آمل
آمُل یا آمِل در گویش مازندرانی، شهری کهن در استان مازندران و مرکز شهرستان آمل است. این شهر با قدمتی دیرینه، نه تنها به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران شناخته می‌شود، بلکه در تاریخ علم و فلسفه نیز جایگاهی ویژه دارد و به همین دلیل به آن شهر تاریخ و فلسفه لقب داده‌اند.
آمل یکی از شهرهای مرکزی استان مازندران است که از شمال به محمود‌آباد از مشرق به بابل، از جنوب به دماوند و تهران و از غرب به نور محدود می‌شود. فاصله آن تا مرکز استان، ساری 70 کیلومتر و تا تهران 185 کیلومتر از طریق جاده هراز است.
نام‌شناسی
واژه آمل، ترکیبی از آ به معنی ضد و مُل به معنی مرگ است و در مجموع به معنای بی‌مرگ یا تو را مرگ مباد تعبیر می‌شود. گویی این شهر در طول تاریخ، در برابر مرگ و نابودی ایستادگی کرده است.
ریچارد فرای، مورخ مشهور، ریشه نام آمل را در طایفه آمارد می‌داند. او معتقد است که کوچ شاخه‌ای از این طایفه ایرانی، منجر به وجود دو شهر با نام آمُل، یکی در آمودریا و دیگری در مازندران شده است. آماردها، قومی نیرومند و جنگجو بودند. آنها ناحیه فعلی آمل را به عنوان مرکز خود انتخاب نمودند و نام خود را بر آن نهادند. به مرور زمان، واژه آماردها به آملد، آمرد و آمل تبدیل شد.
پیشینه
پیشینه شهر آمل به زمان آماردها برمی‌گردد. آماردها قومی بودند که در جلگه مازندران زندگی می‌کردند. در زمان فرهاد پادشاه اشکانی، این قوم به گرمسار تبعید شدند و تپوری‌ها که در کوهستان مازندران ساکن بودند، جایگزین آنان در جلگه شدند.
آمل در طول تاریخ، نقشی مهم در تحولات ایران و طبرستان ایفا کرده است. در شاهنامه و تاریخ طبرستان، از این شهر به‌عنوان یکی از مراکز مهم اتفاقات ایران و طبرستان یاد شده است.
بر روی سکه‌های ساسانی، نام شهرهایی که در آنها سکه ضرب می‌شد، با علامت اختصاری مشخص می‌شد. اِم علامت شهر آمل بود، که نشان از اهمیت و اعتبار این شهر در آن دوران دارد.
اماکن تاریخی
آمل به عنوان گنجینه‌ای از آثار تاریخی، جاذبه‌های متعددی را برای گردشگران به ارمغان آورده است. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به برج هارونیه، مدرسه دبیرستان امام خمینی (مدرسه دارالعلوم)، پل معلق، آرامگاه امامزاده عبدالله، آرامگاه سید جلال‌الدین آمل، مسجد جامع آمل و بازار سنتی آمل اشاره کرد.
طبیعت
علاوه بر جاذبه‌های تاریخی، آمل از نظر طبیعی نیز بسیار غنی است. این شهر در دامنه کوه دماوند، بلندترین قله ایران، واقع شده است و از آب و هوایی خنک و مطبوع برخوردار است. قله دماوند در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد. وجود جنگل‌های سرسبز، رودخانه‌های خروشان و آبشارهای زیبا، آمل را به مقصدی ایده‌آل برای طبیعت‌گردان تبدیل کرده است. همچنین فاصله آن تا دریای خزر 18 کیلومتر است.
اقتصاد
آمل به عنوان قطب صنعت و صادرات استان مازندران شناخته می‌شود. کشاورزی، به خصوص کشت برنج، از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی مردم این شهر است. همچنین، آمل به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، از نظر ترابری، گردشگری، معدن و صنعت نیز از شهرهای مهم ایران به شمار می‌رود.
مردم‌شناسی
مازندران، پیش از اسلام، تپورستان نامیده می‌شد. این نام برگرفته از نام قوم تپوری بود که پس از اسلام به طبری شهرت یافتند و سرزمینشان نیز طبرستان نام گرفت.
تپوری‌ها در ناحیه کوهستانی مازندران و آماردها در ناحیه جلگه‌ای آن زندگی می‌کردند. در سال ۱۷۶ پیش از میلاد، فرهاد اول اشکانی، قوم آمارد را به ناحیه دیگری کوچاند و تپوری‌ها تمام مازندران را تصرف کردند و نام این سرزمین به تپورستان تغییر یافت.
مردم مازندران از نسل تپوری‌ها و آماردها هستند. آمل، یکی از شهرهای مهم مازندران، به طور عمده از قوم طبری تشکیل شده است.
زبان
بعد از اسلام، زبان و خط پهلوی در مازندران بیشتر از سایر مناطق ایران رواج داشت. زبان طبرستانی به دلیل دوری از مراکز قدرت و نفوذ زبان‌های بیگانه، کمتر تحت تاثیر آنها قرار گرفت. مردم آمل به گویش آملی صحبت می‌کنند که گویشی از زبان مازندرانی است. این گویش، زیرشاخه‌ای از زبان مازندرانی محسوب می‌شود، اما برخی قواعد زبان شرقی سغدی در آن قابل مشاهده است.
گردشگری
جاذبه‌های تاریخی
- پل دوازده چشمه
- پل معلق آمل
- آرامگاه میر حیدر آملی
- مسجد میرزا محمد علی
- شهر قدیم آمل
- بقعه شمس آل رسول
- آتشکده
- مسجد جامع آمل
- مشهد میربزرگ
- مسجد آقا عباس
- آرامگاه ناصرالحق
- موزه تاریخ آمل (ساختمان دارائی)
- گلدسته مسجد امام حسن عسگری
- مسجد امام حسن عسگری
- حمام اشرف السلطان
- دخمه و فجه عالی
- برج هشتل
- امامزاده ابراهیم
- امامزاده قاسم
- امامزاده عبدالله
- امامزاده هاشم آمل
- عمارت منوچهری
- خانه شفاهی
- حمام میر صفی
- حسینیه آمل
- تکیه و پل فیروزکلا
- آرامگاه خضر نبی
- گرمابه خواجه یعقوب
- آرامگاه یوسف اسماعیل
- تکیه سقانفار هندوکلا
- سقانفار اورطشت
جاذبه‌های طبیعی
- قله دماوند
- رود هراز
- پارک جنگلی میرزا کوچک‌خان و هلومسر
- پارک دهکده طلایی
- دهکده پرن
- دهکده الیمستان
- پارک جنگلی بلیران
- چشمه آب معدنی آلامل
- سروچمان هزار پله
- جنگل زیارو