بیرجند
بیرجند, مرکز شهرستان بیرجند و استان خراسان جنوبی، در شرق ایران قرار دارد. براساس سرشماری سال 1395، جمعیت بیرجند 203 هزار نفر بود. بیرجند به دلیل صادرات زعفران، زرشک، زالزالک و قالیچه‌های دستباف شهرت دارد و این محصولات، از مهم‌ترین کالاهای صادراتی این شهر به شمار می‌روند. سال ۱۳۸۳ این شهر، پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، به‌عنوان مرکز استان خراسان جنوبی شناخته شد. فاصله بیرجند تا تهران 1141 کیلومتر است.
تاریخچه
بیرجند قدمتی دیرینه دارد و شواهد نشان می‌دهد که در اواخر دوره ساسانیان توسط زرتشتیان یزدی و کرمانی بنا شده است. این شهر در حاشیه کویر و در مسیر عبور از کویر به شمال خراسان بزرگ و ماوراءالنهر واقع شده و از دیرباز به عنوان منزلگاهی برای مسافران و تجار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
باغ اکبریه، یکی از بناهای تاریخی برجسته بیرجند، در سال 2011 در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌عنوان یکی از باغ‌های ایرانی به ثبت رسید. این باغ باشکوه، یادگاری از دوران قاجار است و با معماری منحصر به فرد خود، گوهری درخشان در کویر ایران به شمار می‌رود.
بیرجند در زمینه نوآوری نیز پیشگام بوده است. این شهر نخستین شهر در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آبلوله بیرجند به عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می‌شود. همچنین، بیرجند اولین شهری در ایران است که در سال 1302 و پیش از تهران از لوله‌کشی آب شهری برخوردار شد.
علاوه بر این، مدرسه شوکتیه در بیرجند، دومین مدرسه آموزش به سبک نوین پس از دارالفنون تهران است و نشان از توجه مردم این شهر به علم و دانش دارد.
موقعیت سیاسی و استراتژیک بیرجند نیز حائز اهمیت است. سومین فرودگاه کشور پس از فرودگاه‌های قلعه‌مرغی و بوشهر در سال 1312 در این شهر ساخته شد و تا پیش از جنگ جهانی دوم، کنسولگری‌های انگلستان و روسیه در بیرجند مشغول فعالیت بوده‌اند.
نام‌شناسی
نام این شهر بیرجند بوده است و به‌شکل‌های دیگری مانند برجند، برجن، برکن و بیرگند نیز آمده است. در مورد ریشه نام بیرجند، نظرات گوناگونی وجود دارد:
- افسانه بیژن: برخی معتقدند نام بیرجند از "بیژن" یکی از اسطوره‌های شاهنامه گرفته شده است.
- "بیر" و "جند": عده‌ای دیگر، نام بیرجند را ترکیبی از "بیر" به معنای چاه و "جند" به معنای شهر در زبان ساسانی می‌دانند.
- اردوگاه لشکریان: برخی دیگر احتمال می‌دهند که "بیرجند" از "بئر" به معنای مقر و "جند" به معنای لشکریان در زمان فتح ایران توسط اعراب گرفته شده باشد.
- "رعد و برق" و "شهر": در نهایت، عده‌ای "بیر" را به معنای رعد و برق در پارسی باستان و "جند" را به معنای مکان و شهر در زبان سغدی می‌دانند.
آب و هوا
بیرجند از آب و هوای نیمه بیابانی برخوردار است. زمستان‌های این شهر سرد و تابستان‌ها گرم و خشک هستند. میزان بارش در بیرجند کم است و بیشتر بارندگی‌ها در فصل زمستان به‌صورت برف رخ می‌دهد.
ایستگاه هواشناسی بیرجند در سال 1334 تاسیس شد. براساس آمار این ایستگاه، میانگین سالانه گرم‌ترین و سردترین روزهای شهر به ترتیب 24 و 8 درجه سانتیگراد است. کمترین دمای ثبت شده در بیرجند 21.5- درجه در سال 1371 و بیشترین دما 44 درجه در سال 1346 بوده است. بیرجند به‌طور متوسط در 76 روز از سال دمای زیر صفر و در 142 روز دمای بالای 30 درجه را تجربه می‌کند.
میزان بارش سالانه در این شهر 171 میلی‌متر است. بیشترین بارش در یک روز 52 میلی‌متر در سال 1957 بوده است. میانگین رطوبت نسبی 36 درصد و تعداد روزهای ابری در سال 30 روز است. بیرجند به‌طور متوسط در 12 روز از سال شاهد طوفان و گرد و خاک شدید است.
حمل و نقل
فرودگاه
فرودگاه بین‌المللی بیرجند در سال 1312 به همت محمدابراهیم علم ساخته شد.. این فرودگاه که در شمال شهر بیرجند واقع شده، در طول زمان توسعه یافته و در اردیبهشت سال 1387 با انجام پرواز بیرجند - مدینه به فرودگاه بین‌المللی ارتقا یافت. همچنین در سال 1389 اولین پرواز آن به مقصد دمشق انجام شد.
جاذبه‌های گردشگری
جاذبه‌های تاریخی
- قلعه بابوک روستای ابراهیم‌آباد
- قلعه بصیران
- آب انبارها
- آرامگاه حکیم نزاری
- ارگ کلاه فرنگی
- باغ اکبریه (میراث جهانی یونسکو)
- قلعه بیرجند
- کنسولگری انگلیس (باغ منظریه)
- مدرسه شوکتیه
- مدرسه معصومیه
- مصلی بیرجند
- یخدان رحیم آباد
- باغ رحیم آباد
- خانه پردلی
جاذبه‌های طبیعی
- باغ و عمارت ملک نوفرست
- بند دره
- بند النگ
- بند عمر شاه
- آبشار چهارده
- هتل بزرگ کوهستان
- بند ژرف (چهکند)
موزه‌ها
- موزه باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و حیات وحش در مجموعه عمارت و باغ اکبریه
- موزه مشاهیر در خانه پردلی
- موزه میراث پهلوانی در زورخانه امیر عرب
- موزه وقف در مدرسه شوکتیه