تهران
تهران، پایتخت و پرجمعیتترین شهر ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. این شهر در دامنههای جنوبی رشتهکوه البرز و نزدیک به مرزهای شمالی منطقه بیابانی مرکزی ایران قرار دارد. بر اساس برآورد سال ۱۴۰۱، جمعیت تهران بیش از ۹ میلیون نفر است و طبق آمار سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۸، سی و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیتترین شهر غرب آسیا به شمار میرود. کلانشهر تهران نیز دومین کلانشهر پرجمعیت خاورمیانه پس از قاهره و پیش از استانبول است.
| اطلاعات شهر | |
|---|---|
| کشور: | ایران |
| استان: | تهران |
| شهرستان: | تهران |
| سال شهر شدن: | سال ۱۱۶۵ |
| جمعیت: | ۹٬۰۳۹٬۰۰۰ |
| تراکم جمعیت: | شهر: ۱۲٬۲۰۰ |
| مساحت: | ۷۵۱ کیلومتر مربع |
| ارتفاع: | کمینه: ۹۰۰ متر بیشینه: ۱۸۰۰ متر |
| شهردار: | علیرضا زاکانی |
| پیششمارهٔ تلفن: | ۰۲۱ |
| شناسهٔ ملی خودرو: | ایران ۱۱، ایران ۲۲، ایران ۳۳، ایران ۴۴، ایران ۵۵، ایران ۶۶، ایران ۷۷، ایران ۸۸، ایران ۹۹ |
| میانگین بارش: | ۲۲۰ میلیمتر |
| روزهای یخبندان: | ۴۸ روز |
نامشناسی تهران
نام تهران ریشهای قطعی ندارد و تفسیرهای متعددی برای آن ارائه شده است. برخی محققان آن را مرتبط با واژههایی به معنای «دشت» یا «عمق» میدانند و برخی دیگر آن را در تضاد با منطقه شمیران که سردسیر و دارای منابع آب است، تفسیر میکنند. واژه تهران از دو بخش «ته» و «ران» تشکیل شده است؛ «ران» به معنای «دامنه» است و نشاندهنده موقعیت پاییندست تهران در مقایسه با شمیران است. برخی منابع نیز تهران را شکل تغییر یافته «تهرام» به معنای «منطقه گرمسیر» یا «زیرزمین» دانستهاند، اشارهای به گود بودن دشتهای اطراف یا پناه گرفتن مردم در زیر زمین در مواقع حمله.
نخستین اشاره مستند به تهران در حدود سال ۴۵۰ هجری در نوشتههای خطیب بغدادی آمده است و بعدها در آثار دیگر، مانند فارسنامه ابن بلخی و کتاب «معجمالبلدان» یاقوت حموی، تهران ذکر شده است. بر اساس این منابع، ساکنان اولیه تهران غارنشینانی بودند که در شرایط سخت زندگی میکردند و روابط پرتنشی با همسایگان و حاکمان داشتند.
در طول تاریخ، نگارش نام تهران تغییر کرده است. با جنبش مشروطه و اصلاحات ادبی زبان فارسی، املای «تهران» رواج یافت و پس از تأسیس فرهنگستان ایران، املای قدیمی «طهران» کاملاً منسوخ شد.
تاریخ تهران
دوران باستان
شواهد کشاورزی در منطقه تهران به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد بازمیگردد (چشمه علی ری). یافتههای باستانشناسی نشان میدهد تهران پیشینه مسکونی دارد و انسانها از دوران نوسنگی در این منطقه زندگی میکردهاند. نام «طهران» برای اولین بار در سال ۴۶۳ قمری در کتاب «تاریخ بغدادی» ثبت شده است. ری، در جنوب تهران، در دوران باستان اهمیت داشته و مهاجرت اهالی آن به تهران، رشد و توسعهٔ این منطقه را تسریع کرد.
تهران پس از دوره صفوی
در دوران صفوی، ساخت حصار، حمام، مدرسه و بازار، اهمیت تهران را افزایش داد. تهران به عنوان یک بازارگاه مهم و مرکب از محلههای مختلف شناخته میشد. زندگی شهری شامل خانههای زیرزمینی و حصارکشیها بود که امنیت را تأمین میکرد. تهران بارها محل اقامت حکمرانان و افراد مهم بود، حتی کریمخان زند برای مدتی کوتاه آن را پایتخت کرد.
پایتختی تهران در دوره قاجار
آقامحمدخان قاجار در ۱۱۶۵ هجری قمری تهران را پایتخت ایران اعلام کرد. جمعیت تهران در آن زمان کمتر از ۲۰٬۰۰۰ نفر بود و نیمی از شهر باغ و بستان بود. دلایل انتخاب تهران موقعیت راهبردی، خودکفایی اقتصادی، نزدیکی آن به ری و مرکز ایل قاجار بود. پس از آن، توسعه زیرساختها در تهران آغاز شد و معماران و صنعتگران از اصفهان به تهران آورده شدند. در دوران ناصرالدین شاه، نیاز به گسترش شهر باعث تخریب حصارهای قدیمی و ساخت محلههای جدید شد.
تهران در دوران پهلوی و انقلاب اسلامی
در دوره پهلوی تغییرات مدرن و توسعه شهری گستردهای را برای تهران به همراه داشت. در پهلوی اول، تخریب حصار و دروازهها باعث شد شهر از چهار سو گسترش یابد. ایجاد نهادهای اداری، صنعتی و آموزشی؛ ساخت دانشگاهها، بیمارستانها، موزهها، خیابانها و شهرکهای جدید از این دوره بخصوص پهلوی دوم آغاز شد و احداث اتوبانها و مراکز صنعتی، تهران را به یک کلانشهر مدرن تبدیل کرد. در دوره پس از انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق، توسعه شهری متوقف شد اما پس از آن ادامه یافت و تهران به کانون پذیرش جمعیت در ایران تبدیل شد.
جغرافیا و اقلیم
تهران به دو ناحیه دشتی و کوهپایهای البرز تقسیم میشود و ارتفاع آن از ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح دریا متغیر است. این شهر دارای اقلیم نیمهخشک است، بهطوری که نیمی از بارش سالانه در زمستان رخ میدهد و تابستانها کمباران است.
تقسیمات و مدیریت شهری
تهران به ۲۲ منطقه و ۱۲۲ ناحیه شهری تقسیم شده و شامل شهرهای تجریش و ری میشود. اداره شهر توسط شهرداری تهران انجام میشود و شهردار توسط شورای شهر انتخاب میشود. شورای شهر بر عملکرد شهرداری نظارت داشته و قوانین شهری را تصویب میکند. نخستین طرح جامع تهران در سال ۱۳۴۷ تهیه شد که یکی از مهمترین مبناهای قانونی توسعه شهری به شمار میرود.
جمعیت و فرهنگ
تهران شهری با تنوع گروههای قومی است اما جمعیت خارجی و اتباع آن 2 میلیون نفر است. اکثریت مردم فارسیزبان و مسلمان شیعه دوازدهامامی هستند. دیگر جوامع مذهبی شامل اهل سنت، زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان میشوند.
اقتصاد
تهران کانون اقتصادی ایران و نخستین منطقه صنعتی کشور است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۵، سهم تهران از تولید ناخالص داخلی ایران ۲۱ درصد است و با اختصاص نیمی از بخش صنعت کشور به خود، نقش مهمی در اقتصاد ملی ایفا میکند.
گردشگری و نمادها
تهران یکی از مهمترین مراکز گردشگری ایران است و دارای جاذبههایی نظیر کاخها و موزهها میباشد. برج آزادی نماد شهر تهران است و برج میلاد نیز بلندترین برج ایران به شمار میرود. تهران میزبان بازیهای آسیایی ۱۹۷۴ بود و مجموعه ورزشی آزادی همزمان با این رویداد افتتاح شد.
زیرساختها و حمل و نقل
تهران دارای دو فرودگاه بینالمللی امام خمینی و مهرآباد است که از پررفت و آمدترین فرودگاههای ایران محسوب میشوند.