جیرفت

جیرفت، شهری در جنوب استان کرمان و مرکز شهرستان جیرفت، یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری را در خود جای داده است. قدمت این تمدن از خط میخی بین‌النهرین نیز فراتر رفته و اولین خط ابداع شده توسط بشر در آن کشف شده است.

جیرفت

اطلاعات شهر
کشور:	ایران
استان:	کرمان
شهرستان:	جیرفت
بخش:	مرکزی
سال شهر شدن:	۱۳25
جمعیت:	۱۳۰٬۴۲۹ نفر
ارتفاع:	۷۰۲ متر
شهردار:	هادی ربّانی

جیرفت از جمله نخستین شهرهایی است که حدود پنج هزار سال پیش در فلات ایران پدید آمده‌اند. بسیاری از باستان‌شناسان معتقدند که تمدن کهن آرتا یا آرته با قدمت حدود هفت هزار سال، همان شهر باستانی جیرفت است. به همین دلیل، جیرفت را کهن‌ترین تمدن شرق و گهواره‌ی تمدن بشری می‌دانند.

طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران، جیرفت با جمعیت ۱۳۰٬۴۲۹ نفر، نهمین شهر پرجمعیت جنوب ایران بوده است.

نام‌شناسی

نام جیرفت از دو بخش جیر به معنی پایین و اُفت به معنی افتاده تشکیل شده است. در مجموع، جیرفت به معنای جلگه‌ی پست آبرفتی است.

برخی منابع، نام این شهر را به معنای کنار رود دانسته‌اند. نظریه‌ی دیگر نیز وجود دارد که جی را مخفف جوی آب و رُفت را فعل ماضی از مصدر رفتن و روییدن و پاک کردن می‌داند. طبق این نظریه، چون این شهر در گذشته به وسیله‌ی سیل مهیبی از بین رفته، پس از آن جی‌رُفت نام گرفته است.

تاریخچه

باستان‌شناسان معتقدند که جیرفت با قدمت بیش از پنج هزار سال، محل یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری بوده و آثار سنگی و کتیبه‌هایی از این دوره در آن کشف شده است. در زمان حمله اسکندر به ایران، جیرفت از جمله مناطقی بود که اسکندر از آن عبور کرد.

در زمان خلافت عمر، جیرفت به دست اعراب فتح شد و به مرکز ولایت کرمان تبدیل شد. تا قرن سوم هجری، جیرفت محل نزاع و کشمکش مخالفان علیه حکومت مرکزی بود. یعقوب لیث صفاری پس از سرکوب اهالی جیرفت، این شهر را تسخیر کرد و در دوره حکومت صفاریان بر آبادانی جیرفت افزوده شد.

در اواخر دوره سلجوقیان، جیرفت به دست غزها افتاد و به کلی ویران شد. این اتفاق بار دیگر در پی حمله مغول اتفاق افتاد. در دوره صفوی، جیرفت مجدداً رو به آبادانی گذاشت. پس از آن در دوران قاجار، جیرفت مجدداً رونق گرفت و به یکی از شهرهای مهم جنوب ایران تبدیل شد.

با انقراض قاجار و در دوران پهلوی، جیرفت شاهد ناامنی و غارت اموال مردم بود. همچنین خشکسالی‌های شدید در دهه 1340، این منطقه را با قحطی روبرو کرد.

آثار تاریخی

• مقبره میرحیدر (گورخانه)
• شهر دقیانوس
• تپه‌های کنار صندل

آب وهوا

جیرفت به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در عرض‌های جنوبی ایران و ارتفاع نسبتاً کم، از آب و هوایی گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان برخوردار است. در این شهر، به ندرت شاهد روزهایی با دمای صفر درجه یا کمتر در فصل سرد سال هستیم.

سردترین روزهای سال در جیرفت در دی‌ماه و اوایل بهمن‌ماه (معادل ژانویه) اتفاق می‌افتد. در این ایام، دما گاهی تا 4 درجه سانتی‌گراد زیر صفر نیز می‌رسد و می‌تواند به بخش کشاورزی خسارت وارد کند. در مقابل، گرم‌ترین روزهای سال در اواخر خرداد و تیرماه (معادل ژوئن) است. در این زمان، بیشینه‌ی دما به 48 درجه سانتی‌گراد یا بیشتر می‌رسد.

شهر جیرفت به دلیل قرارگیری در دامنه جنوبی رشته کوه جبال بارز، از کویر لوت جدا شده و از میزان بارش قابل ملاحظه‌ای، به‌خصوص در مناطق کوهپایه‌ای و مرتفع برخوردار است. میانگین بارش سالانه در شهرستان جیرفت بیش از 220 میلی‌متر است و این رقم در مناطق کوهستانی اطراف به بیش از 400 میلی‌متر می‌رسد. طبق آمار بلندمدت، منطقه خرمشاهی دلفارد با میانگین سالانه 426.2 میلی‌متر، بیشترین بارندگی استان کرمان را به خود اختصاص داده است.

حجمی قابل توجه از بارش سالیانه جیرفت مربوط به فعالیت توده‌های سودانی است. این سامانه‌ها با ماهیتی گرم، از آبان تا اردیبهشت ماه با تأمین رطوبت از دریای سرخ، خلیج فارس و دریای عمان، سبب بارش‌های نافع در شهرستان جیرفت می‌شوند.

تعداد روزهای بارانی جیرفت در سال بیش از 28 روز است. بهمن‌ماه با 10 روز، بیشترین روزهای بارانی را دارد. پرباران‌ترین ماه سال در جیرفت دی‌ماه با میانگین 70 میلی‌متر و کمترین میزان در تیرماه با 1 میلی‌متر است.

در برخی سال‌ها، جیرفت در فصل تابستان شاهد رخداد رگبارهای سنگین باران است. این رگبارها به دلیل نفوذ بادهای موسمی اقیانوس هند به عرض‌های شمالی‌تر رخ می‌دهند.