زابل
زابل شهری شمال استان سیستان و بلوچستان در شرق ایران است. این شهر در فاصله ۲۰۵ کیلومتری شمال شرقی شهر زاهدان و 1484 کیلومتری تهران قرار گرفته است.
پیشینه تاریخی سیستان
منطقه سیستان سابقه‌ای درخشان و دیرینه دارد. این سرزمین که در کتیبه‌های هخامنشی زَرَنکا نامیده می‌شده، از ساتراپی‌های مهم امپراتوری هخامنشیان بوده و به دلیل پرداخت مالیات سنگین، جایگاه ویژه‌ای در میان ساتراپی‌ها داشته است. هرودوت، مورخ یونانی، سیستان را پس از مصر و بین‌النهرین، سومین ساتراپی ثروتمند هخامنشیان معرفی می‌کند. کوروش بزرگ، بنیانگذار سلسله هخامنشی، به مردم سیستان لقب "یاری‌گر" داده بود.
قدرت سیستان در دوره‌های بعدی نیز حفظ شد. با ورود اقوام ایرانی موسوم به سکاها به این منطقه، نام آن به سکستان تغییر یافت. در دوره اشکانی، خاندان سورن که از میان سکاها برخاسته بودند، قدرت را در سیستان به دست گرفتند. سکانشاه، شاه سکستان، در نبرد حران با کراسوس، سردار رومی، روبرو شد و با وجود برتری رومیان، موفق به شکست آنان و ارسال سر بریده کراسوس برای اردوان، شاهنشاه اشکانی، شد.
در دوره ساسانیان نیز شاه سکستان و تورستان و سرزمین‌های کرانه سند، عنوان سکانشاه یا شاه سیستان را در کتیبه‌ها داشتند.
پیشینه تاریخی زابل
شهر کنونی زابل قدمتی حدود دویست سال دارد. زمانی که رودخانه هیرمند شهر قدیم سیستان را ویران کرد، روستای حسین‌آباد هسته اولیه شهر زابل را تشکیل داد. در دوره قاجار، در نزدیکی حسین‌آباد، قلعه‌ای با نام نَصرَت‌آباد/نصیرآباد ساخته شد که به عنوان مرکز سیستان شناخته می‌شد.
در سال 1314 هجری شمسی، با مصوبه هیئت وزیران، نام حسین‌آباد به زابل تغییر یافت.
زابل در اساطیر ایران
زابل در فرهنگ ایران باستان و ادبیات شاهنامه فردوسی جایگاهی ویژه دارد. این منطقه که سیستان نیز نامیده می‌شود، به عنوان زادگاه پهلوانان نامی ایران شناخته شده و در شاهنامه بارها به این موضوع اشاره شده است.
نام سیستان از سکستان، که نام این منطقه در زمان ورود سکاها به آن بود، تغییر یافته است. اعراب پس از حمله به ایران، نام آن را به سجستان و در نهایت به سیستان تغییر دادند.
اما طبق کتاب تاریخ سیستان، نام سیستان از سیوستان به معنی سرزمین مردان مرد گرفته شده است.
زابل در تاریخ ایران نقش بسزایی ایفا کرده است. فردوسی بسیاری از قهرمانان شاهنامه را از میان پهلوانان سیستان انتخاب کرده و با پرداختن به داستان‌های آنها، حماسه خود را خلق کرده است.
مردم‌شناسی
مردم زابل را سیستانی‌ها تشکیل می‌دهند. زبان اصلی آنها گویش سیستانی است که در زمره گویش‌های فارسی شرقی دسته‌بندی می‌شود. با این حال، در میان نسل‌های جوان استفاده از گویش سیستانی رو به کاهش است و فارسی معیار جایگزین آن می‌شود. اکثریت مردم زابل مسلمان و شیعه هستند.
آثار تاریخی
با توجه به پیشینه تاریخی زابل، بناهای تاریخی و مناطق باستانی زیادی در منطقه زابل وجود دارد. این آثار عبارتند از:
- قلعه رستم
- قلعه کهک کهزاد
- مجتمع بقیه‌الله
- گمرک بلژیکی‌ها
- کاروانسرای فرنگی
- آسبادهای حوض دار
- بانک ایران و انگلیس
- موزه مردم‌شناسی
- آرامگاه خواجه غلطان
- دهانه غلامان