مخاط

مخاط یا موکوس (به انگلیسی: Mucus) ماده‌ای چسبناک، ژلاتینی و معمولا شفاف و بی‌رنگ، با ترکیب اصلی گلیکوپروتئین موسین است.

تصویری از بافت مخاطی

مخاط ترشح شده از غشای مخاطی باعث حفظ رطوبت، به دام افتادن میکروب‌ها و محافظت از اندام می‌شود. این ماده حاوی آنتی‌بادی و آنزیم‌هایی است که میکروب‌ها را خنثی و هضم می‌کنند.

محافظت فیزیکی در برابر پاتوژن‌های خارجی، امری ضروری برای بقای موجود زنده است. در پستانداران، پوست از مناطق بیرونی و مخاط از مناطق داخلی بدن محافظت می‌کند. مخاط یا «موکوس» (Mucus)، ماده‌ای چسبناک است که اندام‌ها و غدد بدن انسان را پوشش می‌دهد. ترکیب اصلی این ماده را گلیکوپروتئینی به نام موسین (Mucin) تشکیل می‌دهد.

موسین

موسین یکی از اصلی‌ترین گلیکوپروتئین‌های سازنده مخاط است. این مولکول، یک بخش قندی بسیار متنوع و یک بخش پروتئینی، با واحدهای تکراری (پرولین، تروئونین و سرین) دارد. موسین به دو صورت ترشحی و عرض غشایی در بدن ساخته می‌شود. برهم‌کنش بخش‌های قندی با آب، مسئول ایجاد ویژگی «روان‌سازی» (Lubricant) در غشای مخاطی است. ساختار شاخه‌مانند بخش قندی، از نفوذ و رسیدن پاتوژن‌ها به سلول‌های زیری جلوگیری می‌کند.

موسین توسط سلول‌های گابلت، لوکوسیت‌ها و سلول‌های لوله گوارش ترشح می‌شود و در تنظیم انتقال یون‌ها نقش دارد و در حالت عرض غشایی نقش رسپتور دارند.

این مولکول در انسان به وسیله ۲۲ ژن بیان می‌شود که «MUC1» تا «MUC22» نام دارند. ژن MUC1، موسین موجود در مخاط دستگاه تنفسی، لوله گوارش و دستگاه تناسلی زنان (موسین‌۱) را کد می‌کند.

گیرنده موسینی

موسین عرض غشایی در بخش خارجی مانع از نفوذ باکتری به لایه‌های زیرین می‌شود و در بخش داخلی با فسفوریله شدن، در مسیر پیام‌رسانی نقش دارد. این مولکول‌ها، تمایز و آپوپتوز سلول‌های روده، التهاب و اتصال سلولی را تنظیم می‌کنند. بیان زیاد (Overexpressed) موسین‌های عرض غشایی یکی از فاکتورهای مهم پیش‌بینی آدنوکارسینوما است.

لاکتوفرین

یکی دیگر از گلیکوپروتئین‌های موجود در مخاط، «لاکتوفرین» (Lactoferrin) است. این مولکولِ مونومری، در شیر، اشک و صفرا نیز وجود دارد. لاکتوفرین، مولکولی سیدروفیل (آهن‌دوست) است و تصور می‌شود با جذب آهن موجود در محیط، از رشد باکتری جلوگیری می‌کند. توانایی اتصال به لیپوپلی‌ساکارید، این مولکول را به عامل ضدباکتریایی تبدیل کرده است.

به‌علاوه، لاکتوفرین با اتصال به پاتوژن از اتصال آن به گیرنده سلول میزبان جلوگیری می‌کند. سلول‌های اپیتلیومی، این مولکول زیستی را سنتز می‌کنند اما در گرانول‌های نوتروفیل‌ها نیز دیده می‌شود.