سیکلامن
سیکلامن یا نگونسار (نام علمی: Cyclamen persicum) از خانواده (Primulaceae گیاهی علفی و متعلق به تیره پامچال‌سانان است. سیکلامن بومی جزایر مدیترانه‌ای و ایران بوده و یک گیاه ملی و ارزشمند ایرانی‌ست که معمولاً همراه با پسوند پرسیکوم (به انگلیسی: Persicum) یعنی ایرانی می‌آید.
گل سیکلامن را می‌توانید در دل طبیعت در جنگل‌های شمال ایران و مخصوصاً از چالوس تا لاهیجان و حتی بعضی از جنگل‌های استان گلستان ببینید. تنوع رنگی بسیار بالا و جالب سیکلامن سبب محبوبیت و جذابیت آن بین مردم شده است.
گونه‌های سیکلامن شامل:
- سیکلامن ایرانی
- سیکلامن پرورشی
- سیکلامن پات پنت (گلدانی)
برگ‌های این گل بسیار زیبا، مرمری شکل و دارای لکه‌های نقره‌ای است و گل‌های آن معطر و به رنگ‌های صورتی، قرمز، ارغوانی، سفید و خرمایی هستند. سیکلامن یک محصول گلخانه‌ای است که در زمستان به بازار عرضه می‌شود و چون گیاهان کمی در این فصل قادر به گلدهی هستند، لذا از نظر اقتصادی مورد توجه قرار می‌گیرد. نگهداری این گیاه در منزل سخت و نیازمند مراقبت و توجه بیشتری می‌باشد. سیکلامن گیاه وسیع‌الرشد اما کند رشد بوده و نیاز به یک دوره نسبتاً طولانی برای گلدهی و ورود به فاز زایشی دارد. همچنین این گیاه در تمام مراحل رشد تا زمان گلدهی احتیاج به مراقبت ویژه دارد. اگرچه برخی از نمونه‌های این گیاه را به دلیل مقاومت در برابر سرما می‌توان در فضای باز کاشت، اما اکثر این گیاهان به عنوان گیاهانی گلدانی مورد کشت و نگهداری قرار می‌گیرند.
گیاه‌شناسی
ریشه و گل‌های سیکلامن، از قسمتی از گیاه که با نام غده شناخته می‌شود، می‌رویند. در اغلب گونه‌ها، برگ‌ها در پاییز شروع به رشد می‌کنند در طی زمستان به زندگی خود ادامه می‌دهند و در بهار از بین می‌روند. سپس گیاه وارد دوره رکود می‌شود. بنابراین در بسیاری از انواع این گیاه، در فصل تابستان شاهد رشد این گیاه نخواهیم بود، زیرا این گیاه در حال استراحت است. فصل گلدهی سیکلامن در بین گونه‌های مختلف آن متفاوت است. هر گل، ساقه گل مخصوص خود را دارد که در قسمت انتهایی 180-150 درجه به طرف پایین خم می‌شود، اما گلبرگ‌ها به سمت بالا رشد می‌کنند و همین مسئله موجب زیبایی منحصر به فرد گل‌ها می‌شود. گل‌ها 5 گلبرگ دارند و گلبرگ‌ها گاهی در طول خود پیچ می‌خورند. شکل گلبرگ‌ها نیز در گونه‌های مختلف متفاوت است. از گل‌ها میوه‌های گرد و با شکل مدور به وجود می‌آید که حاوی چندین بذر با سطوح چسبنده هستند که در زمان بلوغ قهوه ای رنگ می‌شوند و دهانه آن‌ها باز شده و بذرها را آزاد می‌کنند.
فصل خواب (استراحت) سیکلامن تمام انواع سیکلامن‌ها یک دوره فصل استراحت یا خواب دارند، اما زمان آن در گونه‌های مختلف این گیاه متفاوت است. معمولاً انواعی که بومی نواحی مدیترانه هستند، برگ این انواع در پاییز جوانه می‌زنند و در زمستان و بهار فعال هستند و در تابستان به خواب و استراحت فرو می‌روند. در طی دروان رکود بهتر است که گلدان حاوی غده سیکلامن را در مکانی خنک و نسبتاً تاریک قرار داد. دوران خواب غده‌های سیکلامن معمولا 3-2 ماه طول می‌کشد و در طی این مدت دمای 10-4 درجه سانتیگراد لازم است. در این دوران نباید گیاه را آب داد، اما باید از خشک شدن و سفت شدن خاک نیز جلوگیری کرد تا غده‌ها از بی‌آبی چروکیده نشوند و به هیچ عنوان از کود هم نباید استفاده کرد. دوران خواب را می‌توان بعد از اتمام فصل گلدهی گیاه یعنی اواسط الی اواخر اردیبهشت تا اواسط شهریور ماه بکار برد و با فرارسیدن پاییز و اتمام دوران رکود باید گلدان محتوی غده را به مکانی با نور بیشتر منتقل کرد و آن را آب داد تا رشد جدید تحریک شود.
شرایط نگهداری
آبیاری
از آنجایی که این سیکلامن پیاز دارد، باید هنگام آبیاری مراقب آن ها باشید. چرا که جمع شدن آب اطراف پیاز باعث پوسیدگی و گندیدن آن ها می شود. علاوه بر این پیاز سیکلامن آب کافی درون خود ذخیره می کند، بنابراین به آبیاری زیاد نیاز ندارد. بهترین روش و شرایط آبیاری و نگهداری از سیکلامن به این صورت است که خاک را مرطوب کنید و قبل از هر بار آبیاری مجدد، اجازه دهید خاک خشک شود. برای این کار یک بند انگشت را در خاک فرو کنید و اگر متوجه شدید که خاک خشک است به آن آب بدهید. هنگام آبیاری نیز باید از ریختن آب روی برگ ها جلوگیری کنید. مخصوصا زمانی که گلدان زیر نور خورشید است.
نور مناسب
میزان نوری که این گل باید دریافت کند بستگی به زمان گلدهی آن دارد. به طور کل برای تنظیم شرایط نگهداری از سیکلامن، بدانیم فصل گلدهی این گیاه کی است و آیا جزء گل های بهاری محسوب می شود یا پاییزه. به طور کل فصل گلدهی باید گیاه را در برابر نور غیر مستقیم خورشید قرار دهید، جایی که نور کافی و مناسبی را دریافت کند. اما به محض اینکه گل ها شروع به خشک شدن و برگ ها نیز شروع به خشک شدن کرد باید بداند گیاه آماده برای استراحت می شود. بنابراین باید گلدان را به محیطی تاریک منتقل کنید تا برای فصل گلدهی بعدی آماده شود.
خاک مناسب
در فراهم کردن شرایط مناسب برای نگهداری از سیکلامن باید به یاد داشته باشید خاکی که برای مراقبت و تکثیر سیکلامن استفاده می شود، باید مغذی و سبک باشد. همچنین باید زهکشی خوبی داشته باشد تا آب اطراف ریشه را از خود عبور دهد. بهترین خاک برای آن نیز ترکیب خاک برگ و ماسه است. همچنین می توانید خاک باغچه و خاک برگ را با هم مخلوط کنید و همرا با ماسه و کود حیوانی برای سیکلامن استفاده کنید. هنگام کاشت در گلدان نیز باید به خاطر داشته باشید همه پیاز را در خاک فرو نکنید، چرا که مانع رشد سیکلامن می شوید.
کوددهی برای نگهداری سیکلامن
کوددهی تنها زمانی جایز است که فصل گلدهی گیاه است. بنابراین برای فراهم آوری شرایط مناسب برای نگهداری از سیکلامن، باید فصل گلدهی آن را بدانید و در آن زمان دو هفته یکبار برای تقویت آن از کودهای شیمیایی استفاده کنید. بهترین کودی که می توانید برای این گیاه به کار ببرید، کودهای مخصوص گلدهی است.
دمای مناسب برای نگهداری سیکلامن
سیکلامن به هوای خنک و تازه بیشتر از هوای گرم و گرفته علاقه دارد. بنابراین برای فراهم کردن شرایط مناسب برای نگهداری از گل سیکلامن در خانه، به یاد داشته باشید که دما را بین 13 تا 18 درجه سانتی گراد نگه دارید. همچنین باید بدانید دمای زیر صفر باعث یخ زدن پیاز گیاه می شود. پس اگر آن را در حیاط می کارید باید هنگام زمستان آن را به داخل منتقل کنید. اگر تابستان زمان استراحت سیکلامن شماست، به یاد داشته باشید که محیط نگهداری از آن را خنک نگه دارید. چرا که هوای گرم گلدهی آن را در فصل بعد متوقف می کند.
رطوبت مناسب
همانطور که گفتیم این گل در شهرهای شمالی کشور رشد کرده است. بنابراین شرایط محیطی جهت نگهداری از سیکلامن باید بسیار شبیه به آب و هوای آن مناطق باشد. پس مشخصا به میزان رطوبت بالایی نیاز دارد. هنگام رشد سعی کنید هفته ای دوبار برگ های آن را غبارپاشی کنید. اینکار را هنگام شب انجام دهید تا گلدان زیر آفتاب نباشد و روی برگ ها لکه های سوختگی ایجاد نشود. همچنین می توانید با ریختن سنگ ریزه ها در زیر گلدانی گیاه، برای آن جزیره ایجاد کنید. برای این منظور روی سنگ ریزه ها آب بریزید تا سیکلامن رطوبت مورد نیاز را از ته گلدان جذب کند.
نحوه تعویض گلدان
شرایط نگهداری از سیکلامن در آپارتمان ایجاب می کند هر دو سال یکبار نسبت به تعویض گلدان اقدام کنید. اینکار را باید زمانی انجام بدهید که زمان استراحت گیاه انجام دهید. چرا که زمان گلدهی، تعویض گلدان باعث توقف رشد گل ها می شود. گلدان مناسب برای مراقبت از سیکلامن نیز باید سوراخ هایی در انتها داشته باشد تا آب اضافی را خارج کند. همچنین دقت کنید هنگام کاشت پیاز از سطح گلدان بالاتر نباشد چرا که باعث پوسیدگی آن می شود.
روش و شرایط نگهداری پیاز سیکلامن
شیوه و طریقه نگهداری از پیاز گل سیکلامن در منزل متفاوت است. به طور کلی سیکلامن 2 تا 3 ماه بسته به زمان گلدهیش احتیاج به استراحت دارد. در این مدت باید به خوبی از غده و پیاز آن مراقبت کنیم تا در زمان مناسب مجددا گل دهد. بهترین شرایط نگهداری از پیاز سیکلامن، محیطی خنک و تاریک است. این محیط باید دمایی حدود 4 تا 10 درجه سانتی گراد داشته باشد. در این زمان آبیاری و کوددهی نیز باید متوقف شود. تنها باید خاک گیاه را هر از گاهی مرطوب کنید تا پیاز نخشکد. با پایان فصل استراحت گلدان را به محیط پر نوری منتقل کنید، خاک را کاملا مرطوب کنید تا گیاه برای رشد گل ها آماده شود.
بیماری‌ها
دلیل زرد شدن برگ های سیکلامن
اگر می خواهید بدانید علت زرد شدن برگ های گل سیکلامن چیست باید ابتدا بدانید این گیاه به خاکی نیاز دارد که پی اچ آن کمتر از 7 باشد. علاوه بر این نور مستقیم خورشید همراه با خشک نگه داشتن خاک در مدت زمان طولانی باعث بیماری های مختلف گل سیکلامن از جمله زرد شدن برگ ها می شود. البته کمبود مواد غذایی نیز مانند، پی اچ بالای خاک و آفتاب زیاد و آبیاری کم باعث بروز این مشکل می شود.
ریزش برگ سیکلامن
ریزش برگ ها در زمان استراحت گل امری طبیعی است. اما این ریزش اگر در زمان گلدهی باشد نشان از بیماری های گل سیکلامن است. دلیل آن نیز هوای بسیار گرم یا بسیار سرد، میزان کود زیاد و آبیاری کم است. بهتر است دمای اتاق را برای سیکلامن بین 13 تا 18 درجه نگه دارید و از کودهای شیمیایی رقیق برای آن استفاده کنید.
علت خشک شدن و سوختن برگ های گل سیکلامن
سیکلامن از نور خورشید مستقیم خوشش نمی آید. بنابراین علاوه بر اینکه در زمان استراحت باید در جای کم نورتر قرار بگیرد، در فصل گلدهی نیز باید نور غیر مستقیم خورشید دریافت کند. چرا که باعث بیماری های مختلف گل سیکلامن می شود. البته بروز برخی از آفات گیاهی سیکلامن نیز باعث به وجود آمدن این مشکل می شوند.
علت پژمردگی گل سیکلامن
یکی از علت های پژمردگی گیاه سیکلامن وجود نمک در خاک است. به این معنی که خاک گیاه از ابتدا شور بوده است یا با مرور زمان و بی کیفیت بودن آب و جمع شدن املاح در خاک خاک شور شده است. البته دمای بالای هوا و کم بودن اکسیژن و تاریک بودن محیط در زمان گلدهی، باعث بروز این سری از مشکلات و بیماری های گل سیکلامن می شوند.
بیماری های لکه سفید روی برگ گل سیکلامن
بروز لکه های سفید روی برگ های سیکلامن نیز یکی دیگر از مشکلات این گل است. به طور کلی ریختن آب روی برگ های این گل، زمانی که زیر نور خورشید هستند باعث بروز بیماری های لکه برگی گل سیکلامن می شود. اگر این لکه ها سفید باشند باید بدانید آبی که روی برگ ها ریخته است آهک بالایی داشته است و این مشکل را به وجود آورده است.
علت بیماری های پوسیدگی طوقه گل سیکلامن
پوسیدگی طوقه این گیاه به دلیل بالا بودن رطوبت و میزان آبیاری زیاد است. این مشکل در روزهای سرد سال بیشتر رخ می دهد. آبیاری زیاد برای این گل چندان مناسب نیست و باعث بروز بیماری های مختلف گل سیکلامن می شود. به طور کل پیاز سیکلامن آب بسیار زیادی درون خود ذخیره می کند. بنابراین پیش از آبیاری باید یک بند انگشت خود را در خاک فرو کنید و اگر خشک بود به آن آب بدهید.
تاخیر گلدهی
یکی دیگر از بیماری های گل سیکلامن، توقف گلدهی آن است. گل ندادن گیاه در فصل گلدهی به عوامل مختلفی بستگی دارد. ممکن است در فصل خواب گیاه، به خوبی از آن مراقبت نکرده باشیم یا در فصل گلدهی به میزان کم یا زیادی از کودهای گلدهی برای آن استفاده کرده باشیم. گرم و سرد بودن هوا و نور ناکافی نیز از دلایل بروز این مشکلات است.
طویل شدن دم برگ و دم گل
بلند شدن بیش از حد دمبرگ یا دم گل، یکی دیگر از مشکلات رایج گیاه سیکلامن است. هوای بیش از حد ساختمان یکی از دلایل بروز این مشکل است. کمبود مواد مغذی در زمان گلدهی گیاه نیز از دیگر دلایل آن محسوب می شود. محیط کم نور و دریافت نکردن نور مناسب خورشید نیز از نیازهایی است که اگر نادیده گرفته شود باعث بروز این بیماری می شود.
بیماری های کوچک شدن گل های سیکلامن
زمانی پیش می آید که گل ها یا برگ های گیاه، کوچک می مانند و رشد نمی کنند. این سری از بیماری های گل سیکلامن بیشتر به دلیل دمای بالای محیط اتفاق می افتد. همچنین ممکن است سیکلامن کمبود اکسیژن نیز داشته باشد. علاوه بر این افراط در استفاده از کودهای شیمیایی نیز علت بروز این مشکل در گلدان سیکلامن است.
بیماری های قارچی گل سیکلامن و قهوه ای شدن ساقه و برگ
بیماری های قارچی که در اثر رطوبت بالا و آبیاری زیاد به وجود می آید، در سیکلامن بسیار کم هستند. اما علائم این نوع از بیماری های گل سیکلامن، قهوه ای شدن برگ و ساقه گیاه است. برای درمان آن نیز باید از انواع قارچ کش های گیاهان استفاده کرد. یکی از این قارچ کش ها، مانکوزب است.
آفات گیاهی
آفات گیاهی همیشه یکی از مشکلات رایج و آزار دهنده در گلدان هایی است که افراد در خانه از آن ها مراقبت می کنند. این حشرات که معمولا بسیار ریز هستند، از ساقه، برگ و ریشه گیاه تغذیه می کنند و علاوه بر صدمه به آن ها به صورت مستقیم، با تغذیه از مواد مغذی گیاه، باعث ضعیف شدن، عدم رشد و تغییرات ظاهری گیاهان می شوند. آفات گیاهی رایج در گلدان سیکلامن عبارتند از:
- کنه ها که باعث ضعیف و سیاه شدن ساقه های گل و پژمرده و چروک شدن برگ های سیکلامن می شوند.
- تریپس ها که باعث ضعیف شدن و تغییر رنگ و شکل برگ ها می شوند.
- نماتدهای که به ریشه حمله می کنند و باعث ریز شدن گل و برگ ها، عدم رشد آن ها و مرگ تدریجی گیاه می شوند.