طحال
طَحال یا سپُرز، به انگلیسی: Spleen، یکی از اجزای سیستم لنفاوی بدن به شمار میآید. عملکرد سیستم لنفاوی، حذف مواد زائد خون، حفظ تعادل مایعات بدن و تولید گلبول‌های سفید سیستم ایمنی برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا است.
| جزئیات | |
|---|---|
| نام لاتین: | splen, lien |
| نام انگلیسی: | Spleen |
| محل قرارگیری: | قسمت بالا و سمت چپ شکم، پشت دنده‌های 9،10 و 11 و زیر دیافراگم |
| وظایف: | بازگردانی آهن، دفع سموم، تولید لنفوسیت ها، کنترل کیفیت سلول‌های قرمز و پلاکت‌های خون، ساخت پادتن، فیلتراسیون، ذخیره‌ی سلول‌های قرمز |
| تعداد در بدن: | یک عدد |
جایگاه طحال
از نظر آناتومی، طحال (Spleen) در قسمت بالا و سمت چپ شکم، پشت دنده‌های 9،10 و 11 و زیر دیافراگم قرار گرفته است. طحال، بالاتر از معده و پشت آن قرار دارد.
آناتومی طحال
این اندام شبیه به یک مچ گره خورده و کشیده، به رنگ بنفش است؛ در یک فرد سالم، طحال حدود 170 گرم وزن و 7 تا 14 سانتی‌متر طول دارد. هنگام بیماری یا آسیب، اندازه طحال افزایش میابد؛ زیرا در این هنگام طحال درگیر تولید اجزای سیستم ایمنی و دفع سموم میشود. به طور کلی، طحال از دو بخش زیر تشکیل شده است:
- پالپ قرمز: دارای سینوس‌ها یا حفرات وریدی (سیاهرگی) که با خون پر شده‌اند و بافت‌های هم‌بند که با گلبول‌های قرمز و سفید پر شده‌اند.
- پالپ سفید: شامل سلول‌های ایمنی یعنی گلبول‌های سفید نوع T و B است.
وظایف طحال
طحال عملکردهای متعددی را بر عهده دارد:
- فیلتراسیون: اولین وظیفه این اندام، فیلتراسیون خون از سموم، ذرات خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها است. طحال، گلبول‌های قرمز و گلبول‌های سفید و پلاکت‌های آسیب دیده، قدیمی و غیرطبیعی را توسط ماکروفاژها از بین می‌برد و سبب تغییر میزان آنها در خون میشود.
- بازگردانی آهن به مغز استخوان: پس از فیلتراسیون، باقیمانده‌های حاصل از تخریب گلبول‌های قرمز مانند آهن، ذخیره می‌شوند و برای ساخت گلبول‌های جدید به مغز استخوان باز می‌گردند.
- ذخیره خون: در انسان همیشه حدود یک فنجان خون در طحال ذخیره شده است و هنگام خونریزی در رگ‌ها آزاد میشود.
- ذخیره سلول‌های خونی: گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها در این اندام نگهداری و ذخیره می‌شوند.
- تولید گلبول سفید: زمانی که وجود باکتری، ویروس یا دیگر ذرات خارجی در خون تشخیص داده شد، این اندام، با تولید نوعی گلبول سفید به نام لنفوسیت، با عفونت مبارزه می‌کند. حدود یک چهارم از کل لنفوسیت‌های موجود در بدن، درون این اندام ذخیره شده‌اند.
- تولید گلبول قرمز در دوران جنینی: تا ۵ ماهگی جنین، گلبول‌های قرمز در طحال ساخته می‌شوند.
- تولید اوپسونین‌ها: این ترکیبات به عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کنند و از آنها میتوان پورسیدین و تافسیدین را نام برد.
آیا بدون طحال میتوان زندگی کرد؟
پاسخ این سوال مثبت است؛ زیرا طحال یک ارگان مهم اما غیرضروری برای بدن است. بنابراین اگر در حوادث یا در اثر بیماری دچار آسیب شده باشد، بدون خطر برای بدن میتوان آن را با جراحی خارج کرد. عمل جراحی که طی آن طحال به طور کامل خارج میشود اسپلنکتومی (Splenectomy) نام دارد.
گره‌های لنفاوی و کبد می‌توانند بسیاری از وظایف مهم این اندام را انجام بدهند؛ اما به دلیل کاهش تعداد پلاکت‌ها، ممکن است پس از برداشتن طحال، خونریزی یا کبودی بیشتر اتفاق بیفتند.
خطرات برداشتن طحال
هر نوع جراحی خطراتی همچون موارد زیر را در پی دارد:
- خونریزی حین جراحی
- ایجاد لخته خون
- عفونت
- حمله قلبی
- واکنش آلرژیک یا مشکل تنفسی، به دلیل تزریق مواد بیهوشی
ریسک‌های اختصاصی جراحی باز یا بسته طحال، عبارتند از:
- ایجاد لخته خون در سیاهرگ کبدی که خون را به کبد منتقل می‌کند.
- هرنیا یا بیرون‌زدگی در محل جراحی
- عفونت داخلی
- کولپس ریوی
- آسیب به ارگان‌های اطراف مانند معده، کولن (روده بزرگ) و پانکراس
- تجمع چرک زیر دیافراگم