سرخجه
سرخجه، سرخک آلمانی یا سرخک سه روزه (به انگلیسی: Rubella) نوعی بیماری ویروسی است که با علائمی همچون تب همراه می‌شود. این بیماری به طور کلی با ضایعات پوستی قرمز رنگ شناخته شده که به این دلیل عموم مردم آن را با سرخک و مخملک اشتباه می‌گیرند. بیشترین شیوع بیماری در فصول زمستان و بهار دیده می‌شود.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نام های دیگر: | سرخک آلمانی، سرخک سه روزه |
| نشانه ها: | تب خفیف ۱ تا ۵ روزه، سردرد، بی‌قراری، ترشح خفیف بینی، التهاب ملتحمه، درد مفاصل مخصوصا آرنج، زانو و مچ |
| عوارض: | عفونت‌های مغزی، مشکلات خونریزی، آسیب کبد یا طحال |
| روش تشخیص: | آزمایش خون، سواب بینی یا گلو، آزمایش ادرار |
| پیشگیری: | واکسیناسیون |
یک بیماری نسبتا شایع در اطفال است که اگر در دوران بارداری رخ دهد، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای نوزاد و مادر داشته باشد. برای پیگیری ابتلای کودک به این بیماری باید به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.
سرخجه نوعی بیماری مسری است که از ویروس RuV منتقل می‌شود. این بیماری سبب ایجاد بثوراتی می‌شود که معمولا از صورت شروع شده و به سمت پایین بدن حرکت می‌کنند.
این وضعیت می‌تواند سبب بیماری جدی در نوزادان مادرانی شود که در دوران بارداری سرخجه داشته‌اند.
سندرم سرخجه مادرزادی (CRS) جدی‌ترین شکل بیماری است و زمانی اتفاق می‌افتد که فرد باردار سرخجه را به جنین منتقل کند. این وضعیت می‌تواند سبب مشکلات پوستی، شنوایی، بینایی، قلبی و مغزی در نوزادان شود.
هم کودکان و هم بزرگسالان می‌توانند مبتلا به این بیماری ویروسی شوند. بزرگسالان از کودکان یا افراد در رده‌های سنی بالاتر، این بیماری را دریافت می‌کنند.
تفاوت سرخجه و سرخک
سرخجه و سرخک بیماری‌های مختلفی هستند. هر دوی آنها بثورات پوستی ایجاد می‌کنند، اما ویروس‌های مختلف باعث ایجاد جوش و زخم‌هایشان می‌شود. سرخجه نوعی بیماری مسری است که از ویروس RuV منتقل می‌شود اما سرخک به‌وسیله‌ی ویروسى از گونه موربیلى ویروس (از خانواده پارامیکسو ویروس) ایجاد مى‌شود.
تفاوت سرخجه و آبله مرغان
بیماری آبله مرغان هم نوعی بیماری ویروسی است که با جوش‌هایی پرآب روی پوست ظاهر می‌شود. اما نوع ویروس آن و بثورات پوستی که ایجاد می‌کند، با سرخجه متفاوت است سرخجه نوعی بیماری مسری است که از ویروس RuV منتقل می‌شود اما آبله‌مرغان بر اثر عفونت با ویروس واریسلا زوستر (VZV) به وجود می‌آید.
تفاوت سرخجه و مخملک
عامل مخملک باکتری است اما سرخجه در اثر ویروس به وجود می‌آید. مخملک هم مانند سرخجه با بثورات جلدی نمود پیدا می‌کند اما دو چیز کاملا متفاوت از هم هستند.
راه‌های انتقال بیماری
انسان تنها منبع این ویروس است. بنابراین نباید نگران انتقال آن از سایر حیوانات باشید. ویروس سرخجه از طریق تماس با ترشحات بینی و گلوی فرد آلوده انتقال پیدا می‌کند.
این بیماری به‌طور مستقیم از طریق قطره‌های آب دهان ضمن تماس‌های مستقیم افراد سالم با بیماران منتقل می‌شود.
دوره کمون برای این بیماری بین ۱۴ تا ۱۷ روز است و می‌تواند تا ۲۱ روز هم متغیر باشد. دوره کمون یعنی فاصله زمانی از ورود ویروس به بدن و بیمار شدن یا بروز نشانه‌های بالینی که در هر بیماری متفاوت است.
این بیماری ممکن است در همه سنین دیده شود، ولی در کودکان شایع‌تر است. هر چند واکسیناسیون علیه آن سبب شده تا تعداد موارد ابتلایش به طور قابل توجهی کاهش پیدا کند، ولی هنوز به طور کامل در دنیا ریشه کن نشده است.
علائم
دانه‌های پوستی قرمز رنگ در بیماری معمولا در پشت گوش ایجاد می‌شوند و پس از چند روز این بثورات پوستی به صورت و گردن و بقیه نقاط بدن گسترش پیدا می‌کنند.
از نشانه‌های بالینی بسیار مشخص سرخجه التهاب غدد لنفاوی سر و گردن و بیشتر در نواحی پشت گوش یا ناحیه پشت گردنی است. علائم سرخجه در کودکان می‌تواند به شکل زیر بروز پیدا کند:
- تب خفیف ۱ تا ۵ روزه
- سردرد
- بی‌قراری
- ترشح خفیف بینی
- التهاب ملتحمه
- درد مفاصل مخصوصا آرنج، زانو و مچ
بروز بیماری در افراد با شرایط خاص
بیماری در جنین
در ماه‌های اول رشد جنینی، جنین مبتلا به این بیماری با خطر بسیار بالایی در معرض مرگ داخل رحمی، سقط خود به خودی و ناهنجاری‌های اندام‌های مهم بدن قرار دارد.
این ناهنجاری‌ها شامل ناشنوایی، آب مروارید، کوچکی چشم، آب سیاه جنینی، میکروسفالی یا کوچکی جمجمه، عقب‌ماندگی ذهنی، وجود شنت پاتولوژیک بین سرخرگ ششی و آئورت، هپاتومگالی (Hepatomegaly) و اسپلنومگالی (Splenomegaly)، یرقان و نقایص استخوانی می‌شوند.
بیماری در نوزادان
خون، ادرار و مدفوع بیمار می‌تواند حاوی ویروس باشد. برای تشخیص سرخجه مادرزادی در نوزادی که تازه متولد شده است، می‌توان خون نوزاد را مورد آزمایش قرار داد.
در صورت وجود آنتی‌بادی اختصاصی ضدویروس این بیماری در یک نمونه خون، امکان تشخیص قطعی بیماری به وجود می‌آید. این نوزادان تا ماه‌ها بعد از تولدشان می‌توانند ویروس را پخش کنند، پس باید مراقب انتقال آن به نوزادان دیگر باشید.
بارداری
نکته بسیار مهمی که در رابطه با این بیماری وجود دارد حفظ مادران باردار از آن است. بنابراین مادران باید نسبت به این ویروس غربال شوند تا در صورت تشخیص ویروس در آنها برای جلوگیری از عواقب احتمالی در جنین و نوزاد، اقدامات درمانی لازم صورت گیرد.
خانم‌های بارداری که در تماس با بیمار مبتلا به این وضعیت بوده‌اند و قبلا هم به این بیماری مبتلا نشده‌اند یا علیه ویرس واکسینه نشده‌اند، باید گاماگلوبولین (پادتن) دریافت کنند.
اگر گاماگلوبولین بلافاصله پس از تماس با فرد آلوده، به مادر باردار تزریق شود، به احتمال بسیار قوی از بروز بیماری پیشگیری می‌کند یا شدت آن را کاهش خواهد داد.
این بیماری می‌تواند باعث سقط جنین در فرد باردار شود و بیماری‌هایی مانند آب مروارید، بیماری قلبی و کاهش شنوایی در کودک به وجود بیاورد.
عوارض
در برخی از موارد، این بیماری با عوارضی همراه است. از جمله این عوارض باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- عفونت‌های مغزی
- مشکلات خونریزی
- آسیب کبد یا طحال
تشخیص
این مشکل ممکن است با بیماری‌های سرخک، مخملک و تعداد زیادی از عفونت‌های پوستی و مونونوکلئوز عفونی (mononucleosis) شباهت‌هایی داشته باشد. پزشک متخصص باید با رد این موارد، تشخیص را قطعی کند.
به همین دلیل تشخیص بالینی بیماری در اغلب مواقع درست انجام نمی‌شود. در موارد حاد بیماری تنها با کمک آزمایشگاه می‌توان بیماری را تشخیص داد.
برای تشخیص، پزشک بیمار را معاینه فیزیکی و در صورت وجود بثورات، آنها را بررسی می‌کند. آزمایش‌های مورد استفاده برای تشخیص وضعیت عبارت هستند از:
- آزمایش خون: پزشک به دنبال آنتی‌بادی‌هایی برای سرخجه می‌گردد که نشان می‌دهند یا در حال حاضر بیمار هستید، یا قبلا این بیماری را داشته‌اید یا علیه آن واکسینه شده‌اید.
- سواب بینی یا گلو: پزشک از سواب برای گرفتن نمونه از بینی یا گلو استفاده می‌کند.
- آزمایش ادرار
شیوع سرخجه
حساسیت نسبت به این ویروس در همه افراد عمومیت دارد. نوزادان متولد شده از مادرانی که نسبت به این بیماری ایمن هستند، تا مدتی می‌تواند سبب ایمنی مادرزادی یا مقاومت در نوزاد در برابر ویروس بیماری شود.
این نوع ایمنی غیرفعال و به همین دلیل موقتی است و ۶ تا ۹ ماه طول می‌کشد. در اثر آلودگی طبیعی به ویروس یا واکسیناسیون، ایمنی ایجاد شده در فرد، ایمنی فعال است که تقریبا دائمی خواهد بود.
هرچند به میزان مواجهه فرد با بیماری هم بستگی دارد. افراد برای ایجاد ایمنی در برابر این ویروس باید نسبت به تزریق واکسن و ایمونوگلبولین اقدام کنند. مخصوصا در مناطق اندمیک یا کسانی که تصمیم دارند به مناطق اندمیک بیماری سفر کنند.
پیشگیری
بهترین راه برای پیشگیری، واکسیناسیون با واکسن MMR است که حدود ۹۷ درصد در پیشگیری از عفونت سرخجه موثر واقع می‌شود. اگر قصد بارداری دارید، باید حداقل یک ماه قبل از اقدام برای باردار شدن، واکسن یا آزمایش آنتی‌بادی سرخجه را انجام دهید.
راه های دیگر برای محافظت از خود در برابر بیماری شامل موارد زیر می‌شود:
- دست‌های خود را مرتب بشویید، به خصوص اگر بیمار هستید.
- وسایل شخصی مانند فنجان یا ظروف را با دیگران به اشتراک نگذارید.
- هنگام عطسه یا سرفه، دهان و بینی خود را بپوشانید.
- اگر سفر می‌کنید، بدانید که آیا این وضعیت یا سایر بیماری‌های عفونی در مقصد شما شایع است یا خیر.
واکسن
واکسیناسیون سرخجه می‌تواند شامل واکسن MMR یا MMRV باشد.
واکسن MMR در برابر سرخک، اوریون و سرخجه از شما محافظت می‌کند. همه افراد بالای ۱۲ ماه می‌توانند واکسن MMR را دریافت کنند.
واکسن MMRV در برابر سرخک، اوریون، سرخجه و آبله مرغان (واریسلا) محافظت می‌کند. فقط کودکان ۱۲ ماهه تا ۱۲ ساله می‌توانند واکسن را دریافت کنند.
بیشتر کودکان و بزرگسالان بالای ۱۲ سال می‌توانند برای بیماری واکسینه شوند. برخی از افراد نیازی به دریافت واکسن ندارند و برخی دیگر نباید آن را دریافت کنند؛ از جمله:
- قبلاً واکسینه شده‌اید.
- در آزمایش خون مشخص می‌شود که آنتی‌بادی‌های مقابله با بیماری را دارید.
- اگر باردار هستید نباید واکسن بزنید.
- به واکسن حساسیت دارید.
- مبتلا به سرطان با بیماری‌های دیگری هستید و سیستم ایمنی‌تان ضعیف است.
- اخیرا تزریق خون داشته‌اید.
- مبتلا به سل هستید.
- در چهار هفته گذشته واکسن‌های دیگری دریافت کرده‌اید.
- اگر به راحتی بدنتان کبود می‌شود یا خونریزی می‌کنید.
درمان
هیچ داروی خاصی برای درمان وجود ندارد و معمولا به خودی خود بهتر می‌شود. شما می‌توانید علائم را در خانه با داروهای بدون نسخه درمان کنید. قرنطینه کردن خود برای جلوگیری از سرایت بیماری به دیگران ضروری است.
علائم را در خانه با داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا داروهای سرفه و سرماخوردگی کنترل کنید. قبل از دادن داروهای سرخجه به کودک با پزشک اطفال مشورت کنید.
راه‌های درمان سندرم مادرزادی این بیماری به شدت آن بستگی دارد. برخی از بیماری‌ها با دارو یا جراحی قابل درمان هستند. سایر آسیب‌ها دائمی هستند و فقط می‌توان شرایط را برای بهبود کیفیت زندگی مدیریت کرد.