امیر اسماعیل سامانی
اسماعیل یکم یا امیر ابوابراهیم اسماعیل بن احمد ماضی متولد شوال ۲۳۴ قمری در فرغانه به عنوان پادشاه ایران در سلسله سامانیان بود. اسماعیل یکم در تاریخ 279 ه.ق بعد از نصر یکم به پادشاهی رسید و تا تاریخ 295 ه.ق حکومت کرد. در این مدت مرکز حکومت او بخارا بود. سرانجام بعد از اسماعیل یکم، احمد بن اسماعیل به پادشاهی رسید. امیر اسماعیل بزرگترین امیر سامانی است بطوری‌که برخی از مرخین او را موسس دولت سامانی می‌دانند. زیرا بعد از پیروزی او در جنگ با صفاریان، دولت سامانی وارد مرحله جدیدی از تاریخش شد. پیروزی‌های پیاپی وی در جنگ با صفاریان و علویان و پس از چندی در سرحدات ترکان، محدوده حکمرانی وی را از یک منطقه محدود به سرزمینی وسیع گسترش داد و حکومت محلی او را به یک دولت خودمختار در شرق قلمرو اسلامی بدل کرد. فتح و الحاق خراسان، سیستان و طبرستان و خوارزم و پیشروی در سرحدات ترک و تأیید این فتوحات و الحاقات از سمت خلیفهٔ عباسی موجب شد این حکومت محلی به تنها دولت شرقی خلافت اسلامی در پایان قرن سوم هجری/ نهم میلادی تبدیل شود. در این دوره بخارا مرکز خلافت در شرق و همتراز با شهرهای مهمی مانند بغداد تلقی می‌شد. با مقایسهٔ این دوره با دوره قبلی درمیابیم که در دوره اول، اسماعیل مانند برادر و پدرش یک امیر محلی معمولی بود در حالی که رسمیت و اهمیت یافتن حکومت سامانی و تبدیل شدن آن به یک دولت خودمختار از زمانی است که جایگزین دو حکومت قدرتمند طاهریان و صفاریان شد و مراکز سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی شرق ایران تحت الشعاع بخارا واقع شدند. تلاش‌های امیر اسماعیل سامانی موجب به وجود آمدن حکومتی شد که در ادوار دیگر آن دولت شاهد درخشش دانشمندان و نوابغ شاخصی هستیم و کتابخانه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی را مشاهده می‌کنیم در حالی که در ابتدای دولت سامانی زیرساخت این مسائل موجود نبود و امیر اسماعیل فردی بود که این امکانات را فراهم کرد.در اواسط ماه صفر سال ۲۹۵ه. / ۹۰۷ م. در دهی به اسم زرمار در حوالی بخارا درگذشت و دفن شد. مرگ او ظاهراً به دلیل بیماری ناشی از هوای مرطوب ناحیه جوی مولیان بوده. او بعد از مرگ به امیر ماضی مشهور شد.
مقبره امیر اسماعیل در بخارا که امروزه به مقبره سامانی یا گور امیر اسماعیل شهرت دارد یکی از شاهکارهای هنر و معماری و کاملاً منحصر به فرد است. برخی معتقدند تعدادی از امرای سامانی نیز در آن مدفونند. بسیاری این بنا را مهم‌ترین نمونهٔ تحول هنر آجرکاری در آغاز قرن چهارم هجری/ دهم میلادی دانسته‌اند که از اصالت زیادی برخوردار است در آجرکاری این بنا از طرح‌هایی چون دیسک و مروارید و از نقوش متداول دورهٔ سامانی استفاده شده است.
| اسماعیل یکم | |
|---|---|
| نام کامل: | امیر ابوابراهیم اسماعیل بن احمد ماضی |
| لقب(ها): | امیر ماضی |
| تاریخ تولد: | شوال ۲۳۴ قمری |
| محل تولد: | فرغانه |
| تاریخ فوت: | محرم ۲۹۵ قمری |
| محل فوت: | بخارا |
| محل دفن: | بخارا |
| سلسله: | سامانیان |
| قلمرو: | خراسان و ماورالنهر |
| مرکز حکومت: | بخارا |
| شاه قبلی: | نصر یکم |
| شاه بعدی: | احمد بن اسماعیل |
| آغاز سلطنت: | 279 ه.ق |
| پایان سلطنت: | 295 ه.ق |
| نام پدر: | احمد بن اسد |
| فرزند(ان): | امیر احمد |
قلمرو
در منابع قلمرو حکومت اسماعیل یکم 'خراسان و ماورالنهر' ذکر شده است.
درگذشت
اسماعیل یکم سرانجام در تاریخ محرم ۲۹۵ قمری در بخارا درگذشت.