیوزیلند، عضویت ایران در «کمیته علمی تحقیقات جنوبگان» تصویب و زمینه مشارکت کشورمان در تحقیقات جنوبگان و پی گیری طرح احداث پایگاه دائمی تحقیقاتی در قطب جنوب فراهم شد.

کشف قاره جنوبگان

باور به وجود سرزمینی جنوبگانی یعنی قاره‌ای بس بزرگ که در دورترین جای زمین قرار گرفته باشد تا بتواند توازن کره زمین را در برابر خشکی‌های بزرگ شمال آن حفظ کند از زمان بطلمیوس در سده ۱ (میلادی) وجود داشته‌است. نظریه وجود این سرزمین منسوب به ارسطو است و توسط بطلمیوس بسط یافته‌است. بطلمیوس معتقد بود مساحت زمین‌های شمالی و جنوبی زمین باید برابر باشد و به همین دلیل نتیجه می‌گرفت که سرزمینی ناشناخته در جنوب وجود دارد. ترسیم خشکی‌های بزرگی در جنوب زمین در نقشه‌های کهن، مانند نقشه‌های معروف پیری رئیس، دریاسالار امپراتوری عثمانی سده ۱۶ (میلادی) رایج بود.

دور زدن دماغه امید نیک و دماغه هورن در قرن‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی احتمال وجود سرزمینی در جنوب را افزایش داد. در سال ۱۶۰۶ جزیره‌ای بزرگ در جنوب گینه نو توسط اروپاییان کشف شد که گمان می‌رفت بخشی از سرزمین ناشناخته جنوبی باشد و به همین دلیل استرالیا (به معنای «جنوبیه» در زبان لاتین) نام گرفت. به دنبال ایده برابری مساحت زمین‌های شمالی و جنوبی و کافی نبودن مساحت استرالیا برای تأمین این برابری، سفرهای اکتشافی متعددی در اقیانوس آرام و در مدارهای نزدیک به قطب جنوب انجام شد تا باقی‌مانده این سرزمین نیز کشف گردد.

در سال ۱۷۷۳، جیمز کوک و خدمه‌اش از مدار جنوبگان گذشتند، اما در فاصله ۲۴۰ کیلومتری جنوبگان به جزیره‌ای رسیدند و سپس بازگشتند. در سال ۱۸۲۰، یک کاروان دریایی روسیه به فرماندهی فابین گوتلیب فن بلینگسهاوزن و میخائیل لازارف، یک کاروان بریتانیایی به سرکردگی ادوارد برنسفیلد و یک ملوان آمریکایی به نام ناتانئیل پالمر مدعی شدند که یخ‌تاق‌های جنوبگان را مشاهده کرده‌اند. نخستین فرود بر سکوهای یخی جنوبگان احتمالاً یک سال بعد توسط دریانورد آمریکایی جان دیویس اتفاق افتاده‌است. دوران قهرمانانه اکتشاف جنوبگان با سفرهای جستجوگرانه بسیاری که در آغاز قرن بیستم انجام پذیرفتند، شکل گرفت. سرانجام در ۱۴ دسامبر ۱۹۱۱، روئال آمونسن نروژی توانست به جنوبگان برسد. رابرت فالکون اسکات انگلیسی در مدت زمان کوتاهی پس از وی به جنوبگان رسید اما دریافت که پیش از وی، کاروان دریایی نروژ به جنوبگان رسیده‌اند.

هیچ خرس قطبی در این قاره زندگی نمی‌کند.