نثر
نثر در لغت صفتی عربی است به معنای پراکنده، سخن پاشیده و غیرمنظوم برخلاف نظم، و یکی از اقسام دوگانه سخن در مقابل شعر. نثر، کلامی است که وزن و قافیه نداشته باشد. کلامی که در آن، مفاهیم و معانی با وضوح و روشنی و رسایی و با نظم فکری و منطقی بیان می شود و تنها وظیفه لفظ در آن بیان معنا است.
جملات با مراعات موازین دستوری بایکدیگر می‌پیوندند و معانی بی هیچگونه قطع و انحرافی، بیان می‌شوند و راست و مستقیم پیش می‌روند. وصل و فصل جملات، برمبنای توالی افکار و روش طبیعی و قواعد مشخص زبان استوار است.
خصوصیات نثر
نثر، کلامی است ساده و مکتوب، به هم پیوسته، با توالی جمله‌های روشن و مطابق قواعد زبان.
نثر عاری از قیود شعر (وزن وقافیه) است و در استفاده از صنایع لفظی و معنوی آزاد می باشد.
هدف در نثر، انتقال طبیعی فکر و اندیشه می‌باشد.
الفاظ، به طور طبیعی در جای خود قرار می گیرند.
نثر، کاربرد عمومی دارد. هرکس می‌تواند بنویسد.
نثر، خالی از احساسات و عواطف می‌باشد مگر در نثر فنی.
انواع نثر
نثر انواع مختلفی دارد:
1- نثر مرسل
مرسل به معنی راست و مستقیم است. نثر مرسل، نثری است که ساده و روان است، دارای سجع نیست و کلمات تشکیل‌دهنده آن آزاد و خالی از هرگونه وزن و الفاظ معنوی است. درواقع در این نوع نثر که آن را سرآغاز نثرنویسی می‌دانند، نویسنده در عین سادگی و به دور از تکلف و عبارات مهجور، پیام و افکار خود را کامل و رسا به مخاطب منتقل می‌کند. این نوع از نثر در آثار و کتبی همچون سفرنامه ناصرخسرو، تاریخ بیهقی؛ کیمیای سعادت؛ اسرارالتوحید و تذکره الاولیا و همچنین در بعضی نوشته‌های نویسندگان معاصر مشاهده می‌شود.
2- نثر مسجع
نثر مسجع یکی از انواع نثر است که جمله‌ها و عبارات قرینه درآن دارای سجع باشند، که درآن‌صورت نوشته یا متن آهنگین می‌شود. به‌عبارتی، سجع همانند قافیه در شعر است. به آوردن کلمات هم‌وزن یا هم‌قافیه در پایان جمله‌ها سجع اطلاق می‌شود. این نثر در آثار خواجه عبدالله انصاری، تفسیر کشف الاسرار، کلیله و دمنه بهرامشاهی، گلستان سعدی و غیره یافت می‌شود.
3- نثر فنی
نثر فنی از انواع نثر است که مرکب از دو نوع مرسل و مسجع است که در آن کلمات، مثل‌ها، روایات، آیات و اصطلاحات به‌وفور وجود دارد. درواقع نثر فنی یا مصنوع نثری است که حالت شعرگونه دارد و استفاده از آرایه‌های ادبی همانند تلمیح، تضاد، تقابل، استعاره، جناس و … کاربرد زیادی دارد. از آثار مربوط به نثر فنی یا مصنوع می‌توان به کلیله و دمنه نوشته نصرالله منشی، تاریخ جهانگشای جوینی و مقامات حمیدی و غیره اشاره کرد.
4- نثر بینابین
این نوع نثر در ادبیات ترکیبی از نثر فنی و مرسل است. به‌طوری‌که هم سادگی و آسانی نثر مرسل را دارد و هم استفاده از آرایه های ادبی، لغات عربی و آیات به‌کار رفته در نثر فنی را شامل می‌شود. سیاست‌نامه نظام الملک، قابوس‌نامه عنصرالمعالی و … متونی هستند که به این نوع نثر آراسته شده‌اند.
5- نثر محاورهای یا شکسته
از دیگر انواع نثر می‌توان به نثر محاورهای یا شکسته اشاره کرد. در این نوع؛ نوشتار کاملا به زبان محاورهای است. درواقع این نثر اززبان مردم نشات می‌گیرد. در این نثر جمله‌ها کوتاه، عامیانه و محاورهای و ساده است. قدیمی‌ترین نثر محاوره مربوط به “سمک عیار” است، اما مبتکر آن در ادبیات معاصر علی‌اکبر دهخدا است.