مغز استخوان

مغز استخوان، یک بافت سلولی نیمه سخت است که در بخش اسفنجی یا متخلخل استخوان‌ها وجود دارد. در پرندگان و پستانداران، مغز استخوان نخستین محل تولید گلبول‌های قرمز خون یعنی فرایند هماتوپویزیز (Haematopoiesis) است.

مغز استخوان، از سلول‌های هماتوپویتیک، بافت آدیپوز یا چربی و سلول‌های استرومایی پشتیبان تشکیل شده است. در افراد بالغ، مغز استخوان ابتدا در دنده‌ها، مهره‌ها، استخوان جناغ سینه و استخوان لگن وجود دارد. مغز استخوان، حدود ۵٪ از کل ماده بدن را در یک انسان بالغ و سالم تشکیل می‌دهد. به طور مثال مردی با وزن ۷۳ کیلوگرم حدود ۳/۶۵ کیلوگرم مغز استخوان دارد.

مغز استخوانِ انسان حدود ۵۰۰ بیلیون گلبول قرمز را به طور روزانه تولید می‌کند که از طریق عروق سینوسی (Vasculature Sinusoids) نفوذپذیر در حفره مدولار به گردش خون سیستمی وارد می‌شوند. تمام انواع سلول‌های هماتوپویتیک شامل دودمان‌های میلوئیدی و لنفوئیدی در مغز استخوان ساخته می‌شوند. اما سلول‌های لنفوئیدی باید برای بالغ و فعال شدن به دیگر ارگان‌های سیستم لنفاوی مانند تیموس مهاجرت کنند.

ساختار

ساختار مغز استخوان، حالت پویایی دارد زیرا طی افزایش سن ترکیب اجزای سلولی و غیر سلولی (بافت پیوندی) آن در پاسخ به فاکتورهای سیستمیک تغییر پیدا می‌کنند. در انسان، به صورت عامیانه مغز استخوان، به دو بخش زرد و قرمز تقسیم بندی می‌شود که اساس این تقسیم‌ بندی نسبت حضور سلول‌های هماتوپویتیک در مقابل سلول‌های چربی است. اگرچه، مکانیسم‌های دقیق تنظیم ساختار درون مغز استخوان، هنوز به طور کامل شناخته شده نیست، تغییرات اجزای آن بر اساس الگوهای رایج صورت می‌گیرد.

مثلا استخوان‌های یک نوزاد تازه متولد شده، منحصرا دارای مغز استخوانِ قرمز است و با افزایش سن او بخش زرد حجم بیشتری از مغز استخوان را اشغال می‌کند. در افراد بالغ، مغز استخوان قرمز اساسا در اسکلت بخش میانی بدن مانند لگن، جناغ، جمجمه، دنده‌ها، مهره‌ها و کتف‌ها و مقدار کمی هم در قسمت گرد استخوان‌های بلند یعنی سر استخوان یا «اپی‌فیز» (Epiphysis) مانند استخوان ران و استخوان بازو وجود دارد. در شرایط محدودیت اکسیژن بدن می‌تواند مغز استخوانِ زرد را به مغز استخوانِ قرمز تبدیل کند تا تولید گلبول‌های قرمز خون افزایش یابد.