استونی
استونی (به استونیایی: Eesti) با نام رسمی جمهوری استونی، کشوری در شمال اروپا و در شرق دریای بالتیک است. این کشور از شرق با روسیه و از جنوب با لتونی همسایه است و از شمال با فنلاند و از غرب با سوئد مرز دریایی دارد. استونی از سرزمین اصلی به همراه جزایر بزرگ سارما و هیوما و بیش از دو هزار و سیصد جزیره کوچک دیگر در سواحل شرقی دریای بالتیک تشکیل شده است. مساحت کل این کشور ۴۵٬۳۳۵ کیلومتر مربع است و جمعیت آن حدود 1.4 میلیون نفر است. تالین پایتخت استونی و تارتو دومین شهر بزرگ این کشور به شمار می‌روند.
| اطلاعات کشور | |
|---|---|
| نام کامل: | جمهوری استونی |
| پایتخت: | تالین |
| زبان(های) رسمی: | استونیایی |
| دین(ها): | بدون دین 58.4%، مسیحیت 26.7% |
| حکومت: | جمهوری پارلمانی واحد |
| مساحت: | 45,335 کیلومتر مربع |
| جمعیت: | 1,373,101 نفر (2024) |
| شاخص توسعه انسانی: | 0.899 |
| واحد پول: | یورو (EUR) |
| منطقه زمانی: | یوتی‌سی 2+، یوتی‌سی 3+ (ساعت تابستانی) |
| پیش‌شماره تلفنی: | 372+ |
| کد ایزو ۳۱۶۶: | EE |
| دامنه سطح‌بالا: | ee. |
تاریخ
سرزمین استونی از حداقل ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح مسکونی بوده است. جمعیت بومی قرون وسطایی استونی یکی از آخرین تمدن‌های بت‌پرست در اروپا بودند که در قرن سیزدهم مسیحیت را پذیرفتند. پس از قرن‌ها حکومت متوالی توسط تتونیک، دانمارک، سوئد و امپراتوری روسیه، هویت ملی متمایز استونیایی در اواسط قرن نوزدهم شروع به شکل‌گیری کرد. این امر در نهایت منجر به اعلام استقلال استونی در ۲۴ فوریه ۱۹۱۸ از امپراتوری‌های در حال جنگ روسیه و آلمان شد.
استونی در طول بیشتر دوره بین دو جنگ جهانی دموکراتیک بود و در آغاز جنگ جهانی دوم اعلام بی‌طرفی کرد، با این حال این کشور بارها مورد مناقشه، تهاجم و اشغال قرار گرفت؛ ابتدا توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۴۰، سپس توسط آلمان نازی در سال ۱۹۴۱ و سرانجام در سال ۱۹۴۴ دوباره به اشغال درآمده و به عنوان یک واحد اداری (جمهوری سوسیالیستی شوروی استونی) به اتحاد جماهیر شوروی ضمیمه شد. در طول اشغال شوروی از ۱۹۴۴ تا ۱۹۹۱، تداوم دولت استونی از لحاظ حقوقی توسط نمایندگان دیپلماتیک و دولت در تبعید حفظ شد. به دنبال «انقلاب آواز» بدون خشنونت استونی در سال‌های ۱۹۸۸-۱۹۹۰ علیه حکومت شوروی، استقلال کامل این کشور در ۲۰ اوت ۱۹۹۱ احیا شد.
جغرافیا
استونی کشوری در اروپاست که در کرانه شرقی دریای بالتیک و روی دشت اروپای شرقی قرار گرفته است. این کشور میان عرض جغرافیایی ۵۷ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۴۹ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۲۱ درجه و ۴۶ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۱۳ دقیقه شرقی واقع شده است.
استونی دارای خط ساحلی به طول ۳۷۹۴ کیلومتر است که به خاطر صخره‌های آهکی در سواحل شمالی و جزایر بزرگ آن شهرت دارد. تعداد کل جزایر استونی، با احتساب جزایر داخلی، ۲۳۵۵ جزیره است که ۲۲۲۲ تا از آن‌ها در دریای بالتیک قرار دارند. بزرگترین جزایر استونی سارما و هیوما هستند.
این کشور همچنین دارای بیش از ۱۵۶۰ دریاچه طبیعی است که بزرگترین آن‌ها دریاچه پیپسی در مرز روسیه و ورتیارو در مرکز استونی قرار دارد. علاوه بر این، دریاچه‌های مصنوعی زیادی نیز در استونی وجود دارد. استونی دارای بیش از ۷۰۰۰ رودخانه، نهر و کانال است. از میان آن‌ها تنها طول ۱۰ رودخانه از ۱۰۰ کیلومتر بیشتر است. طولانی‌ترین رودخانه‌های استونی عبارتند از ووهاندو (۱۶۲ کیلومتر)، پارنو (۱۴۴ کیلومتر) و پس از آن‌ها پولتساما، پدیا، کاساری، کیلا و یگالا. حدود ۲۳.۲ درصد از خاک استونی را باتلاق‌ها و تالاب‌ها تشکیل می‌دهد.
به طور کلی، زمین‌های استونی هموار هستند و میانگین ارتفاع آن‌ها از سطح دریا حدود ۵۰ متر است. تنها ۱۰ درصد از مساحت این کشور ارتفاعی بالاتر از ۱۰۰ متر دارد. بلندترین نقطه استونی با ۳۱۸ متر ارتفاع، سسور مونامگی در ارتفاعات هانجا است.
آب و هوا
اقلیم استونی استونی در منطقه معتدل و ناحیه گذر بین آب و هوای اقیانوسی و قاره‌ای قرار دارد. این کشور دارای تابستان‌های گرم و زمستان‌های نسبتاً ملایم است. مهم‌ترین تفاوت‌های محلی ناشی از دریای بالتیک است که باعث گرم شدن مناطق ساحلی در زمستان و خنک‌تر شدن آن‌ها در بهار می‌شود. میانگین دما در استونی از ۱۷.۸ درجه سانتی‌گراد در گرم‌ترین ماه (ژوئیه) تا ۳.۸- درجه سانتی‌گراد در سردترین ماه (فوریه) متغیر است و میانگین سالانه آن ۶.۴ درجه سانتی‌گراد است. بالاترین دمای ثبت‌شده در استونی مربوط به سال ۱۹۹۲ با ۳۵.۶ درجه سانتی‌گراد و پایین‌ترین دما نیز مربوط به سال ۱۹۴۰ با ۴۳.۵- درجه سانتی‌گراد است.
میانگین بارندگی سالانه در استونی ۶۶۲ میلی‌متر است و رکورد بارش روزانه به ۱۴۸ میلی‌متر می‌رسد. میزان پوشش برف در سال‌های مختلف می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد. بادهای غالب غربی، جنوب غربی و جنوبی هستند و میانگین سرعت باد در مناطق داخلی ۳ تا ۵ متر بر ثانیه و در سواحل ۵ تا 7 متر بر ثانیه است.
اقتصاد
استونی کشوری توسعه‌یافته با درآمد بالا و اقتصادی پیشرفته است. تحولات اقتصادی کشورهای فنلاند و سوئد تأثیر زیادی روی اقتصاد استونی دارد.
در گذشته، اقتصاد استونی بر پایه کشاورزی بود اما پس از استقلال از روسیه در سال ۱۹۱۸، به طور قابل توجهی مدرن شد. تارتو مرکز قابل توجهی برای بخش دانش‌بنیان بود و بخش صنعت نیز با نمونه‌هایی مانند شرکت تولیدی کرینهولم در حال گسترش بود. بازارهای اروپای غربی با محصولات لبنی استونی آشنا بودند و شرکای اصلی تجاری این کشور آلمان و بریتانیا بودند؛ تنها ۳ درصد تجارت استونی با اتحاد جماهیر شوروی همسایه انجام می‌شد. سطح زندگی استونی و فنلاند تقریباً مشابه بود.
الحاق استونی به اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۴۰ و تخریب‌های جنگ جهانی دوم، اقتصاد این کشور را فلج کرد. پس از جنگ، روند دولتی‌سازی شوروی ادامه یافت و اقتصاد استونی در ساختار برنامه‌ریزی‌شده مرکزی اتحاد جماهیر شوروی ادغام شد.
استونی پس از کسب دوباره استقلال در سال ۱۹۹۱ و تبدیل شدن به یک اقتصاد بازارمحور، به عنوان پیشگام در اقتصاد جهانی مطرح شد. استونی خود را پلی بین شرق و غرب معرفی کرد و اصلاحات اقتصادی قابل توجه و نوآوری‌های فناورانه‌ای را در پیش گرفت. این کشور در سال ۱۹۹۲ کرون استونی را به عنوان واحد پول خود برگزید که باعث ثبات اقتصادی شد. در سال ۱۹۹۴، استونی به اولین کشوری در جهان تبدیل شد که مالیات ثابت را با نرخ ۲۶ درصد برای همه درآمدهای شخصی، فارغ از میزان آن، اعمال کرد. استونی در اواخر دهه ۱۹۹۰ بیشترین میزان سرمایه‌گذاری خارجی را به ازای هر نفر در میان کشورهای اروپای مرکزی و شرقی جذب کرد.
این کشور در حال نزدیک شدن به اتحادیه اروپا-۱۵ (کشورهای ثروتمندتر اروپا) است. سرانه تولید ناخالص داخلی استونی از ۳۵ درصد میانگین اتحادیه اروپا-۱۵ در سال ۱۹۹۶ به ۶۵ درصد در سال ۲۰۰۷ افزایش یافته است که مشابه کشورهای اروپای مرکزی است. درآمد سرانه هر نفر در استونی طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۳، ۴۹ هزار دلار بود که بین لهستان و پرتغال قرار می‌گرفت، اما از اسپانیا پایین‌تر بود. به دلیل عملکرد اقتصادی قابل توجهش، استونی یکی از «ببرهای بالتیک» لقب گرفت.
استونی به دلیل حفظ مداوم تعادل بودجه، توانست بحران مالی سال‌های ۲۰۰۷-۲۰۰۸ را به راحتی پشت سر بگذارد و در نتیجه، نسبت بدهی عمومی به تولید ناخالص داخلی این کشور همچنان پایین‌ترین میزان در اروپا باقی ماند. اقتصاد استونی در سال ۲۰۱۰ بهبود یافت. استونی در ژانویه ۲۰۱۱ یورو را به عنوان واحد پول خود پذیرفت و اولین جمهوری شوروی سابق شد که به منطقه یورو پیوست.
استونی با داشتن بخش خدمات قوی، به ویژه در حوزه فناوری اطلاعات به لطف پروژه «تیگری‌هوپه» و خدمات پیشرفته دولت الکترونیک، انعطاف‌پذیری خود را به اثبات رسانده است. تعهد استونی به اقتصاد دورانی، نوآوری و موفقیت این کشور در حفظ بودجه متعادل، بدهی عمومی پایین و یک نظام مالیاتی رقابتی، آن را به الگویی برای اصلاحات اقتصادی و رشد در اروپای پس از فروپاشی شوروی تبدیل کرده است.
سیاست
این کشور جمهوری دموکراتیک پارلمانی واحد است. قوه مقننه برعهده پارلمان تک‌مجلسی به نام رییگیکو و قوه مجریه برعهده دولت است.
مجلس استونی، رییگیکو، با رای مردم بالای ۱۸ سال و برای دوره‌ای ۴ ساله بر اساس سیستم نمایندگی تناسبی انتخاب می‌شود و ۱۰۱ عضو دارد. وظایف رییگیکو شامل تأیید و حفظ دولت ملی، تصویب قوانین، تصویب بودجه کشور و نظارت پارلمانی است. رییگیکو به پیشنهاد رئیس جمهور، رئیس قاضی دادگاه عالی، رئیس هیئت مدیره بانک استونی، حسابرس کل، رئیس دادگستری و فرمانده کل نیروهای دفاعی را منصوب می‌کند.
دولت استونی توسط نخست‌وزیر استونی با توصیه رئیس‌جمهور تشکیل و با رأی موافق رییگیکو تأیید می‌شود. دولت به رهبری نخست‌وزیر، سیاست‌های داخلی و خارجی را اجرا می‌کند. وزرا ریاست وزارتخانه‌ها را برعهده دارند و منافع آن را در دولت نمایندگی می‌کنند. گاهی اوقات وزیرانی بدون وزارتخانه خاص منصوب می‌شوند که به آن‌ها «وزیر بدون سِمَت» گفته می‌شود. استونی به دلیل اینکه هیچ حزبی نتوانسته اکثریت مطلق کرسی‌های پارلمان را به دست آورد، همواره توسط دولت‌های ائتلافی اداره شده است.
رئیس‌جمهور، رئیس دولت است که نقشی عمدتاً تشریفاتی و نماینده‌ای دارد. انتخابات رئیس جمهور با رای مستقیم مردم برگزار نمی‌شود، بلکه رئیس‌جمهور توسط رییگیکو یا یک هیئت انتخاباتی ویژه انتخاب می‌شود. رئیس‌جمهور قوانین تصویب‌شده در رییگیکو را اعلام می‌کند و حق دارد از اعلام خودداری کند و قانون مورد نظر را برای بحث و تصمیم جدید بازگرداند. در صورت تصویب بدون تغییر قانون توسط رییگیکو، رئیس جمهور حق دارد به دادگاه عالی پیشنهاد دهد تا قانون را مغایر با قانون اساسی اعلام کند. رئیس جمهور همچنین کشور را در روابط بین‌الملل نمایندگی می‌کند.
قانون اساسی استونی همچنین از طریق برگزاری همه‌پرسی، امکان دموکراسی مستقیم را فراهم می‌کند، اگرچه پس از تصویب قانون اساسی در سال ۱۹۹۲، تنها همه‌پرسی برگزار شده، همه‌پرسی عضویت در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۳ بوده است.
استونی با ارائه ۹۹ درصد از خدمات دولتی به صورت آنلاین و ۲۴ ساعته، توسعه دولت الکترونیک را دنبال کرده است. در سال ۲۰۰۵، استونی اولین کشوری در جهان شد که رأی‌گیری الزام‌آور اینترنتی را در سطح ملی در انتخابات محلی ۲۰۰۵ معرفی کرد. در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۳، ۵۱ درصد از کل آراء به صورت آنلاین به صندوق ریخته شد که اولین بار بود که بیش از نیمی از آراء به صورت آنلاین داده می‌شد.
استونی از لحاظ اداری به ۱۵ شهرستان (به استونیایی: maakonnad) تقسیم می‌شود. استونی با وجود جمعیت کم، عضو اتحادیه اروپا، منطقه یورو، سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، حوزه شنگن و ناتو می‌باشد. این کشور همواره در ردیف بالای کشورهای با کیفیت بالای زندگی، آموزش، آزادی مطبوعات، دیجیتالی‌سازی خدمات دولتی و تعداد شرکت‌های فناوری قرار دارد.
جمعیت‌شناسی
پیش از جنگ جهانی دوم، استونی کشوری با اکثریت قومی استونیایی بود. اما با روی کار آمدن شوروی، مهاجرت گسترده روس‌ها باعث کاهش چشمگیر درصد استونیایی‌تبارها شد. بعد از استقلال دوباره، خروج روس‌ها و سربازان روس، باعث شد تا درصد استونیایی‌تبارها افزایش یابد. امروزه استونی کشوری نسبتاً یکدست از نظر قومی است. البته این یکدستی در دو استان مرزی با روسیه کمتر دیده می‌شود و جمعیت این مناطق بیشتر روس‌زبان هستند.
زبان
زبان رسمی استونی، استونیایی است که زبان مادری اکثر جمعیت ۱.۴ میلیون نفری این کشور می‌باشد. استونیایی دومین زبان پرگویشور خانواده زبان‌های فینو-اورالی پس از فنلاندی است. زبان استونیایی با فنلاندی نزدیکی زیادی دارد و یکی از معدود زبان‌های اروپایی است که منشأ هندواروپایی ندارد. برخلاف استونیایی و فنلاندی، زبان‌های نزدیک‌ترین همسایگان جغرافیایی آن‌ها، سوئدی، لتونیایی و روسی، همگی زبان‌های هندواروپایی هستند.
روسی پرکاربردترین زبان اقلیت در این کشور است. شهرهایی در استونی وجود دارند که در آن‌ها جمعیت زیادی به زبان روسی صحبت می‌کنند و شهرهایی نیز وجود دارند که در آن‌ها گویشوران استونیایی در اقلیت هستند (به ویژه در شمال شرق، مانند ناروا). زبان روسی توسط بسیاری از استونیایی‌های قومی ۴۰ تا ۷۰ ساله به عنوان زبان دوم صحبت می‌شود، زیرا روسی از ۱۹۴۴ تا ۱۹۹۰ زبان غیررسمی جمهوری سوسیالیستی شوروی استونی بود و در دوران شوروی به عنوان زبان دوم اجباری تدریس می‌شد. در دوره بین ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵، طبق قوانین زبان استونی، به زبان روسی وضعیت ویژه رسمی اعطا شد. این وضعیت رسمی در سال ۱۹۹۵ لغو شد. در سال ۱۹۹۸، اکثر مهاجران صنعتی نسل اول و دوم از اتحاد شوروی سابق (عمدتاً جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه) به زبان استونی صحبت نمی‌کردند. با این حال، تا سال ۲۰۱۰، ۶۴.۱ درصد از غیر استونیایی‌تبارها به زبان استونی صحبت می‌کردند.
مذهب
قانون اساسی استونی آزادی مذهب، جدایی دین از دولت و حق فردی برای حفظ حریم خصوصی عقیده و مذهب را تضمین می‌کند. بر اساس نظرسنجی‌ها، استونی یکی از کم‌دين‌ترين کشورهای جهان است و بخش زیادی از مردم خود را بی‌اعتقاد می‌دانند. مسیحیان ارتدکس بزرگترین گروه مذهبی در استونی هستند و پس از آن‌ها پروتستان‌ها قرار دارند.