فرات
فرات طولانیترین و یکی از مهمترین رودخانههای تاریخی در آسیای غربی است. فرات و دجله یکی از دو رود شاخص منطقه بینالنهرین محسوب میشود. این رود از ترکیه سرچشمه گرفته، از سوریه عبور میکند و در عراق به رود دجله پیوسته و با تشکیل شطالعرب به خلیج فارس میریزد.
فرات پانزدهمین رود طولانی آسیا و طولانیترین رود در آسیای غربی با طول تقریبی ۲٬۷۸۰ کیلومتر و حوزه آبریز ۴۴۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع است که شش کشور را دربر میگیرد.
مسیر رود
فرات از پیوستن دو رود اصلی در شرق ترکیه تشکیل میشود: موراتسو (Murat Su) یا فرات شرقی (حدود ۶۵۰ کیلومتر و کاراسو (Kara Su) یا فرات غربی (حدود ۴۵۰ کیلومتر). این دو رود در نزدیکی شهر کبان در ترکیه با یکدیگر ترکیب شده و رود فرات را تشکیل میدهند. مجموع طول مسیر رود فرات تا اتصال آن به دجله در شطالعرب حدود ۳٬۰۰۰ کیلومتر است که به تفکیک در هر کشور: ترکیه: ۱٬۲۳۰ کیلومتر، سوریه: ۷۱۰ کیلومتر و عراق: ۱٬۰۶۰ کیلومتر است. از محل سد کبان تا مرز سوریه، ارتفاع رودخانه ۳۶۸ متر کاهش مییابد. در عراق، کاهش شیب رود بسیار اندک میشود.
دبی و جریان آب
رود فرات بیشتر آب خود را از بارندگی و ذوب برف دریافت میکند. بیشترین دبی در ماههای آوریل و مه است که ۳۶ تا ۷۰ درصد از جریان سالانه را تشکیل میدهد. به عنوان نمونه، میانگین جریان سالانه رود در کبان: ۲۰٫۹ کیلومتر مکعب، هیت: ۳۶٫۶ کیلومتر مکعب و الهندیه: ۲۱٫۵ کیلومتر مکعب است. البته این مقادیر متغیر هستند؛ مثلاً در بیرهجک (در ترکیه)، دبی سالانه بین ۱۵٫۳ تا ۴۲٫۷ کیلومتر مکعب نوسان داشته است.
پس از دهه ۱۹۹۰، به دلیل ساخت سدها و افزایش برداشت آب، دبی رود کاهش چشمگیری داشته است. در هیت، دبی متوسط به ۱۱٫۲ کیلومتر مکعب در سال کاهش یافته و دبی اوج از ۷٬۵۱۰ متر مکعب بر ثانیه به ۲٬۵۱۴ متر مکعب رسیده است.
شاخههای فرعی
در سوریه، سه رود به فرات میپیوندند: ساجور: کوچکترین شاخه، از نزدیکی غازیآنتپ سرچشمه میگیرد. بلیخ: از چشمهای آهکی در «عین العروس» آغاز شده و در رقه به فرات میپیوندد. خابور: بزرگترین شاخه فرعی، از چشمههای رأسالعین سرچشمه میگیرد، از الحسکه عبور کرده و در بوسیره به فرات میریزد. در عراق، فرات شاخه طبیعی دیگری ندارد، اما چندین کانال مصنوعی آن را به دجله متصل میکنند.