شکم
شِکَم (به انگلیسی: Abdomen) بخشی از بدن است که به شکل عامیانه به آن دل (belly) گفته میشود و درواقع بخش میانی بدن بین قفسه سینه و لگن میباشد.
شکم انسان شامل تمامی ارگانها و اندامهای گوارشی از جمله معده، روده کوچک، روده بزرگ، پانکراس، کبد و کیسه صفرا است. تمامی این اندامها به وسیله بافتهایی قادر به منبسط شدن هستند و کنار یکدیگر به شکلی آزادانه قرار گرفتهاند. از طرفی علاوه بر اندامهایی که بالاتر نام بردیم کلیه و طحال نیز بخشی از اجزای شکم هستند. علاوه بر اینها بسیاری از رگهای خونی مهم از طریق شکم حرکت میکنند، از جمله آئورت، ورید اَجوَف تحتانی و دهها شاخه دیگر.
در قسمت جلویی، شکم توسط یک لایه نازک و البته مقاوم به نام «فاسیا» محافظت میشود که در جلوی فاسیا عضلات و پوست شکم قرار دارند. از طرفی از سمت پشتی نیز عضلات پشت و ستون فقرات از این اندام میانی محافظت میکنند. شکم یا دستگاه گوارشی، صرفا برای هضم و گوارش غذا نیست. این عضو بدن با دویست میلیون سلول عصبی و صد میلیارد باکتری، دومین مغز انسان نامیده شده است.
وظایف اندامهای شکم
هضم
هضم (به انگلیسی: Digestion) غذا یکی از کلیدیترین فرآیندهایی بوده که توسط ارگانی به نام معده انجام میشود. معده موظف است تا غذای مصرفی را به ذرات قابل مصرف برای بدن تجزیه کند. علاوه بر معده، روده کوچک، لوزالمعده و کبد هم در این فرآیند نقش دارند و آنزیمهای مورد نیاز برای هضم غذا و جذب مواد مغذی را تولید میکنند.
حذف مواد زائد
منظور از حذف مواد زائد همان دفع مواد باقی مانده از غذایی است که مصرف میکنیم. روده بزرگ مسئول انجام این فرآیند است. در واقع آب و الکترولیتها را از مواد زائد جذب کرده و مدفوع شکل میگیرد. در نهایت هم از طریق رکتوم و مقعد دفع میشود.
جذب مواد مغذی
وظیفه جذب مواد مغذی بر عهده روده کوچک است. روده کوچک این مواد را جذب کرده و به کبد منتقل میکند. این مواد در کبد پردازش شده و توسط بدن انسان مورد استفاده قرار میگیرند.
تولید هورمون و آنزیم
تولید هورمونها و آنزیمها برای ارگانهای داخلی شکم بسیار ضروری هستند. به عنوان مثال، لوزالمعده هورمونی به نام انسولین تولید میکند؛ این هورمون جهت تنظیم قند خون فرد ضروری است. به علاوه اینکه در این میان کبد نیز آنزیمها، هورمونها و مایع صفراوی را تولید میکند. مایع صفراوی به هضم چربی کمک میکند.
محافظت از ارگانها
یکی دیگر از وظایف شکم انسان محافظت از ارگانها و اندامهای داخلی است. ماهیچههای شکمی کمک میکنند تا ستون فقرات نیز ثبات داشته باشد.
تنظیم دمای بدن
کبد با تولید گرما از طریق عروق خونی به پوست، دمای بدن را تنظیم میکند.
ذخیرهسازی مواد مغذی
کبد مواد مغذی تجزیه شده از طریق روده کوچک را در خود ذخیره میکند. از جمله گلوکز که در صورت نیاز از طریق جریان خون در بدن منتشر میشود. همچنین لوزالمعده نیز هورمونهایی از جمله انسولین را در خود ذخیره کرده که در شرایط اضطراری وارد جریان خون خواهد کرد.
ارگانهای کمکی گوارشی
پانکراس، کبد و کیسه صفرا بخشی از سیستم گوارشی هستند. برای کمک به هضم غذا این ارگانها موظفاند تا هورمونها و آنزیمهای ضروری را تولید کنند. آنزیمهای گوارشی و صفرا از طریق لولههای باریکی به نام مجاری صفراوی به بخشهای مورد نظر منتقل میشوند. به علاوه اینکه لوزالمعده یکی از اندامهای غدد درون ریز بوده که با تولید آنزیم به تجزیه غذا کمک کرده و این اندام پشت معده قرار گرفته است.
کبد
کبد علاوه بر تولید هورمون و تنظیم میزان گلیکوژن، در پاکسازی خون نیز نقش دارد. کبد با کیسه صفرا دائما در حال ارتباط است. کیسه صفرا نیز تا زمانی که مایع صفراوی از کبد به روده تخلیه شود، آن را در خود ذخیره میکند.
طحال
طحال یک اندام تصفیه کننده دائما فعال بوده که گلبولهای قرمز مرده را از بین برده و هموگلوبین موجود در آنها را متابولیزه میکند.
سیستم ادراری
کلیه، حالب و مثانه سیستم ادراری را تشکیل میدهند. این سیستم علاوه بر تصفیه خون، موظف به انتقال مواد زائد به مثانه است. این قسمت بخشی از لگن به حساب میآید. کلیهها که بخشی از این سیستم هستند مواد زائد را از خون تصفیه کرده، فشار خون را مدیریت میکنند و pH خون را تنظیم میکنند. در این بین ادرار از کلیه و از طریق حالب به مثانه تخلیه شده و مثانه نیز ادرار را جهت دفع جمعآوری میکند.
مثانه، رحم، لولههای رحمی و تخمدانها ممکن است به صورت اندام شکمی یا اندام لگنی دیده شوند. شکم حاوی یک غشای گسترده به نام صفاق است. صفاق دارای چینهای متعددی بوده که یک چین آن ممکن است برخی از اندامهای خاص را پوشش دهد. این در حالی است که احتمال دارد فقط یک طرف از اندامهایی را که معمولا نزدیکتر به دیواره شکم هستند پوشش دهد. به این عمل در دنیای پزشکی رترو پریتونیوم گفته میشود.
بیماریهای گوارشی و شکمی
- رفلاکس اسید معده
- سنگ کیسه صفرا
- بیماری سلیاک
- بیماری کرون
- سندرم روده تحریک پذیر
- ورم معده
- دیورتیکول روده بزرگ
- شقاق مقعد
- سرطان معده
- سرطان روده
سیستم گوارشی ناسالم علائم مختلفی در کل بدن دارد؛ به طور مثال:
ناراحتی شکمی
اگر در شکمتان مدام علائمی مثل گاز و نفخ، اسهال، یبوست و درد دارید، به معنای داشتن سندرم روده تحریک پذیر است. این بیماری بسیار شایع بوده و بر روی روده بزرگ تاثیر میگذارد.
خستگی و بیماریهای گوارشی
افرادی که سندروم خستگی مزمن دارند ممکن است در میکروبیومهای شکمی خود عدم تعادل وجود داشته باشد که متشکل از باکتریها، میکروارگانیسمها، قارچها و ویروسهایی است که در دستگاه گوارش وجود دارد.
تقریباً نیمی از آن هایی که دچار خستگی مزمن هستند، سندروم روده تحریک پذیر نیز دارند.
نیاز شدید به خوردن
استفاده بیش از حد از شکر میتواند منجر به ازدیاد باکتری بد در شکم و دیسبیوز شود. تغییر عادات غذایی در واقع تغییر در میکروبیوم است.
تغییر وزن غیرعمد و غیرطبیعی
تغییرات در میکروبیوم شکمی در افراد بسیار لاغر یا چاق دیده میشود. خوردن چربی زیاد و محدود کردن کربوهیدراتها سبب بهبود باکتری روده میشود.
مشکلات پوستی
میکروبیومهای شکمی از طریق مکانیزمهای پیچیده ایمنی و پروبیوتیکها سبب ایجاد تعادل در سیستم گوارش و پیشگیری یا درمان مشکلات پوستی میشوند.
آلرژی و بیماریهای گوارشی
سیستم گوارش ناسالم نقشی پیچیده در بیماریهای آلرژیک مثل آلرژیهای تنفسی، آلرژیهای غذایی و آلرژیهای پوستی دارند. بنابراین میکروبیوم شکمی روی تغذیه پوست و حتی ریهها تاثیر میگذارد.
بیماریهای خود ایمنی
باکتری خاص شکمی به نام باکترویید فراگیلیس، پروتئینی تولید میکند که ممکن است سبب شروع بیماریهای خود ایمنی مثل روماتوئید آرتروئید، کولیت اولسراتیو و MS شود.
اختلالات خلقی
ارتباطی بین سیستم گوارش و مغز وجود دارد و تغییراتی در سیستم گوارش ممکن است روی خلقیات تاثیر بگذارد.
اختلالات و التهابات سیستم عصبی مرکزی احتمالا علت بالقوه اضطراب و افسردگی میباشند. پروبیوتیکها گاها سبب درمان این بیماریها میشوند.
میگرن و سردردهای شدید
ارتباطی بین سیستم گوارش و مغز وجود دارد که روی میگرن تاثیر میگذارد. همچنین ارتباطی بین میگرن و سایر بیماریهای مرتبط با سلامت گوارش مثل سندروم روده تحریک پذیر با هم وجود دارد.