آریتمی قلب

آریتمی قلبی (به انگلیسی: Cardiac arrhythmia) یا اختلال در ریتم قلب معمولا در اثر عملکرد نامناسب پیام‌های الکتریکی هماهنگ‌کننده ضربان قلب به وجود می‌آید و به افزایش یا کاهش ضربان یا نامنظم شدن آن منجر می‌شود.

آریتمی اختلال در ریتم طبیعی ضربان قلب است.

آریتمی قلبی ممکن است به صورت بال بال زدن یا تپش قلب توصیف شود که گاهی اوقات هم بی‌خطر است. با این حال، بعضی از آریتمی‌ها ممکن است با علائم و نشانه‌های آزاردهنده و در بعضی موارد کُشنده همراه باشند.

درمان آریتمی قلبی اغلب به کنترل یا حذف ضربان‌های سریع، آهسته یا نامنظم منجر می‌شود. علاوه بر این، از آنجا که آریتمی‌های آزاردهنده اغلب در اثر مشکل قلبی تشدید می‌شوند، می‌توان با تغییر سبک زندگی از پیشرفت آن‌ها جلوگیری کرد.

علائم

در بیشتر مواقع اختلال در ریتم قلب هیچگونه علامتی ایجاد نمی‌کند، اما ممکن است خطر سکته مغزی یا ایست قلبی را افزایش دهد. علائم بیماری قلبی گاهی مستقیما به قلب مرتبط نبوده و به همین دلیل این نشانه‌ها جدی گرفته نمی‌شود.

پزشک می‌تواند با گرفتن نبض یا از طریق الکتروکاردیوگرام (ECG) ضربان قلب نامنظم را هنگام معاینه بدنی تشخیص‌دهد. علائمی که در افراد مبتلا به آریتمی دیده‌ می‌شود، شامل موارد زیر است:

• تپش قلب (فرد افزایش ضربان قلب یا تکان خوردن در قفسه سینه را احساس می‌کند. برخی افراد این احساس را تجربه می‌کنند که گویی قلب در حال دویدن یا کنده شدن از قفسه سینه است).
• ضربان قلب خیلی آهسته
• ضربان قلب نامنظم
• مکث بین ضربان‌های قلب
• احساس فشار و ناراحتی در قفسه سینه
• سرگیجه یا احساس سبکی سر
• غش
• تنگی نفس
• ضعف یا خستگی
• درد قفسه سینه
• اضطراب
• تعریق فراوان

اگر به طور ناگهانی یا به طور مکرر هر یک از علائم بالا را تجربه‌ کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید. زیرا برخی از انواع آریتمی‌ها می‌توانند کشنده باشند.

علت

فرآیند سیگنال‌دهی در قلب سالم معمولا به آرامی انجام می‌شود. قلب سالم در حالت استراحت بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربان در دقیقه دارد. اما برخی عوامل سبب می‌شوند که ضربان قلب نامنظم شده و در اصطلاح شخص دچار آریتمی شود. برخی از علل آریتمی قلب عبارت‌اند از:

• سکته قلبی یا زخمی که از حمله قلبی در گذشته ایجاد شده است.
• انسداد عروق در قلب (بیماری عروق کرونر)
• تغییر در ساختار قلب مانند کاردیومیوپاتی
• دیابت
• فشار خون بالا و فشار خون ریوی
• ابتلا به کرونا
• پرکاری تیروئید
• کم‌کاری تیروئید
• آپنه خواب
• برخی داروها، به‌ویژه داروهای سرماخوردگی و آلرژی که بدون تجویز پزشک مصرف می‌شوند.
• مصرف بیش‌از‌‌حد الکل و کافئین
• سوءمصرف مواد مخدر
• ژنتیک
• سیگار کشیدن
• استرس و اضطراب
• زنان و مردانی که دریچه قلب مصنوعی دارند هم ممکن است به آریتمی مبتلا شوند.
• کسانی که عمل قلب باز کرده‌اند، ممکن است به آریتمی مبتلا شوند.

انواع

تاکیکاردی در دهلیزها

تاکیکاردی‌های دهلیزی عبارتند از:

فیبریلاسیون دهلیزی: همان ضربان سریع قلب است که در اثر پیام‌های الکتریکی نامنظم در دهلیز به وجود می‌آید. این پیام‌ها باعث انقباضات سریع و ناهماهنگ در دهلیز می‌شوند. پیام‌های الکتریکی مذکور گره AV را بمباران می‌کنند و این موضوع باعث ضربان سریع و نامنظم در بطن2ها می شود. فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است گذرا باشد، اما در بعضی از موارد در صورت عدم درمان متوقف نخواهد شد. فیبریلاسیون دهلیزی با عوارض خطرناکی نظیر سکته مغزی همراه است.

فلاتر دهلیزی: فلاتر دهلیزی مشابه فیبریلاسیون دهلیزی است، با این تفاوت که ضربا‌ن‌ها در فلاتر دهلیزی منظم‌تر از فیبریلاسیون دهلیزی هستند. فلاتر دهلیزی هم ممکن است با سکته مغزی همراه باشد.

تاکیکاردی فوق بطنی: تاکیکاردی فوق بطنی یک اصطلاح گسترده است که انواع آریتمی‌ها با منشاء بالاتر از بطن که شامل دهلیزها یا گره AV است را در برمی‌گیرد. به نظر می‌رسد این نوع آریتمی‌ها باعث دوره‌های ناگهان تپش قلب می‌شوند که به یکباره آغاز شده و به یکباره هم پایان می‌یابند.

سندرم ولف پارکینسون وایت: سندرم ولف پارکینسون وایت نوعی تاکیکاردی فوق بطنی است که در آن از بدو تولد یک مسیر الکتریکی اضافی بین دهلیزها و بطن ها وجود دارد. با این حال، ممکن است فرد تا دوران بزرگسالی هم بی‌علامت باشد.

این مسیر اضافی باعث می‌شود پیام‌های الکتریکی بدون گذر از گره AV مستقیما از دهلیز به بطن‌ها برسند که پیامد نهایی آن تشکیل مدارهای کوتاه و ضربان قلب بالا است.

تاکیکاردی در بطن‌ها

تاکیکاردی‌های ایجاد شده در بطن‌ها عبارتند از:

تاکیکاردی بطنی: تاکیکاردی بطنی در حقیقت ضربان سریع قلب در اثر پیام‌های الکتریکی غیرطبیعی با منشاء بطنی است. در این حالت ضربان سریع قلب مانع از پر شدن و انقباض موثر بطن‌ها به منظور پمپاژ خون به بافت‌های مختلف بدن می‌شود.

تاکیکاردی بطنی در قلب سالم ممکن است چندان مشکل‌آفرین نباشد، اما در بیماران قلبی یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و باید سریعا درمان شود.

فیبریلاسیون بطنی: فیبریلاسیون بطنی زمان اتفاق می‌افتد که پیام‌های الکتریکی سریع و نامنظم باعث شوند بطن به جای پمپاژ موثر خون، دچار یک سری انقباضات سریع و غیرعملکردی شود. این حالت بسیار خطرناک است و اگر در عرض چند دقیقه برطرف نشود، باعث مرگ بیمار می‌شود. اکثر افرادی که دچار فیبریلاسیون بطنی می‌شوند معمولا به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند یا به شدت آسیب دیده‌اند.

سندرم QT طولانی: سندرم QT طولانی یک اختلال قلبی است که با افزایش ضربان‌های سریع و نامنظم همراه است. در این حالت، ضربان‌های سریع ناشی از تغییرات به وجود آمده در سیستم الکتریکی قلب ممکن است به کاهش سطح هوشیاری و غش منجر شوند که تهدیدکننده حیات فرد است. در بعضی موارد هم ریتم قلب به حدی نامنظم است که به مرگ ناگهانی فرد منجر می‌شود. افراد ممکن است با یک جهش ژنتیکی متولد شوند که آن‌ها را مستعد سندرم QT طولانی می‌کند. علاوه بر این، بعضی از داروها هم ممکن است باعث ایجاد این سندرم شوند. بعضی بیماری‌ها نظیر نقایص مادرزادی قلب هم از علل دیگر این سندرم هستند.

برادیکاردی

ضربان قلب کمتر از ۶۰ بار در دقیقه در حین استراحت برادیکاردی در نظر گرفته می‌شود، اما معمولا بی‌خطر است. اگر فرد تناسب اندام خوبی داشته باشد، قلب وی احتمالا قادر است با ضربان کمتر از ۶۰ بار در دقیقه هم نیاز بدن به خون‌رسانی در حالت استراحت را تامین کند.

علاوه بر این تعدادی از داروهای مورد استفاده در درمان برخی بیماری‌ها نظیر داروهای فشار خون، منجر به کاهش ضربان قلب می‌شوند. با این حال، اگر ضربان قلب به حدی کند شود که پاسخگوی نیازهای بدن نباشد، ممکن است فرد به یکی از انواع برادیکاردی‌ها مبتلا شده باشد. انواع برادیکاردی عبارتند از:

سندرم سینوس بیمار: در این حالت گره SA که وظیفه ضربان‌سازی قلب را بر عهده دارد پیام‌های الکتریکی را به طور مناسبی ارسال نمی‌کند و ضربان قلب بیمار بین 2 حالت برادیکاردی و تاکیکاردی تغییر می‌کند. سندرم سینوس بیمار همچنین ممکن است در اثر تشکیل بافت اسکار در مجاورت گره SA نیز به وجود آید. چرا که بافت مذکور باعث کندی و از هم گسیختگی پیام‌های الکتریکی یا مسدود شدن مسیر انتقال آن‌ها می‌شود. سندرم سینوس بیمار بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود.

انسداد هدایتی: انسداد مسیرهای الکتریکی قلب می‌تواند در خود گره AV یا مجاورت آن اتفاق بیفتد که در حد فاصل دهلیزها و بطن‌ها واقع شده است. انسداد همچین می‌تواند در هر بخشی از مسیرهای الکتریکی واقع در بطن‌ها هم رخ دهد. بسته به نوع و محل انسداد، پیام‌های الکتریکی حفرات بالایی یا پایینی قلب کند شده یا کاملا مسدود می‌شوند. اگر این پیام‌ها به طور کامل مسدود شوند، سلول‌های منحصر به فرد موجود در گره AV قادر خواهند بود ضربان قلب را، هر چند آهسته‌تر از حالت قبل، حفظ کنند. ممکن است بعضی از انسدادها بدون علامت باشند، در حالی که بعضی دیگر از آن‌ها باعث حذف تعدادی از ضربان‌ها و در نتیجه برادیکاردی می‌شوند.

ضربان‌های زودرس

اگرچه ضربان زودرس اغلب به صورت حذف یک ضربان حس می‌شود. اما در حقیقت در این حالت یک ضربان اضافی وجود دارد. ممکن است فرد هر از گاهی یک ضربان نارس را احساس کند، اما این حالت به ندرت باعث مشکل می‌شود.

با این وجود باید توجه کرد که یک ضربان زودرس می‌تواند باعث ایجاد آریتمی‌های طولانی‌تر، به ویژه در افراد مسن، شود. ضربان‌های زودرس مکرر که به مدت چندین سال ادامه پیدا می‌کنند ممکن است به نارسایی قلبی منجر شوند. ضربان زودرس می‌تواند در حالت استراحت یا در اثر استرس، ورزش یا مواجهه با مواد محرک نظیر کافئین یا نیکوتین هم ایجاد شود.