حسن بن زید
حسن بن زید ملقب به داعی کبیر و داعی الی الحق متولد ۲۶۲ تا ۲۶۴ قمری در مدینه، حجاز موسس سلسله علویان طبرستان بود. حسن بن زید در تاریخ 250 ه.ق رسید و تا تاریخ 316 ه.ق حکومت کرد. در این مدت مرکز حکومت او آمل بود. حکومت حسن بن زید از سال ۳۰۴ تا ۳۱۶ قمری به مدت دوازده سال به طول انجامید.
| حسن بن زید | |
|---|---|
| نام کامل: | حسن بن زید بن محمد بن اسماعیل بن زید بن حسن |
| لقب(ها): | داعی کبیر |
| محل تولد: | مدینه، حجاز |
| تاریخ فوت: | 270 ه.ق |
| محل فوت: | آمل، طبرستان |
| محل دفن: | محله راستکوی، آمل |
| سلسله: | علویان طبرستان |
| قلمرو: | شمال ایران |
| مرکز حکومت: | آمل |
| شاه بعدی: | ابوالحسین احمد بن محمد |
| آغاز سلطنت: | 250 ه.ق |
| پایان سلطنت: | 270 ه.ق |
| نام پدر: | زید بن محمد |
او از سادات حسنی اهل مدینه بود که از حجاز به ری کوچ کرد. وی پس از درخواست اهالی طبرستان در سال ۲۵۰ هجری قمری قیامی را در این منطقه رهبری نمود که موجب بنیان نهادن حکومت علویان طبرستان گشت.
وی پس از چندین نبرد علیه طاهریان توانست بر سراسر کوهستان و دشت‌های طبرستان مسلط شود، پس از آن نیز در جنگ‌هایی با عباسیان و صفاریان مواجه شد. در میان نبردهایی که رخ داد، حسن بن زید سه بار توسط مهاجمان از طبرستان اخراج شد، نخستین‌بار در سال ۲۵۱ قمری در پی حمله‌ای از سلیمان طاهری، سپس در سال ۲۵۵ قمری توسط مفلح، سردار عباسی و آخرین‌بار در سال ۲۶۰ قمری توسط یعقوب لیث صفاری. داعی هربار در کوه‌های غیرقابل دسترسی دیلمیان پناه می‌گرفت و با حمایت آنان، به زودی قلمروش را بازمی‌یافت.
او قلمرو طبرستان را گسترش داد. گرگان را در سال ۲۵۳ قمری فتح کرد. سپس چندین‌بار این شهر دست به دست شد ولی نهایتاً، کاملاً تحت حکومت او درآمد. وی به سوی البرز جنوبی نیز تاخت و ری، قزوین، زنجان، و قومس را تصرف نمود.