اسپاسم
اسپاسم (به انگلیسی: spasm ) انقباضی غیرارادی است که در عضلات و ماهیچه‌ها اتفاق می‌افتد.
دردی که فرد هنگام اسپاسم و گرفتگی عضلانی در نقاط مختلف بدن از قبیل پا، کمر، دست و جاهای دیگر احساس می‌کند، بسیار شدید و غیرقابل تحمل است. این اسپاسم‌ها گاهی آنقدر شدید هستند که حرکت انقباضی آن‌ها زیر پوست با چشم قابل دیدن خواهد بود.
اسپاسم عضلات عموما سه حالت دارد
قسمتی از عضله را درگیر می‌کند.
درگیر تنها یک عضله می‌شود.
مجموعه‌ای از عضلات را درگیر خواهد کرد.
عضلاتی که بیشتر درگیر اسپاسم می‌شوند.
عضلات و ماهیچه‌هایی که به دو مفصل متصل هستند یا از آن‌ها عبور می‌کنند، بیشتر درگیر گرفتگی و اسپاسم می‌شوند. بعضی از این عضلات و ماهیچه‌ها عبارت هستند از:
عضلات پشت ساق پا
عضلات پشت و جلوی ران
عضلات کمری
ماهیچه‌های کف دست و پا
ماهیچه‌های شکم و پهلو
ماهیچه‌های بازو
ماهیچه‌های قلب و عضلات قفسه سینه
علت گرفتگی عضلات
علت گرفتگی عضلات پا در خواب
اسپاسم عضلات دلایل متعددی دارد که هر کدام به نحوی روی گرفتگی عضلات و ماهیچه بخش‌های مختلف بدن تاثیر می‌گذارند. این دلایل به شرح زیر هستند:
کار زیاد
خستگی ناشی از کار زیاد به عنوان اصلی‌ترین دلیل اسپاسم عضلانی شناخته می‌شود. اصولا افراد زمانی که به انجام کاری مشغول هستند، مستقیما از عضلات و ماهیچه‌ها کمک می‌گیرند. زمانی که بیشتر از توان، از عضلات و ماهیچه‌ها کار کشیده شود، آن‌ها به خاطر خستگی زیاد واکنش‌های لحظه‌ای نشان می‌دهند.
این واکنش‌ها همان اسپاسم و گرفتگی‌هایی هستند که شاید چند ثانیه تا چند دقیقه بیشتر طول نکشند اما با درد فراوانی همراه خواهند بود.
ورزش در هوای گرم
درست است که ورزش مانند کار زیاد باعث خستگی ماهیچه و عضلات می‌شود اما حرکات کششی و گرم کردن می‌تواند تا حدی جلوی بروز این اسپاسم‌ها را بگیرد. با این حال عده‌ای در هوای بسیار گرم ورزش می‌کنند که این موضوع احتمال بروز اسپاسم عضلات را به مراتب بیشتر خواهد کرد. زیرا فرد در طول ورزش عرق می‌کند و بخشی از مواد معدنی مورد نیاز بدن را با تعریق از دست می‌دهد، بیشتر در معرض اسپاسم عضلات قرار می‌گیرد.
بیماری‌های خاص
زمانی که خون کافی به ماهیچه و عضلات نرسد، عملکرد آن‌ها دچار اختلال می‌شود و واکنشی که به این موضوع نشان می‌دهند، اسپاسم و گرفتگی است. در بعضی بیماری‌های خاص، خونرسانی به عضلات و ماهیچه‌ها به‌صورت ضعیفی انجام می‌شود و این اسپاسم عضلات را به مراتب تشدید می‌کند. از بین این بیماری‌های خاص می‌توانیم آترواسکلروز را نام ببریم.
اسپاسم عضلات و ماهیچه‌ها در مواردی که گفته شد، نهایتا ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد. اگر این اسپاسم‌ها طولانی‌تر و دردناک‌تر شود، حتما باید به دکتر ارتوپد معالج مراجعه کنید. چون این گرفتگی و اسپاسم‌ها امکان دارد از بروز بیماری‌های مختلفی مانند مواردزیرخبر دهد:
بیماری‌های کبدی
بیماری‌های مربوط به غده تیروئید
تنگی کانال نخاع
سختی شریان‌ها
بیماری‌های نخاعی
دیابت
بیماری‌های عفونی
کم‌خونی
تحریک اعصاب کمر توسط عوامل مختلف
پیشگیری از اسپاسم عضله
راهکارهایی وجود دارد که پیروی از آن‌ها درصد بروز اسپاسم عضله یا گرفتگی عضلانی را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. در زیر به بعضی از این راهکارها اشاره کرده‌ایم
تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن
زمانی که مواد مغذی مورد نیاز بدن تامین نشود، عضلات دچار اسپاسم خواهند شد. اصلی‌ترین مواد مغذی که کمبود آن‌ها رابطه مستقیمی با افزایش گرفتگی عضلات دارد، پتاسیم و ویتامین B هستند.
بنابراین برای این که به خاطر کمبود مواد مغذی مورد نیاز بدن دچار گرفتگی عضلات نشوید، باید از خوراکی‌هایی در برنامه غذایی خود استفاده کنید که منبع غنی پتاسیم و ویتامین B محسوب می‌شوند
با مصرف موز، گوجه فرنگی، پره زردآلو، جگر، عدس، مغزجات و مواد غذایی مشابه می‌توانید پتاسیم و ویتامین B مورد نیاز بدن را تامین کنید.
نوشیدن آب فراوان
درست است که بخش عظیمی از بدن انسان را آب تشکیل داده است اما فعالیت‌هایی نظیر ورزش یا کار تا بخشی از آب بدن به کمک تعریق و ادرار از بدن بیرون برود.
همچنین یکی از مسائلی که باعث اسپاسم عضله می‌شود، کم آبی بدن است. بنابراین شما باید آب فراوان مصرف کنید و اجازه ندهید بدن شما دچار این مشکل شود. به منظور پیشگیری از اسپاسم عضله، روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید.
قهوه کمتری مصرف کنید
اگرازآن دسته افرادی هستید که به قهوه اعتیاد دارید، بیشتر در معرض گرفتگی عضلات قرار خواهید داشت. برای این که بتوانید جلوی بروز اسپاسم عضلانی کمر، گرفتگی عضلات دست و مشکلات مشابه را بگیرید، باید مصرف قهوه خود را کاهش دهید.
نه تنها قهوه، بلکه نوشیدنی‌های محرک دیگری که حاوی کافئین هستند می‌توانند بستر بدن را برای گرفتگی عضلات فراهم سازند.
نرمش کنید
ماندن عضلات و ماهیچه‌ها در یک حالت ممکن است تا حدی منجر به اسپاسم عضله شود. بنابراین به منظور خروج عضلات و ماهیچه‌ها از یک حالت مشخص، بهتر است ورزش و قبل از آن نرمش را در برنامه زندگی خود قرار دهید.
حرکات کششی، گرم کردن و ورزش‌های سبک می‌توانند تا حد زیادی از اسپاسم عضلانی کمر، دست، پا و مشکلات مشابه پیشگیری کنند.
مصرف خوراکی‌های ادرارآور و ملین را محدود کنید
مواد غذایی دیورتیک و ملینی که به ترتیب باعث افزایش ادرار و درمان یبوست می‌شوند، احتمال گرفتگی عضله گردن، دست، پا، کمر، شکم، پهلو و غیره را افزایش می‌دهند.
پس در مصرف آن‌ها محتاط باشید تا با استفاده بیش از حد آن‌ها، شرایط را برای گرفتگی و اسپاسم عضله قسمت‌های مختلف بدن فراهم نکنید.
مصرف دخانیات را کاهش دهید
زمانی که شما سیگار، قلیان و دخانیات دیگری مصرف می‌کنید، جریان خون را در بدن دچار اختلال خواهید کرد.
کاهش گردش خون در بدن و خونرسانی به عضلات و ماهیچه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلیل گرفتگی عضلات به شمار می‌رود.
بنابراین اگر از درد گرفتگی عضلات رنج می‌برید یا از مبتلا شدن به آن ترس دارید، مصرف دخانیات را کاهش یا حتی‌الامکان قطع کنید.
درمان خانگی اسپاسم عضلانی
درمان خانگی شامل مراحل مختلفی است. مثلا برای درمان گرفتگی عضلات پشت، درمان گرفتگی عضلات ران پا بعد از ورزش و مشکلاتی از این قبیل، بهتر است کارهای زیر را به ترتیب در منزل انجام دهید:
محل مورد نظر را به آرامی ماساژ دهید. سعی کنید ماساژ همراه با کشیدن ماهیچه و عضلاتی باشد که دچار اسپاسم شده است.
از کمپرس سرد استفاده کنید. قرار دادن کمپرس یخ به مدت ۲۰ دقیقه در سه روز اول گرفتگی عضلات و ماهیچه‌ها باعث کاهش درد و تورم می‌شود. چون یخ با بی‌حس کردن عضلات و ماهیچه‌ها، از تحریکات عصبی جلوگیری خواهد کرد.
از کمپرس گرم استفاده کنید. بعد از سه روز استفاده از کمپرس سرد، نوبت به کمپرس گرم می‌رسد. شل شدن عضلات و افزایش خونرسانی به آن‌ها از فواید کمپرس آب گرم است. کمپرس‌های گرم و مرطوب می‌توانند اثربخشی بهتری در فرآیند درمان داشته باشند. در صورتی که کمپرس‌های گرم و مرطوب در اختیار ندارید، می‌توانید از حمام آب گرم و جکوزی استفاده کنید.
درمان گیاهی اسپاسم عضلانی
دمنوش‌ها و دم‌کرده‌های گیاهی از قدیم تاثیر فوق‌العاده‌ای بر بیماری‌های مختلف می‌گذاشتند. این روزها ناراحتی‌های معده باعث شده است تا مردم دوباره مانند قدیم به استفاده از گیاهان دارویی رو آورند. از جمله گیاهانی که در درمان اسپاسم عضله نقش اساسی دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
چای بابونه
آرامش عضلات و ماهیچه‌ها به علت وجود اسیدآمینه‌ای به نام گلیسین است. در چای بابونه این اسیدآمینه به مقدار زیادی دیده می‌شود و کمک می‌کند تا گرفتگی عضلات تا حد زیادی کاهش یابد. در موارد حاد، نوشیدن روزانه ۵ فنجان از این دمنوش توصیه می‌شود.
دمنوش زنجبیل
زنجبیل گیاهی است که به بهبود التهابات کمک فراوانی می‌کند. عضلات و ماهیچه‌ها در هنگام اسپاسم، ملتهب هستند و همین امر باعث می‌شود تا گرفتگی عضلات با درد همراه باشد.
با مصرف روزانه دمنوش زنجبیل تازه می‌توانید از میزان التهابات بکاهید و به درمان اسپاسم عضله کمک کنید. زنجبیل به همراه عسل می‌تواند خواص معجره‌آسایی برای گرفتگی عضلات داشته باشد.
نوشیدنی عسل و زردچوبه
زردچوبه با وجود ماده‌ای به نام کورمومین در ساختار خود، به عنوان یکی از بهترین ضدالتهاب‌های دنیا شناخته می‌شود. مخلوط زردچوبه، عسل و آب، یک ترکیب استثنایی برای درمان گیاهی اسپاسم عصبی و عضلانی به حساب می‌آید.
درمان طب سنتی اسپاسم عضلانی
یکی دیگر از روش‌های درمانی که برای بهبود اسپاسم عضلات معرفی می‌شود، فرآیند درمان به روش طب سنتی است. درمان سنتی گرفتگی عضلات به روش‌های بسیار زیادی انجام‌شدنی است که رایج‌ترین و اثرگذارترین آن‌ها را در زیر معرفی کرده‌ایم.
روغن کرچک
این روغن سیستم عملکرد گردش خون در بدن را بهبود می‌بخشد و به همین خاطر، در زمان گرفتگی و اسپاسم عضلانی گردن، دست، پا و جاهای دیگر، به‌صورت موضعی مصرف می‌شود.
تنها کافی است که روغن کرچک را تحت حرارت قرار دهید و با پنبه‌ای که به روغن گرم آغشته شده است، محل درد را بانداژ کنید. چند روز بعد از استفاده از این روغن، شاهد نتیجه و اثربخشی فوق‌العاده آن خواهید شد.
فلفل هندی
فلفل هندی از زمان‌های دور به خاطر خاصیت گرمازایی که داشت، برای درمان دردهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت در فلفل هندی ماده‌ای به نام کاپیسین وجود دارد که از خاصیت ضدالتهابی برخوردار است و تا حد زیادی به درمان درد و گرفتگی عضلات دست، کمر، گردن و سایر عضلات کمک می‌کند.
استفاده از ترکیب فلفل هندی با روغن زیتون به عنوان ضماد، درمان فوری گرفتگی عضلات پا، دست، کمر و گردن را سبب می‌شود.
روغن گل میخک
این روغن به‌راحتی از عطاری‌ها قابل خریداری است و خواص بی‌نظیری مانند ضددرد، ضداسپاسم و ضدالتهاب دارد.
اگر این روغن به‌تنهایی کمی حرارت ببیند و در ماساژ محلی که دچار گرفتگی و اسپاسم شده است مورد استفاده قرار بگیرد، درد، التهاب و اسپاسم را سریعا از بین خواهد برد.
درمان پزشکی اسپاسم عضلانی
درمان دارویی یا پزشکی اسپاسم عضله در مرحله آخر انجام می‌شود. زمانی که تمام راهکارهای بالا برای رفع درد و گرفتگی عضلات پاسخگو نبود، بهتر است فرد به سراغ روش‌های درمان دارویی برود.
اغلب این داروها عبارت هستند از:
ایبوپروفن
نارکوتیک
کینین
ویتامین ب کمپلکس
گاباپنتین
دیلتیازم
دیازپام
باکلوفن
البته توجه کنید مصرف خودسرانه هیچ یک از این داروها در زمان مواجهه با اسپاسم و گرفتگی عضلانی توصیه نمی‌شود. چون پزشک با توجه به شرایط فرد، برای تجویز هر یک از این داروها اقدام می‌کند
اسپاسم قلب
یکی از گرفتگی‌های ماهیچه‌ای که گاهی با خطرات زیادی همراه است، اسپاسم قلب خواهد بود. از دلایل گرفتگی ماهیچه قلب که اغلب با درد ناگهانی در قفسه سینه همراه است، می‌توان به مواردزیراشاره کرد:
تغییر شدید و ناگهانی جریان خون در بدن
افزایش سطح کلسترول خون
عواملی که اسپاسم عصبی قلب را تشدید می‌کنند، بسیار متعدد هستند که از بین مهم‌ترین آن‌ها باید استعمال دخانیات، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، استرس زیاد، مصرف بی‌رویه خوراکی‌های حاوی کافئین و کارهای مخرب دیگر را نام ببریم.
درمان اسپاسم قلب
اگر گرفتگی ماهیچه قلب شدید نشده باشد و علائم خطرناک آن ظهور نکند، راه‌های مختلفی برای درمان آن پیش روی افراد قرار دارد. در طی فرآیند درمان، فرد باید با مصرف یک سری خوراکی‌ها و ممانعت از انجام یک سری امور، به باز شدن عروق قلب و تقویت عملکرد آن کمک کند تا از شر اسپاسم عصبی قلب رهایی یابد.
بنابراین اگر می‌خواهید اسپاسم قلب سریع‌تر بهبود پیدا کند، خوراکی‌های زیر را در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید:
سبزیجات مختلف از جمله اسفناج، کلم بروکلی و شاهی
گیاهان دارویی و سنتی مانند گل گاو‌زبان و چای سبز
میوه‌هایی از قبیل هندوانه
عسل
روغن‌های اشباع‌نشده‌ای از قبیل روغن زیتون و روغن نارگیل
مغزجات مختلف مانند بادام درختی
ادویه‌جات مفید از جمله دارچین
نوشیدنی‌هایی از قبیل کافئین
دقت کنید استفاده بیش از اندازه این خوراکی‌ها نه تنها نتیجه مثبتی به همراه ندارد، بلکه ممکن است اثر عکس بگذارد. پس سعی کنید درست و به اندازه مصرف کنید.
زمان مراجعه به پزشک
در اکثر موارد، اسپاسم و گرفتگی عضلانی با روش‌های خانگی، طب سنتی و گیاهی درمان خواهد شد. اما گاهی ممکن است این اسپاسم‌ها تکرار شوند و هر بار بیشتر از ۱۵ دقیقه به طول بینجامند. در این حالت باید به پزشک معالج مراجعه شود.
همچنین در موارد حادتری مانند اسپاسم قلب، زمانی که فرد در قفسه سینه احساس درد کرد یا دچار تنگی نفس و بی‌حالی شد، باید سریعا نزد پزشک متخصص ارتوپدی برود.