کریسپر
تناوب‌هایِ کوتاهِ پالیندرومِ فاصله‌دارِ منظمِ خوشه‌ای (به انگلیسی: Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) یا به اختصار کریسپر (به انگلیسی: CRISPR) بخشی از دی‌ان‌ایِ پروکاریوت هستند که حاوی توالي‌هاي خوشه‌اي منظم تكراري كوتاه پاليندرومي هستند.
اين توالي‌ها اگرچه بخشي از ژنوم باكتري هستند ولي در واقع قسمتي از ژنوم ويروس‌هاي باكتريخوار (باكتريوفاژها) بوده‌اند كه باكتري آنها را در ژنوم خود ذخيره كرده است و در صورت مواجهه مجدد با همان باكتروفاژ، از آن به عنوان ابزاري براي شناسايي مجدد آن باكتروفاژ استفاده مي‌كند. در عمل، آن باكتري با رونويسي از اين قطعه‌ي DNAي خاص، يك توالي پاليندرومي از جنس RNA ايجاد مي‌كند (موسوم به RNAي راهنما يا الگو) كه مي‌تواند توالي مكمل خود را در ژنوم ويروس باكتروفاژ (كه وارد باكتري شده است)، شناسايي كرده و به آن متصل شود. اما اين پايان كار نيست. بخش ديگري از اين سيستم دفاع باكتريايي، يك پروتئين متصل به كريسپر (CRISPR-associated Protein يا به اختصار Cas) است. اين پروتئين، نوعي آنزيم برش‌دهنده‌ي DNA است كه به RNAي راهنماي كريسپر متصل بوده و پس از اتصال آن RNA به DNA ويروسي، آن DNA ويروسي را برش زده و در نتيجه، ويروس باكتريخوار را غيرفعال مي‌كند.
به زبان ساده تر، کریسپر به خانواده‌ای از توالی DNA در ژنوم موجودات پروکاریوت مثل باکتری و آرکی‌باکترها اطلاق می‌شود. این سکانس‌ها از تکه‌های DNA از باکتری‌خوارها مشتق می‌شوند که قبلا پروکاریوت را آلوده کرده بودند. توالی کریسپر به طور معمول برای شناسایی و تخریب DNA از باکتری‌خوارهای مشابه در هنگام آلودگی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجایی که این توالی‌ها نقش مهمی در سیستم دفاعی ضد ویروسی در پروکاریوت‌ها ایفا می‌کنند، یک ایمنی اکتسابی نصیب این فرم از موجودات می‌شود.
اين فناوری کریسپر به دانشمندان اجازه می‌دهد تا با روشي مشابه، و با تغيير RNAي الگو (مثلاً يك ژن مورد نظر براي تغييريافتن، مثل ژن بيماری های ژنتيكي)، و استفاده از يك پروتئين متصل به كريسپر كامل‌تر موسوم به Cas9 بتوانند تغییراتی در دی‌ان‌ای سلول‌هاي مورد نظر اعمال کنند.