نایب السلطنه
نایب السلطنه یا وکیل‌الدوله مقامی است که در غیاب شاه یا در روزگار خردسالی او برای رسیدگی به امور کشور به برخی از درباریان یا شاهزادگان می‌دهند. مقام نایت السلطنه گهگاه نیز این عنوان صرفاً جنبه‌ی تشریفاتی داشته‌است.
در ایران و در دوره‌ی صفوی گاهی واژه‌ی «وکیل‌الدوله» برای این مقام به کار می‌رفت. در اواخر دورهٔ پهلوی، محمدرضا شاه همسر خود فرح پهلوی را برای این سمت در نظر گرفت. معنای نایب السلطنه در تاریخ ایران نزدیک به واژه‌ی Regent در زبان انگلیسی می‌باشد.
نایب السلطنه‌های ایران
ایران صفوی
- دیوسلطان روملو ← شاه تهماسب یکم
- کپک سلطان استاجلو ← شاه تهماسب یکم
- چوهه سلطان تکلو ← شاه تهماسب یکم
- حسین خان شاملو ← شاه تهماسب یکم
- حمزه میرزا ← شاه محمد خدابنده
- مرشدقلی خان استاجلو ← شاه عباس یکم
- ساروتقی اعتمادالدوله ← شاه عباس دوم
- نادرقلی‌خان افشار ← شاه عباس سوم
- علیمردان خان بختیاری ← شاه اسماعیل سوم
- کریم خان زند ← شاه اسماعیل سوم
- محمدحسن خان قاجار ← شاه اسماعیل سوم
- علیمردان خان بختیاری ← شاه سلطان حسین دوم
- کریم خان زند ← شاه اسماعیل سوم
- آقا محمدخان قاجار ← شاه محمد دوم
ایران افشاری
- رضاقلی میرزا ← نادر شاه
- نصرالله میرزا ← نادر شاه
- شاهرخ میرزا ← نادر شاه
- ابراهیم میرزا ← عادل شاه
- یوسف‌علی خان جلایر ← شاهرخ میرزا
- نصرالله میرزا ← شاهرخ میرزا
- نادر میرزا ← شاهرخ میرزا
ایران قاجاری
در ایران قاجاری، بیشتر اوقات مقام نایب‌السلطنه به صورت یک عنوان تشریفاتی بود.
- منصب
- میرزا محمدخان دولو قاجار (رکن‌الدوله تاج‌بخش) (پدر همسر عباس میرزا) ← آقامحمدشاه
- لقب تشریفاتی
- فتحعلی خان (جهانبانی) (برادرزادهٔ آقامحمدشاه) (۱۴ مه ۱۷۹۶ تا ۱۷ ژوئن ۱۷۹۷) ← آقامحمدشاه
- عباس میرزا (فرزند فتحعلی‌شاه) (۲۰ مارس ۱۷۹۹ تا ۲۵ اکتبر ۱۸۳۳) ← فتحعلی‌شاه
- محمد میرزا (فرزند عباس میرزا) (صفر ۱۲۵۰ ه.ق/۲۰ ژوئن ۱۸۳۴ م)[منبع بهتری نیاز است] ← فتحعلی‌شاه
- عباس میرزا (فرزند محمدشاه) (حدود ۱۸۳۵ تا ۱۸۳۹ م)
- عباس میرزا (ملک‌آرا) (فرزند محمدشاه) (۱۸۳۹ م تا ؟) ← محمدشاه
- کامران میرزا (امیرکبیر) (فرزند محمدشاه) (۱۲۷۵ ه.ق /۱۸۵۹ م تا ؟) ← ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه
- نیابت سلطنت عملی در سال‌های ۱۸۷۰ م، ۱۸۷۳ م، ۱۸۷۸ م، ۱۸۸۹ م. ← ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌ش
- منصب
- علیرضا خان قوانلوی قاجار (عضدالملک) (۲۵ تیر ۱۲۸۸ تا ۳۰ شهریور ۱۲۸۹) ← احمدشاه
- ابوالقاسم خان قراگوزلو (ناصرالملک) (۳۰ شهریور ۱۲۸۹ تا ۲۹ تیر ۱۲۹۳) ← احمدشاه
- حسین‌علی میرزا (اعتضادالسلطنه) (فرزند محمدعلی‌شاه) (۵ بهمن ۱۳۰۰ تا ۱۳ خرداد ۱۳۰۱) ← احمدشاه
- محمدحسن میرزا (فرزند محمدعلی‌شاه) (۴ فروردین ۱۳۰۳ تا ۹ آبان ۱۳۰۴) ← احمدشاه