سریلانکا
سریلانکا (به انگلیسی: Sri Lanka) با نام رسمی جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سریلانکا که قبلا با نام سیلان شناخته می‌شد، کشوری جزیره‌ای در جنوب آسیاست. این کشور در اقیانوس هند، در جنوب غربی خلیج بنگال قرار دارد و تنها خلیج مانار و تنگه پالک آن را از شبه‌جزیره هند جدا می‌کنند. سریلانکا همچنین دارای مرز دریایی با مالدیو در جنوب غربی و هند در شمال غربی است.
| اطلاعات کشور | |
|---|---|
| نام کامل: | جمهوری دمکراتیک سوسیالیستی سریلانکا |
| پایتخت: | سری جایاواردنپورا کوته (کوته) |
| زبان(های) رسمی: | سینهالی / تامیل |
| دین(ها): | بودایی (دین رسمی) 70.2%، هندوئیسم 12.6%، اسلام 9.7%، مسیحیت 7.4% |
| حکومت: | جمهوری نیمه‌ریاستی متمرکز |
| مساحت: | 65,610.2 کیلومتر مربع |
| جمعیت: | 22,037,000 نفر (2022) |
| شاخص توسعه انسانی: | 0.780 |
| واحد پول: | روپیه سریلانکا (LKR) |
| منطقه زمانی: | یوتی‌سی 5.30+ |
| پیش‌شماره تلفنی: | 94+ |
| کد ایزو ۳۱۶۶: | LK |
| دامنه سطح‌بالا: | lk. |
سریلانکا کشوری با حدود ۲۲ میلیون نفر جمعیت است که فرهنگ‌ها، زبان‌ها و اقوام مختلفی را در خود جای داده است. اکثریت جمعیت این کشور را سینهالی‌ها تشکیل می‌دهند. تامیل‌های سریلانکا بزرگترین گروه اقلیت هستند که در شمال این کشور سکونت دارند. هر دوی این گروه‌ها نقش مهمی در تاریخ این جزیره داشته‌اند. گروه‌های باسابقه‌ی دیگر در سریلانکا شامل مورها، تامیل‌های هندی، برگرها، مالایی‌ها، چینی‌ها و ودایی‌ها می‌شوند.
تاریخ
اسناد تاریخی سریلانکا قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارند، با این حال شواهدی از سکونت انسان‌های ماقبل تاریخ در این منطقه به ۱۲۵ هزار سال قبل باز می‌گردد. قدیمی‌ترین نوشته‌های بودایی شناخته‌شده در سریلانکا، که با عنوان کلی «مجموعه پالی» شناخته می‌شوند، به چهارمین شورای بودایی که در سال ۲۹ قبل از میلاد برگزار شد، برمی‌گردند.
موقعیت جغرافیایی و بنادر عمیق سریلانکا، که با نام «مروارید اقیانوس هند» یا «انبار شرق» نیز شناخته می‌شود، از ابتدای مسیر تجاری جاده ابریشم باستان تا جاده ابریشم دریایی امروزی، اهمیت استراتژیک زیادی به آن بخشیده است. به‌دلیل موقعیت تجاری مهم، سریلانکا از دوران باستان، هم برای آسیای شرقی و هم برای اروپایی‌ها شناخته شده بود.
در دوره‌ای از بحران سیاسی شدید در پادشاهی کوتِه، پرتغالی‌ها وارد سریلانکا شدند و به‌دنبال کنترل تجارت دریایی آن بودند. پس از جنگ پرتغال و سینهالی‌ها، امپراتوری هلند و پادشاهی کندی کنترل آن مناطق را به‌دست گرفتند. سپس استعمارگران هلندی توسط بریتانیایی‌ها شکست خوردند و آن‌ها کنترل کل جزیره را از ۱۸۱۵ تا ۱۹۴۸ در دست داشتند. جنبش ملی برای استقلال سیاسی در اوایل قرن بیستم شکل گرفت و در سال ۱۹۴۸، سیلان به یک کشور مستقل تبدیل شد. این کشور در سال ۱۹۷۲ به جمهوری سریلانکا تغییر نام داد.
تاریخ معاصر سریلانکا تحت‌الشعاع یک جنگ داخلی ۲۶ ساله قرار گرفت که در سال ۱۹۸۳ آغاز شد و در سال ۲۰۰۹ با شکست ببرهای آزادی‌بخش تامیل ایلام توسط نیروهای مسلح سریلانکا به پایان رسید.
جغرافیا
سریلانکا، جزیره‌ای به شکل اشک یا گلابی یا انبه در جنوب آسیا، روی صفحه هند قرار گرفته است. صفحه‌ی هند یک صفحه تکتونیکی اصلی است که قبلا بخشی از صفحه هند-استرالیا بوده است. این جزیره در اقیانوس هند، در جنوب غربی خلیج بنگال و بین عرض‌های جغرافیایی ۵ تا ۱۰ درجه شمالی و طول‌های جغرافیایی ۷۹ تا ۸۲ درجه شرقی واقع شده است.
سریلانکا با خلیج مانار و تنگه پالک از بخش اصلی شبه‌جزیره‌ی هند جدا می‌شود. طبق افسانه‌های هندو، زمانی پلی بین هند و سریلانکا وجود داشته است. اما امروزه تنها زنجیره‌ای از صخره‌های آهکی (پل آدم) از آن باقی مانده که بالای سطح آب قرار دارند. عنوان می‌شود تا سال ۱۴۸۰ میلادی می‌شد با پای پیاده از این مسیر عبور کرد، تا اینکه طوفان‌ها باعث عمیق‌تر شدن کانال شدند. بخش‌هایی از این مسیر هنوز هم تنها ۱ متر عمق دارند که باعث ایجاد مشکل در ناوبری می‌شود.
بیشتر مساحت این جزیره را دشت‌های ساحلی صاف یا تپه‌ای تشکیل می‌دهد و کوهستان‌ها فقط در بخش جنوب-مرکزی آن قرار دارند. بلندترین نقطه، قله پیدوروتالاگالا با ارتفاع ۲,۵۲۴ متر بالاتر از سطح دریا است.
سریلانکا ۱۰۳ رودخانه دارد. طولانی‌ترین آن‌ها رود مهاولی به طول ۳۳۵ کیلومتر است. این آبراه‌ها منشأ ۵۱ آبشار طبیعی با ارتفاع ۱۰ متر یا بیشتر هستند. بلندترین آبشار، بامباراکاندا با ارتفاع ۲۶۳ متر است. طول خط ساحلی سریلانکا ۱,۵۸۵ کیلومتر است. سریلانکا مدعی یک منطقه انحصاری اقتصادی به وسعت ۲۰۰ مایل دریایی است که تقریباً ۶.۷ برابر مساحت خشکی این کشور است. خط ساحلی و آب‌های اطراف آن از اکوسیستم‌های دریایی بسیار پربار مانند صخره‌های مرجانی حاشیه‌ای و بسترهای کم‌عمق علف‌های دریایی ساحلی و مصبی‌ها پشتیبانی می‌کنند.
سریلانکا دارای ۴۵ مصب و ۴۰ تالاب است. اکوسیستم مانگرو سریلانکا وسعتی بالغ بر ۷۰۰۰ هکتار دارد و نقش حیاتی در مهار نیروی امواج در سونامی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ ایفا کرد. این جزیره سرشار از مواد معدنی مانند ایلمنیت، فلدسپات، گرافیت، سیلیس، کائولین، میکا و توریوم است. همچنین وجود نفت و گاز در خلیج مانار تایید شده و استخراج مقادیر قابل برداشت آن‌ها در حال انجام است.
آب و هوا
آب و هوای سریلانکا به‌دلیل تاثیر تعدیل کننده بادهای اقیانوسی، حاره‌ای و گرم است. میانگین دما در مناطق کوهستانی مرکزی که ممکن است در زمستان برای چند روز یخبندان داشته باشد، از ۱۷ درجه سانتیگراد تا حداکثر ۳۳ درجه سانتیگراد در مناطق کم‌ارتفاع متغیر است. میانگین کلی دمای سالانه از ۲۸ درجه سانتیگراد تا نزدیک به ۳۱ درجه سانتیگراد است. اختلاف دمای شب و روز می‌تواند بین ۱۴ درجه سانتیگراد تا ۱۸ درجه سانتیگراد باشد.
الگوی بارش تحت تأثیر بادهای موسمی از اقیانوس هند و خلیج بنگال است. "منطقه مرطوب" و برخی از دامنه‌های بادگیر کوه‌های مرکزی سالانه تا ۲۵۰۰ میلی‌متر بارش دارند، در حالی که دامنه‌های بادگیر در شرق و شمال شرق بارندگی کم‌تری دارند. بیشتر مناطق شرقی، جنوب شرقی و شمالی سریلانکا، "منطقه خشک" را تشکیل می‌دهند که سالانه بین ۱۲۰۰ تا ۱۹۰۰ میلی‌متر بارش باران را تجربه می‌کنند.
سواحل خشک شمال غرب و جنوب شرق کمترین بارندگی را دارند که به‌طور متوسط سالانه ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌متر است. گاهی اوقات طوفان‌های حاره‌ای آسمان ابری و باران را به مناطق جنوب غربی، شمال شرقی و شرقی جزیره می‌آورند. رطوبت هوا به طور معمول در مناطق جنوب غربی و کوهستانی بالاتر است و به الگوهای فصلی بارندگی بستگی دارد. افزایش میانگین بارندگی همراه با بارش‌های شدیدتر منجر به سیل‌های مکرر و خسارات به زیرساخت‌ها، تامین خدمات شهری و اقتصاد شهری شده است.
حیات وحش
سریلانکا از نظر تنوع زیستی در واحد سطح، در میان کشورهای آسیایی برای گیاهان گلدار و همه گروه‌های مهره‌داران به‌جز پرندگان، رتبه‌ی اول را دارد. نسبت قابل توجهی از گونه‌های گیاهی و جانوری سریلانکا بومی این منطقه هستند. ۲۷ درصد از ۳۲۱۰ گونه گیاه گلدار و ۲۲ درصد از پستانداران، بومی سریلانکا هستند. سریلانکا دارای 453 گونه پرنده است که 240 گونه پرنده در این کشور تولید مثل می‌کنند.
سریلانکا دارای مناطق حفاظت‌شده‌ی متعددی است که از سوی دو نهاد دولتی شامل اداره حفاظت از جنگل ها و اداره حفاظت از حیات وحش اداره می‌شوند. این مناطق شامل پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و جنگل‌های حفاظت‌شده هستند. در مجموع تقریبا ۲۶.۵ درصد از مساحت این کشور تحت حفاظت قانونی قرار دارد که رقمی بالاتر از میانگین آسیاست.
سریلانکا به چهار ناحیه بوم‌شناختی تقسیم می‌شود. جنگل‌های بارانی دشت، جنگل‌های بارانی کوهستانی، جنگل‌های همیشه سبز منطقه خشک و جنگل‌های بوته‌ای خاردار دکن از جمله‌ی این مناطق هستند. در شبه‌جزیره‌ی جافنا، درختان گلدار اقاقیا به وفور یافت می‌شوند. چوب‌های باارزشی مانند چوب ساتن، آبنوس، آهن، ماهون و ساج نیز در جنگل‌های منطقه خشک دیده می‌شوند. منطقه مرطوب یک جنگل همیشه سبز استوایی با درختان بلند، شاخ و برگ های وسیع و زیر درختان متراکم انگور و خزنده است. جنگل‌های همیشه سبز نیمه گرمسیری شبیه جنگل‌های آب و هوای معتدل در ارتفاعات بالاتر هستند.
پلنگ سریلانکا، زیرگونه‌ای در معرض خطر انقراض است. پارک ملی یالا در جنوب شرقی، گله‌های فیل، گوزن و طاووس را در خود جای داده است. پارک ملی ویلوپاتوو در شمال غرب، بزرگترین پارک ملی این کشور است و زیستگاه پرندگان آبزی بسیاری مانند لک‌لک، عقاب ماهی‌گیر، اکراس و کفچه‌نوک را حفظ می‌کند.
سریلانکا همچنین دارای چهار ذخیره‌گاه زیست‌محيطی به نام‌های بوندالا، ذخیره‌گاه جنگلی هورولو، کانلیا-ددی‌یاگالا-ناکی‌یادنیا و سین‌هاراجا است. جنگل سین‌هاراجا محل زندگی ۲۶ گونه پرنده‌ی بومی و ۲۰ گونه جنگل‌های بارانی از جمله لیلِک چهره‌قرمز کمیاب، کوکال سبزمنقار و دم‌کبود سریلانکا است.
متاسفانه آمار پوشش جنگلی سریلانکا از ۱۹۵۶ تا ۲۰۱۰ روند کاهشی داشته است. در سال 1956، 44.2 درصد از مساحت این کشور دارای پوشش جنگلی بود اما در دهه‌های اخیر به‌سرعت کاهش یافته است و به 29.6 درصد در سال 1999، 28.7 درصد در سال 2010 رسیده است.
اقتصاد
سریلانکا یک کشور در حال توسعه است که در رتبه ۷۳ شاخص توسعه‌ی انسانی قرار دارد. این کشور از نظر توسعه، بالاترین رتبه را در آسیای جنوبی دارد و دومین درآمد سرانه‌ی بالا را در این منطقه به خود اختصاص داده است. با این حال، بحران اقتصادی مداوم منجر به سقوط ارزش پول، افزایش تورم و بحران انسانی ناشی از کمبود شدید کالاهای ضروری شده است. این وضعیت همچنین منجر به اعتراضات گسترده خیابانی شد که در نهایت به برکناری رئیس‌جمهور و دولت انجامید. سریلانکا سابقه طولانی همکاری با گروه‌های بین‌المللی مدرن دارد. این کشور یکی از اعضای بنیانگذار سارک، گروه ۷۷ و جنبش عدم تعهد، و همچنین عضو سازمان ملل متحد و کشورهای مشترک‌المنافع است.