هگمتانه
هگمتانه شهری باستانی بود که به عنوان نخستین پایتخت ایران شناخته می‌شود. این شهر در دوران مادها پایتخت بوده و بعدها در دوره‌های هخامنشی و اشکانی به عنوان پایتخت تابستانی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین در دوره‌های سلوکی و ساسانی نیز شهری مهم و پررونق بوده است.
اعتقاد بر این است که هگمتانه در کوه‌های زاگرس، در شرق بین‌النهرین، بر روی تپه هگمتانه واقع شده است. موقعیت استراتژیک و منابع طبیعی این شهر، احتمالاً آن را حتی قبل از هزاره اول پیش از میلاد به مکانی مهم تبدیل کرده است.
هگمتانه همراه با آتن در یونان، رم در ایتالیا و شوش در خوزستان، یکی از معدود شهرهای باستانی جهان است که هنوز زنده و مهم بوده و اکنون شهر همدان امروزی است.
ثبت در میراث جهانی یونسکو
در چهل و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که در سال ۲۰۲۴ در دهلی نو برگزار گردید، پرونده «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» به عنوان نماینده ایران مورد بررسی قرار گرفت. پس از بحث و تبادل نظر و اعمال اصلاحات پیشنهادی توسط ایکوموس و برخی از اعضای کمیته، سرانجام محوطه تاریخی هگمتانه به عنوان بیست و هشتمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
در ابتدا، پرونده مذکور با عنوان «منظر فرهنگی و تاریخی از هگمتانه تا همدان» مطرح شده بود و علاوه بر تپه هگمتانه، بازار و بافت تاریخی همدان را نیز در بر می‌گرفت. این پرونده، مسیری به طول حدود ۱۰۰ هکتار را شامل می‌شد که از آرامگاه بوعلی سینا تا آرامگاه باباطاهر امتداد می‌یافت و ۱۴۰ اثر تاریخی را در بر می‌گرفت. اما پس از اعمال تغییرات، عنوان پرونده به «هگمتانه» تغییر یافت و مساحت آن نیز کاهش یافت. در نهایت، پرونده با عنوان «هگمتانه» و با مساحت ۷۵ هکتار و منطقه حائل ۲۸۷ هکتار در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.