خاورمیانه
خاورمیانه (به انگلیسی: Middle East) یک منطقه ژئوپولیتیکی است که شامل شبهجزیره عربستان، سرزمین شام (شامل کشورهای شرقی دریای مدیترانه)، ترکیه، مصر، ایران و عراق میشود.
پیدایش اصطلاح خاورمیانه
این واژه در اوایل قرن بیستم، توسط بریتانیا و کشورهای غربی اروپایی، به عنوان جایگزینی برای اصطلاح "نزدیک شرق" (Near East) رواج یافت؛ هر دو اصطلاح در تقابل با "شرق دور" (Far East) بهکار میرفتند. با این حال، واژه "خاورمیانه" در طول زمان با تعاریف متغیر خود موجب برخی سردرگمیها شده است. از اواخر قرن بیستم، این واژه به دلیل نگرش اروپامحوری مورد انتقاد قرار گرفته است.
محدوده خاورمیانه
این منطقه تقریباً شامل تمام سرزمینهای تعریفشده به عنوان "غرب آسیا" میشود، با این تفاوت که منطقه قفقاز جنوبی را در بر نمیگیرد ولی شامل تمام مصر (نه فقط شبهجزیره سینا) و سراسر ترکیه (از جمله منطقه تراکیه شرقی: بخش اروپایی ترکیه) میشود.
مفاهیم گستردهتری از خاورمیانه نیز وجود دارد. یکی از آنها خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) است که کشورهای مغرب عربی (شامل لیبی، الجزایر، تونس، مراکش، موریتانی و صحرای غربی) و سودان را نیز در بر میگیرد. همچنین، اصطلاح خاورمیانه بزرگ ممکن است مناطقی از شاخ آفریقا، موریتانی، افغانستان، پاکستان و گاه قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را نیز شامل شود.
ویژگیهای جمعیتی و قومی
بیشتر کشورهای خاورمیانه (۱۳ کشور از ۱۸ کشور) بخشی از جهان عرب هستند. پرجمعیتترین کشورهای منطقه، مصر، ترکیه و ایران هستند و عربستان سعودی از نظر مساحت، بزرگترین کشور خاورمیانه است. پیشینه تاریخی منطقه به دوران باستان بازمیگردد و مدتها به عنوان مهد تمدن شناخته میشد. اهمیت ژئوپولیتیکی خاورمیانه از دیرباز مورد توجه قدرتها بوده است. ادیان ابراهیمی شامل اسلام، مسیحیت و یهودیت نیز از این منطقه سرچشمه گرفتهاند. عربها بزرگترین گروه قومی خاورمیانه را تشکیل میدهند و پس از آنها، ترکها، فارسها (ایرانیها)، کردها، آذریها، نوبیها، یهودیان، آشوریها، ترکمانهای عراق، ایزدیها و یونانیهای قبرس قرار دارند.
اقلیم و منابع طبیعی
خاورمیانه عمدتاً دارای آب و هوای گرم و خشک است، بهویژه در مناطق عربستان و مصر. با این حال، چند رودخانه مهم امکان آبیاری و کشاورزی محدود را فراهم کردهاند؛ از جمله دلتای نیل در مصر، حوزههای دجله و فرات در بینالنهرین، و رود اردن که بخش بزرگی از سرزمین شام را در بر میگیرد. این مناطق مجموعاً با عنوان هلال حاصلخیز شناخته میشوند که هسته اصلی آن چیزی است که در تاریخنگاری سنتی به عنوان مهد تمدن شناخته شده؛ هرچند امروزه مناطق دیگری در جهان نیز به عنوان مراکز تمدن مستقل اولیه شناخته میشوند.
در مقابل، سواحل شرقی مدیترانه (شامل لبنان، فلسطین، سوریه) و بیشتر مناطق ترکیه، اقلیم مدیترانهای معتدل دارند که مشخصه آن تابستانهای خشک و زمستانهای خنک و مرطوب است.
نفت
بیشتر کشورهایی که در کنار خلیج فارس قرار دارند، دارای ذخایر عظیم نفتی هستند. به ویژه پادشاهیهای عربی شبهجزیره عربستان از صادرات نفت منافع اقتصادی قابل توجهی به دست آوردهاند. با توجه به اقلیم خشک و وابستگی شدید به صنعت سوختهای فسیلی، خاورمیانه هم یک عامل مهم در تغییرات اقلیمی است و هم از جمله مناطق آسیبپذیر در برابر اثرات منفی این پدیده محسوب میشود.