بوران‌دخت
بوران‌دخت ملکه ایران در دوره سلسله ساسانیان بود. از سال ۶۳۰ تا ۶۳۲ میلادی با گسستی چندماهه بود. او دختر خسرو پرویز و مریم، شاهزاده بیزانسی، بود. وی نخستین زن در ایران است که به عنوان پادشاه رسمی و مستقل بر تخت نشست و دومین و یکی از سه زن در تاریخ ایران باستان به‌شمار می‌رود که توانسته بر ایران حکومت کند. دو زن دیگر موزا، ملکه اشکانی، و خواهر بوران، آزرمیدخت، هستند.
| بوران‌دخت | |
|---|---|
| لقب(ها): | شهبانوی شهبانوان، بانبشن |
| تاریخ فوت: | 632 م |
| محل فوت: | تیسفون |
| علت مرگ: | توسط جناح پهلو خفه شد (روایت دیگر نقل می‌کند به مرگ طبیعی فوت شده است) |
| سلسله: | ساسانیان |
| قلمرو: | از سند و خوارزم تا بین‌النهرین، قفقاز ، حاشیه جنوبی خلیج فارس و عمان |
| مرکز حکومت: | تیسفون |
| شاه قبلی: | شهربراز |
| شاه بعدی: | یزدگرد سوم |
| آغاز سلطنت: | دوره اول حکومت ۱۷ ژوئن ۶۳۰ م |
| پایان سلطنت: | دوره دوم ۶۳۱–۱۶ ژوئن ۶۳۲ م |
| نام پدر: | خسرو پرویز |
خسروپرویز در سال ۶۲۸ توسط پسرش، شیرویه (قباد دوم)، سرنگون و کشته شد. شیرویه همه برادران و برادران ناتنی بوران را نیز اعدام کرد و این کار باعث آغاز دوره‌ای از جناح‌بندی در شاهنشاهی شد. شیرویه چند ماه بعد درگذشت و پسر هشت ساله‌اش اردشیر سوم، جانشین وی شد، که او نیز پس از یک دوره حکومت تقریباً دو ساله، توسط اسپهبد ایرانی شهربراز، ربوده و کشته شد. بوران اندکی بعد شهربراز را با کمک فرخ‌هرمز از حکومت کنار زد و خود بر تخت سلطنت نشست. او و خواهرش آزرمیدخت در آن زمان تنها وارثان قانونی بودند که می‌توانستند بر کشور حکومت کنند. بوران میراث‌دار امپراتوری رو به زوالی شده‌بود که درگیر جنگ داخلی میان دو خاندان بزرگ پارسی (پارسیگ) و پارتی (پَهلَو) بود. او متعهد به احیای یاد و اعتبار پدرش بود که در دوران سلطنتش شاهنشاهی ساسانی به اوج گستردگی سرزمینی خود رسیده بود.
دیری نپایید که بوران از سلطنت کنار زده شد و پسرعمه‌اش به نام شاپور شهروراز جانشین او شد، که حتی از او نیز کمتر سلطنت کرد. شاپور با آزرمیدخت، که نماینده انجمن پارسیگ بود، جایگزین شد. او پس از مدت کوتاهی سرنگون و به دست پهلوها به فرماندهی رستم فرخ‌هرمز (فرخ‌زاد)، فرزند فرخ هرمز، کشته شد. به این ترتیب، زمینه بازگشت بوران به سلطنت، برای دومین بار فراهم شد. در دوره دوم سلطنت بوران دخت، قدرت بیشتر در دست رستم بود. این وضعیت باعث نارضایتی پارسیگ‌ها و شورش آنان شد. بوران در طی این ناآرامی‌ها درگذشت. پس از او برادرزاده‌اش یزدگرد سوم حکومت را در دست گرفت که به آخرین حکمران این شاهنشاهی تبدیل شد؛ چون حمله اعراب به ایران باعث سرنگونی شاهنشاهی ساسانی شد.
قلمرو
در منابع قلمرو حکومت بوران‌دخت 'از سند و خوارزم تا بین‌النهرین، قفقاز، حاشیه جنوبی خلیج فارس و عمان' ذکر شده است.
درگذشت
بوران‌دخت سرانجام در تاریخ 632 م در تیسفون درگذشت. علت مرگ او در منابع اینطور ذکر شده است که توسط جناح پهلو خفه شده است و روایت دیگر نقل می‌کند به مرگ طبیعی فوت شده است.