زمین‌لرزه

زمین‌لرزه که به عنوان زلزله نیز شناخته می شود، لرزش یا حرکت یا تکانه پوسته‌‌های زمین است که ناشی از آزاد شدن ناگهانی انرژی در سنگ‌کره زمین است که امواج لرزه‌ای ایجاد می‌کند. زلزله‌ها شدت‌های گوناگونی دارند، آنهایی که آنقدر ضعیف هستند که احساس نمی‌شوند، تا آنهایی که به اندازه‌ای قوی و تخریب کننده هستند که می‌توانند به ساختمان‌ها، شهرها و جاده‌ها آسیب برسانند و یا حتی به کلی شهرها و روستاها را تخریب کنند. لرزه‌نگاری در یک مکان خاص در زمین، میانگین میزان انتشار انرژی تکانه در واحد حجم است. کلمه لرزش همچنین برای بیان لرزه‌ها و تکانه‌هایی به غیر از زلزله نیز استفاده می‌شود.

تصویری از خسارت زلزله ترکیه

لرزه یا تکانه پوسته‌های زیرین زمین خود را در سطح زمین به عنوان زمین‌لرزه نشان می‌دهند ولی زمین‌لرزه‌هایی که مرکز آنها در ساحل یا کف اقیانوس واقع شده است، ممکن است به حدی قوی بوده که سونامی ایجاد کرده که باعث ورود آب دریا و امواج به ساحل و شهرهای ساحلی شده و آنها را تخریب کند.

واژه زلزله برای توصیف هر رویداد لرزه‌ای، چه طبیعی و چه ناشی از فعالیت‌های انسان، که امواج لرزه‌ای تولید کند، استفاده می‌شود. زلزله‌ها عمدتا به دلیل شکستن گسل‌های زمین شناسی، فعالیت آتشفشانی ، زمین‌لغزش و انفجار مواد منفجره ایجاد می‌شوند. نقطه‌ی اولیه‌ی شکاف زلزله را کانون یا مرکز زلزله می‌نامند. کانون زلزله نقطه‌ای در سطح زمین است که مستقیما بالای نقطه شکاف اولیه زمین در آن زلزله قرار دارد.

انواع زمین‌لرزه

زمین‌لرزه‌ تکتونیکی

زمین لرزه‌های تکتونیکی ناشی از حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین است. زمین لرزه‌های تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله­‌هایی هستند که سالانه به طور طبیعی در سطح جهان ثبت می‌­شوند.

زمین‌لرزه‌ آتشفشانی

این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می­افتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است. شکل بعدی نشان میدهد که زلزله ها و آتشفشان‌ها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات زمین رخ میدهند.

زمین‌لرزه‌ فروریختی

بر اثر فروریختن غارها و كانالهای زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود كه به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی شناخته می‌شوند. این تكانه‌ها بسیار كوچك بوده و تنها اهمیت محلی دارند.

زمین‌لرزه‌ القایی

بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین و یا استخراج نفت و گاز و آب، مخصوصاً درجاهایی كه گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود. در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذكر كرد. این لرزه‌ها به زمین‌لرزه‌های القایی شناخته می‌شوند. لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای كه درارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سد سفیدرود روی داد اشاره نمود.

زمین‌لرزه‌ ناشی از انفجارات

انفجارهای نظامی و صنعتی، همچنین آمدو شد و یا فعالیت‌های ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند كه شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است.

سازوکار تخریب در زلزله

عواملی که در یک زلزله باعث ایجاد خسارت میگردند عبارتند از:

1. نیروهای درونی شدید ایجاد شده بر اثر جنبش شدید زمین
2. آتش سوزی های ناشی از زمینلرزه
3. تغییر در خواص فیزیکی خاکها ( نشستها، پدیده آبگونگی و ... )
4. بر اثر جابجائی مستقیم گسلها در محل ساخت سازه ها
5. بواسطه زمین لغزشها ( زمین لغزش عبارتست از فروریزش دامنه شیبها )
6. بواسطه موجهای بلند ایجاد شده توسط زلزله در دریاها ( آبرانش )

از بین عوامل فوق، جبش شدید زمین، مهمترین عامل خرابی و تلفات جانی در زلزله­‌ها است. که با معرفی امواج لرزه و اندازه گیری آنها، این بحث ادامه می‌­یابد.

کانون و عمق زلزله

محل آغاز گسیختگی در گسل را کانون زلزله یا مرکز درونی می­‌نامند و در واقع محل اولیه آزاد شدن انرژی در داخل زمین است. تصویر کانون در سطح زمین مرکز نامیده می­‌شود که معمولا محل بیشترین خسارتهای آن زلزله است.

بر اساس ژرفا و یا عمق، زمین‌لرزه‌ها را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:

1. كم ژرفا: با ژرفای 0 تا 70 كیلومتر
2. متوسط: با ژرفای 70 تا 300 كیلومتر.
3. عمیق: با ژرفای بیش از 300 كیلومتر (به آین ترتیب كه تاكنون زمین لرزه‌ای در عمق بیش از 720 كیلومتری زمین رخ نداده است)

  از نقطه نظر ژرفا، بیشتر زمین لرزه‌های ایران كم عمق می‌باشند. بیشترین عمق در زمین لرزه‌های رخ داده در فلات ایران تا حدود 60 كیلومتر در ناحیه مكران مشخص شده است. از سوی دیگر این ژرفا در ناحیه‌های داخلی فلات ایران به بیش از 40 تا 55 كیلومتر نمی‌رسد. در ناحیه البرز و شمال ایران مركزی بیشینه ژرفا در حدود 20 تا 25 كیلومتر بوده است.