اندام
اندام یا ارگان به مجموعه بافت‌هایی که به طور هماهنگ و منظم با یکدیگر فعالیت می‌کنند، گفته می‌شود. نمونه‌‌هایی از اندامهای بدن شامل قلب، ریهها، مغز، چشم، معده، طحال، لوزالمعده، کلیهها، کبد، روده‌‌ها، رحم و مثانه هستند.
کبد بزرگترین عضو داخلی بدن انسان است و از طرف دیگر، در حالت کلی پوست به عنوان بزرگترین اندام بدن شناخته می‌شود. پوست با پوشاندن کل بدن (حتی چشم‌‌ها که لایه‌ای شفاف از پوست به نام لایه ملتحمه بر روی آن وجود دارد)، بدن را از آب، هوا، نور خورشید، آسیب دیدگی، آلودگی‌های محیطی مانند گرد و خاک، مواد شیمیایی و میکروارگانیسم‌‌ها محافظت می‌کند.
پوست همچنین به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند. این اندام دارای اعصاب برای ادراک حواس لامسه و حرارتی است. پوست قادر است مایعات مختلف را در بدن نگه دارد. این اندام توسط سه لایه بافتی به نام‌های اپیدرم فوقانی، درم داخلی و عمیق‌ترین لایه از بافت چربی زیر جلدی ساخته شده است. پوست یک فرد بالغ به طور متوسط حدود ۲ مترمربع را در بر می‌گیرد و بر حسب بخش‌های مختلف بدن که آنها را می‌پوشاند، ضخامت پوست متفاوت است. ناخن‌های دست و ناخن‌های پا از سلول‌های مرده لایه اپیدرم تشکیل شده‌اند و مو‌ها نیز از اپیدرم اصلاح شده ساخته می‌شوند.
بزرگترین عضو داخلی بدن کبد است. کبد در یک انسان بزرگسال به طور معمول بین 1 و 2.5 کیلوگرم وزن دارد. کبد نقش مهمی در متابولیسم بدن بر عهده دارد و عملکردهای زیادی را در بدن انجام می‌دهد که از جمله این عملکردها می‌توان به سم زدایی داروها، ذخیره گلیکوژن و سنتز پروتئین پلاسما اشاره کرد. کبد همچنین صفرا تولید می‌کند که یکی از مهم‌ترین ترشحات گوارشی به شمار می‌آید و در هضم مواد غذایی بسیار موثر است.
اندامهای حیاتی
5 عضو بدن به نام اندام‌ها حیاتی بدن شناخته شده و اختلال در کار آنها زندگی را مختل کرده و حیات انسان را به خطر می‌اندازد.
مغز
مغزِ انسان یکی از اجزای اصلی سیستم عصبی است و همراه با نخاع، سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهد.
مغز، بیشتر فعالیت‌های بدن را کنترل می‌کند. به طور کلی این ارگان، اطلاعاتی را که از اندامهای حسی دریافت و سپس پردازش، یکپارچه‌سازی و هماهنگ می‌کند و در نهایت در مورد دستورالعمل‌های ارسال شده به بقیه بدن تصمیم می‌گیرد. مغز درون ساختمان جمجمه انسان قرار گرفته و توسط آن محافظت می‌شود.
ساختار جمجمه
کارکرد جمجمه استخوانی، محافظت از مغز در برابر آسیب و ضربه است. در مجموع ۲۲ استخوان، جمجمه را تشکیل می‌دهند که این استخوان‌ها شامل قسمت جلویی، جداری، گیجگاهی، اسفنوئید، پس سری و اتموئید هستند. درون ساختار برخی از استخوان‌های سر و صورت حفرات تو خالی هوایی به نام «سینوس» وجود دارند.
غیر از مفصل فکی گیجگاهی که تنها مفصل متحرک جمجمه است، بقیه استخوان‌های جمجمه از طریق مفاصل لیفی یا «رشته‌ای» (Fibrous) به یکدیگر متصل هستند. از ۲۲ استخوان، ۸ عدد کاسه سر و ۱۴ عدد صورت را تشکیل داده‌اند که عبارتند از:
- استخوان فک بالا
- استخوان فک پایین
- «استخوان گونه» (Zygomatic Arch)
- «استخوان بینی» (Nasal Bone)
- «استخوان کامی» یا استخوان پالاتین (Palatine ذone)
- «استخوان اَشکی» یا لاکریمال (Lacrimal Bone)
- استخوان قاعده بینی
- استخوان «خیش» (Vomer)
مغزِ انسان از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
- «ساقه مغز» (Brainstem)
- «مخ » (Cerebrum)
- «مخچه» (Cerebellum)
لایه‌های قشری نورون‌ها یا سلول‌های عصبی، قسمت اعظم ماده خاکستری مغزی را تشکیل می‌دهند. نواحی زیر قشر و عمیق‌تر مغز ماده سفید قرار دارد که نیمی از مغز را ساخته و حاوی آکسون‌های میلین دار است.
قلب
قلب عضوی عضلانی است که با فعالیت آن به عنوان بخشی از سیستم گردش خون، خون به تمامی بافت‌ها و اندامهای بدن پمپ می‌شود. این اندام در یک کیسه سروز دو لایه به نام پریکارد قرار دارد.
قلب به صورت هرم چهار ضلعی شکل گرفته و به گونه‌ای جهت‌گیری می‌شود که گویی هرم به یکی از اضلاع آن افتاده است به طوری که پایه آن روبروی دیواره قفسه سینه خلفی و رأس آن به سمت دیواره قفسه سینه قدامی قرار دارند. عروق بزرگی که از قلب سرچشمه می‌گیرند، به سر و گردن، قفسه سینه و شکم و اندامهای فوقانی و تحتانی به یک سری عروق کوچکتر می‌رسد. قلب در علوم تشریحی جایگاه ویژه‌ای دارد. می‌توان بدون طحال یا تنها با یک کلیه زندگی کرد، اما بدون قلب امکان حیات وجود ندارد.
جایگاه
محل قلب و معده به هم نزدیک است. معده درست زیر قلب قرار دارد و کمی به سمت چپ سینه متمایل است. بنابراین گاهی اوقات درد، التهاب یا زخم معده با مشکلات قلبی و عروقی اشتباه گرفته می‌شود. برای افتراق معده درد از درد قلب باید از آزمایشات تشخیصی دقیقی مانند آزمایش فاکتورهای خونی مرتبط با مشکلات قلبی یا روش‌های تصویربرداری اختصاصی استفاده کرد.
قلب بین ریهها، در وسط قفسه سینه، پشت و کمی در سمت چپ استخوان سینه (جناغ) قرار دارد. خون را از طریق شبکه عروق و رگ‌ها که به سیستم گردش خون قلبی عروقی معروف است پمپاژ می‌کند و به اندام‌ها، بافت‌ها و سلول‌های بدن می‌رساند.
ریه
ریه در بدن وظیفه دریافت اکسیژن از محیط و انتقال آن به جریان خون را برعهده دارد. این اندام با بیش از 6 میلیون تنفس در سال، بر عملکرد صحیح اندامهای مختلف و سلامتی بدن ما بسیار موثر است.
ریهها مرکز سیستم تنفسی در بدن هستند. هر سلول بدن برای زنده ماندن و عملکرد صحیح نیاز به اکسیژن دارد. از سویی دیگر سلول‌های بدن باید دی‌اکسید کربن تولیدی خود را از سلول‌ها خارج کنند. گاز دی‌اکسید کربن یک ماده دفعی است که در نتیجه واکنش‌های درون سلولی ایجاد می‌شود. ریهها به طور اختصاصی برای تبادل این گازها در هنگام تنفس (دم و بازدم) طراحی شده‌اند.
آناتومی
ریهها یا شش‌ها در قفسه سینه، پشت دنده‌ها و در دو طرف قلب قرار دارند. آنها تقریباً مخروطی شکل هستند و پایه‌های مسطح این مخروط‌ها، به دیافراگم متصل می‌شوند. اگرچه ریهها به صورت جفت در بدن ما وجود دارند، اما هر کدام از آنها از نظر اندازه و شکل با هم یکسان نیستند. ریه راست از سه لوب تشکیل شده است در حالی که ریه چپ فقط دو لوب دارد.
ریه چپ دارای یک تورفتگی است که در این تورفتگی قلب جای می‌گیرد. به این تورفتگی شکاف قلبی نیز می‌گویند. ریه راست از نظر اندازه کوتاه‌تر است تا فضای کافی برای قرارگیری کبد در زیر آن فراهم شود. به طور کلی، ریه چپ دارای وزن و ظرفیت کمی کوچکتر از ریه سمت راست است.
ریهها توسط دو غشا احاطه شده‌اند که به عنوان پلور ریوی شناخته می‌شوند. لایه داخلی مستقیماً سطح بیرونی ریهها را می‌پوشاند و لایه بیرونی به دیواره داخلی قفسه سینه متصل می‌شود. فضای بین این دو غشا نیز با مایع پلور پر شده است.
کلیه
کلیه اندام دفع کننده لوبیا شکل در اغلب مهره‌داران است. به عنوان بخشی از سیستم ادراری، کلیهها مواد زائد خون را تصفیه و دفع می‌کنند. به طور عمده تمام مواد دفعی نیتروژنی ناشی از متابولیسم پروتئین و اسید آمینه توسط کلیهها دفع می‌شوند. یکی از این مواد دفعی اوره است که به همراه آب به عنوان ادرار دفع می‌شود.
کلیهها به خوبی هماهنگی چشمگیر بدن مهره‌داران را نشان می‌دهند و با سیستم گردش خون، دستگاه گوارش، سیستم عصبی و غدد درون‌ریز همکاری می‌کنند تا بدن به صورت یکپارچه و با عملکرد مناسب وظایف خود را انجام دهد. درست همان طور که کلیه عملکردی را برای حفظ سلامت کل بدن انجام می‌دهد و مواد زائد بدن را نیز از بین می‌برد، از عملکرد سایر سیستم‌ها و اندامهای بدن در جهت حفظ شرایط سلامت خود نیز سود می‌برد.
بخشی از رشته پزشکی که کلیهها و بیماری‌های دخیل در آنها را بررسی می‌کند، به دلیل نام یونانی کلیهها، «نفرولوژی» (Nephrology) نامیده می‌شود.
آناتومی
در انسان کلیهها (Kidney) در بخش پشتی شکم، در قسمت‌های کمری قرار دارند. در هر طرف ستون فقرات یک کلیه وجود دارد. کلیه سمت راست دقیقاً زیر کبد قرار دارد، در حالی که کلیه چپ در زیر دیافراگم و در مجاورت طحال جای می‌گیرد. در بالای هر کلیه غده آدرنال وجود دارد (که به آن غده فوق کلیوی نیز گفته می‌شود). عدم تقارن درون حفره شکمی ناشی از کبد، سبب می‌شود کلیه سمت راست کمی پایین‌تر از کلیه سمت چپ باشد.
کلیهها به صورت «رتروپریتونئال» (Retroperitoneal) هستند، به این معنی که آنها در پشت صفاق یا پوشش حفره شکمی قرار دارند. کلیهها تقریباً در سطح مهر‌ه‌های کمری T12 تا L3 قرار دارند.
قسمت‌های فوقانی کلیهها به طور جزئی توسط دنده‌های یازدهم و دوازدهم محافظت می‌شوند و هر کلیه به طور کلی، توسط دو لایه چربی (چربی محیطی و چربی پارنئال) احاطه شده است که در محافظت از آنها نقش دارند. فقدان مادرزادی یک یا هر دو کلیه، به ترتیب به عنوان آژنزی کلیه یک طرفه یا دو طرفه شناخته می‌شوند. در موارد بسیار نادر، ممکن است سه کلیه در هنگام تشکیل جنین ایجاد شود.
کبد
سلول‌های کبدی «هپاتوسیت» (Hepatocytes) نامیده می‌شوند که حدود 60 درصد از بافت کبد را تشکیل می‌دهند. آنها در عملکردهای متابولیکی و ترشحی متعددی شرکت می‌کنند. گروه دوم سلول‌های مرتبط با کبد شامل سلول‌هایی به نام «سلول‌های کوپفر» (Kupffer cells) هستند که به عنوان ماکروفاژهای ستاره‌ای نیز شناخته می‌شوند و شبکه‌های عروقی را کنترل می‌کنند. وظیفه اصلی آنها بازیافت گلبول‌های قرمزی است که دیگر عملکردی ندارند و در تجزیه هموگلوبین‌ها و جدا کردن آهن گروه هِم از آنها نیز نقش اساسی دارند. کبد ترکیبات ترشحی خود را از طریق مجاری صفراوی و رگ‌های خونی به جایگاه‌های عمل آنها منتقل می‌کند.
در بدن مهره‌داران، کبد بزرگترین غده است (یعنی سلول، بافت یا اندامی که می‌تواند ماده شیمیایی ترشح کند). یکی از عملکردهای مهم غده‌ای کبد، ترشح صفرا است، صفرا یک ترکیب قلیایی است که به هضم چربی‌ها کمک می‌کند. نقش‌های دیگر کبد شامل سنتز عوامل لخته کننده خون است (به عنوان مثال، پروتئین‌های خون موجود در پلاسما). دفع مواد زائد و سایر مواد سمی سلول‌ها و از بین رفتن گلبول‌های قرمز فرسوده از دیگر عملکردهای کبد به شمار می‌آیند.
کبد را می‌توان به عنوان عضوی در نظر گرفت که در تمام فعالیت‌ها به اندام‌ها و اعضای دیگر بدن کمک می‌کند. فعالیت‌های متابولیکی کبد برای تأمین سوخت مغز، ماهیچه‌ها و سایر اندامهای محیطی که اغلب نیاز به انرژی‌های زیادی دارند، ضروری است. از جمله فعالیت‌های متابولیکی بی‌شماری که کبد در آنها نقش دارد، فعالیت‌های مربوط به متابولیسم کربوهیدرات‌ها است. کبد به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند، گلوکز اضافی را به عنوان گلیکوژن ذخیره می‌کند و در زمان کاهش سطح قند خون، گلوکز را در جریان خون آزاد می‌کند. نکته قابل توجه این است که با وجود غلظت بالای گلیکوژن در سلول‌های کبدی، کبد از گلوکز حاصل از گلیکوژن برای تأمین نیاز انرژی خود استفاده نمی‌کند. کبد برای تامین انرژی فعالیت‌های خود، از اسید‌های کتو ناشی از تجزیه اسید‌های آمینه بهره می‌برد. بنابراین سلول‌های کبدی ذخیره‌سازی گلوکز را انجام می‌دهند و آن را در جهت تامین نیازهای سایر اندام‌ها به خون آزاد می‌کنند. کبد همچنین در متابولیسم چربی‌ها مانند سنتز کلسترول نقش دارد.