نمایش مبدأ برای طنز

'''طنز''' در [[لغت]] به معنی [[مسخره کردن]] و [[طعنه زدن]] است و در اصطلاح [[ادبیات]] به نوع خاصی از آثار [[نظم]] و [[نثر]] ادبی گفته می‌شود که انتقادی را بصورت [[خنده‌آور]] مطرح می‌کند. 
[[پرونده:موش و گربه، اثر با محتوای طنز از عبید زاکانی.jpg|جایگزین=موش و گربه، اثر با محتوای طنز از عبید زاکانی|بندانگشتی|'''موش و گربه، اثر با محتوای طنز از عبید زاکانی''']]
طنز اگر چه بر [[خنده]] استوار است، اما این خنده موجب [[تفکر]] و وسیله‌ای برای رسیدن به هدفی بالاتر یعنی آگاه کردن [[مردم]] از رواج [[ظلم]] و [[ستم]] و نیز بی‌اعتبار شدن فضایل اخلاقی و انسانی در جامعه است و [[طنزپرداز]] یا [[نویسنده]] سعی در به چالش کشیدن این اوضاع نابسامان را دارد.

در ادبیات [[قدیم]]  "طنز" به معنی امروزی آن و نوع ادبی [[مجزا]] و خاص وجود نداشت. شاعران بزرگی مثل [[رودکی]]، [[سنایی]]، [[انوری]]، [[سعدی]] و [[حافظ]] و [[مولوی]] با سخره گرفتن [[جامعه]] و ناهنجاری‌های آن بر [[بی‌عدالتی]]، [[تبعیض]]، [[ظلم]] و [[جهل]] و [[فقر]] می‌تازیدند و به رواج بی‌اخلاقی و [[رذایل]] و پلیدی [[انتقاد]] می‌کردند.

== واژه شناسی ==

=== بر اساس [[لغت‌نامه دهخدا]] ===
طنز. [ طَ ] ( ع مص ) فسوس کردن.( منتهی الارب ) ( منتخب اللغات ). فسوس داشتن. ( دهار ). افسوس داشتن. ( زوزنی ). افسوس کردن. ( تاج المصادر ). || بر کسی خندیدن. || عیب کردن. ( زوزنی ). || لقب کردن. ( زوزنی ). || سخن به رموز گفتن. ( غیاث ) ( آنندراج ). || ( اِمص ) طعنه. ( غیاث ) ( آنندراج ).

=== بر اساس [[فرهنگ معین]] ===
(طَ ) [ ع . ] ۱ - (مص م . ) ریشخند کردن ، مسخره کردن . ۲ - طعنه زدن . ۳ - (اِمص . ) طعنه . ۴ - (اِ. ) ناز و [[کرشمه]] . ۵ - عملی که جنبه‌های نادرست یا ناروای پدیده‌ای را مورد مسخره قرار می‌دهد و هدف آن اصلاح است . (اعم از شعر، نثر و [[نمایش]] ).

=== بر اساس [[فرهنگ عمید]] ===
(ادبی ) شیوۀ ادبی که در آن عیوب فردی و اجتماعی به منظور [[اصلاح]] این عیوب به صورت خنده آوری نمایش داده می شوند.

طعنه، سرزنش.

=== از منظر [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]] ===
نوعی شیوۀ بیان در [[ادبیات نمایشی]] که با به کار گرفتن طعنه و سخن کنایه دار سعی در نشان دادن [[شرارت]] اخلاقی آدم ها و تحقیر آنها دارد و هدف آن اصلاح رفتارهای بشری است

== تفاوت طنز با هزل و هجو ==
تفاوت طنز با [[هزل]] و [[هجو]]، در رعایت [[ادب]] و [[اخلاق]] است. هجو به معنی [[ناسزا]] گفتن و ضد [[مدح]] است و هزل، [[سخن]] [[بیهوده]] و [[یاوه]] بصورت زشت و غیراخلاقی و مقابل "جد" است. هزل و هجو، بیشتر، جنبه انتقاد شخصی و مستقیم دارد و هدف آن الزاما اجتماعی و آموزنده نیست. طنز در عین حال که می‌کوشد نازیبایی‌ها و رذایل فردی و جمعی را نشان دهد؛ اما [[صراحت]] و بی‌پردگی هجو و هزل را ندارد و کمتر از محدوده ادب و [[شرم]] فراتر می‌رود.

== طنزپردازان ایرانی ==
تا پایان [[قرن هشتم]]، تنها [[عبید زاکانی]] [[شاعر]]<nowiki/>ی بود که پا به عرصه طنز گذاشته بود. عبید، سطحی‌نگری و [[حماقت]] جامعه و بر سر کار بودن افراد [[نالایق]] را به [[استهزاء]] می‌گیرد و از زاهدان [[ریاکار]] که [[مذهب]] را وسیله‌ای برای کسب مال و منال قرار داده‌اند سخت انتقاد می‌کند.از آثار او می‌توان به [[رساله‌ دلگشا]]، [[اخلاق الاشراف]]، "[[تعریفات]] و [[ریش‌نامه]] که سبکی ابداعی و کاملاً نو دارند؛ اشاره کرد. مشهورترین منظومه او منظومه "[[موش و گربه]] است

آثار لطیفه‌گویی و حکایات طنزآمیز و پندآموز در ادبیات بسیار گسترده است. از این جمله می‌توان به [[رباعیات خیام]] و [[سوزنی سمرقندی]] و [[لطائف الطوایف]] [[مولانا فخر‌الدین علی صفی]] اشاره‌ کرد.

"'''عصر [[مشروطه]]'''" دوران شکوفایی طنزنویسی بود، که با باز شدن فضای سیاسی، طنز به عنوان نوع ادبی جدید مورد توجه نویسندگان واقع شد. بعد از قرن‌ها سکوت و [[خفقان]]، دورانی آغاز شد که مردم و نمایندگان آنها یعنی نویسندگان، ادبا و حتی مردان سیاست، امکان باز گفتن آنچه سال‌ها آزارشان می‌داد را یافتند. اکثر نویسندگان تنها به خاطر [[مبارزه]] برای آزادی و [[زندگی]] بهتر می‌نوشتند و موضوع آثار و [[اشعار]] این دوره مربوط به وضع مردم و [[سیاست]] روز بود.

بعضی نویسندگان نظم و نثر در این دوره صرفاً طنزنویس بوده‌اند؛ مثل [[صابر طاهر‌زاده]]، [[ابوالقاسم حالت]]، [[محمدعلی افراشته]] و [[اشرف گیلانی]] و بعضی دیگر گاه‌گاهی، [[شعر]] طنز می‌نوشتند مثل "[[ملک‌الشعرای بهار]]"، "[[میرزاده عشقی]]"، "[[ایرج میرزا]]" و  "[[دهخدا]]".

این روند سال‌ها بعد بصورت مترقی‌تر و ابداعی‌تر در آثار "[[صادق هدایت]]"، "[[محمدعلی جمال‌زاده]]"، و بعدهار "[[کیومرث صابری فومنی]]" مشاهده می‌شود.
[[رده:انواع ادبی]]
[[رده:ادبیات]]