دیافراگم
دیافراگم یک صفحه عضلانی گنبدی شکل است که حفره‌ی قفسه‌ی سینه را از بقیه‌ی حفره‌‌های شکمی جدا می‌کند. بخش محیطی دیافراگم شامل فیبرهای ماهیچه‌ای است که از محیط روزنه‌ی تحتانی قفسه سینه سرچشمه می‌گیرند و برای ورود به تاندون مرکزی همگرا می‌شوند. در قسمت فوقانی دیافراگم ریهها و قلب قرار گرفته و در قسمت تحتانی آن دستگاه گوارش، کبد، پانکراس و ... قرار دارند.
دیافراگم با تعدادی روزنه اجازه عبور دادن ساختارهایی نظیر رگ‌های خونی مهم، اعصاب و ساختارهای ماهیچه‌ای مثل مری، بین قفسه سینه و شکم سوراخ شده است. دیافراگم به شکل مثلث است که انتهای آن به مهره هفتم گردنی و پایه آن به مرز داخلی دنده اول متصل است.
عملکرد در بدن
دیافراگم نقش اساسی در عملکرد سیستم تنفسی برعهده دارد. با انجام عمل دم یعنی ورود هوا به ریه، دیافراگم منقبض و صاف شده و به سمت پایین حرکت می کند.
این حرکت حالت مکشی در قفسه سینه ایجاد کرده و باعث بالا آمدن سینه و وارد شدن هوا به ریهها می شود.
در حالت بازدم، دیافراگم شل شده، قفسه سینه به حالت اول برگشته و ریه ها از هوا خالی می شوند. اعصاب بافتها و عروق متعددی از درون دیافراگم عبور کردند که برخی از آنها عبارتند از:
- آئورت: شریان بزرگی که خون را از قلب به سایر بخش های بدن هدایت می کند.
- مری: مری یک لوله تو خالی که گلو را به معده متصل کرده و محل عبور غذا و نوشیدنی است.
- بزرگ سیاهرگ زیرین یا ورید اجوف تحتانی: که خون را از اندام ها به قلب را منتقل می کند.
- عصب فرنیک یا میان بندی: که حرکات دیافراگم را کنترل می کند.
- مجرای سینه‌ای: که مایعی به نام لنف را به عنوان بخشی از سیستم لنفاوی در بدن حمل می کند.
- عصب واگ: که وظایف متعددی از جمله کمک به کنترل سیستم گوارشی بر عهده دارد.
بیماری ها و اختلالات متعددی ممکن است فعالیت دیافراگم را مختل کنند که برخی از آنها شامل:
فتق
این عارضه زمانی اتفاق می افتد که قسمت بالایی معده از سوراخ دیافراگم بالا بزنند. فتق دیافراگمی در شرایطی اتفاق می افتد که یکی از اندام های درون شکم برآمده شده و وارد حفره قفسه سینه می شود.
این اختلال یا مادرزادی است یا در اثر تروما، افزایش سن و چاقی بروز پیدا می کند. فتق برای درمان نیاز به جراحی دارد.
آسیب عصب فرنیک یا میان بندی
آسیب به اعصاب نتیجه وجود سرطان، بیماری های خود ایمنی و آسیب های فیزیکی است. در مواردی نیز حین انجام عمل جراحی بای پس قلب یا پیوند ریه به وجود می‌آید.
وجود تومور، آنوریسم آئورت یا اسپوندیلوز گردن می تواند عصب را تحت تاثیر قرار داده و به آن آسیب وارد کند.
ابتلا به ویروس HIV، ویروس نیل غربی و بیماری لایم نیز از دیگر آسیب هایی است که منجر به التهاب عصب می شوند.
اسپاسم یا گرفتگی
گرفتگی ماهیچه دیافراگم مانع از شل شدن آن پس از خروج هوا از ریه خواهد شد. به علاوه این گرفتگی باعث ایجاد سفتی شده و شکم را منقبض می کند.
در بیشتر موارد تمرینات سنگین ورزشی، گرفتگی یا اسپاسم دیافراگم به دنبال دارد که معمولاً با گذشت زمان و کمی استراحت بهبود پیدا می کند.
ضعف و از کار افتادگی
اختلالات عصبی عضلانی گاهی عملکرد دیافراگم را تحت تاثیر قرار داده و آن را ضعیف می کند. بیماری‌هایی مثل مالتیپل اسکلروز یا MS و ALS مهم ترین اختلالات عصبی عضلانی هستند.
همچنین بیماری‌های مربوط به دیابت، آسیب های فیزیکی به ستون فقرات یا انسداد مزمن ریه (COPD) نیز به مرکز دیافراگم لطمه وارد می کند.
علائم اختلال در عملکرد دیافراگم
علائم ناشی از اختلال در فعالیت دیافرا گم اغلب کوتاه مدت یا موقتی هستند. این علائم شامل:
- رفلاکس معده، سوزش سر معده، سرفه و مشکل در بلع غذا
- تغییر در رنگ پوست (رنگ پوست کبود می شود)
- افزایش ضربان قلب، درد قفسه سینه مشکل در تنفس (مخصوصاً در حالت درازکش)
- سردرد
- سکسکه ای که به راحتی قطع نشده و مرتباً تکرار می شود
- درد و فشار در قفسه سینه، پشت و پهلوها، شانه ها و شکم (به ویژه زیر قفسه سینه) درد شکم و قفسه سینه و پشت که بعد از غذا خوردن شدت می یابد.
- احساس نبض یا بال زدن زیر دنده ها
بعضی از علائم اختلال در دیافراگم شبیه علائم حمله قلبی است. در صورتی که دچار تنگی نفس، انقباض قفسه سینه یا درد در این ناحیه شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
علائم درد دیافراگم
بسته به علت درد دیافراگم، ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنید:
- احساس ناراحتی و تنگی نفس بعد از غذا خوردن
- یک “بخیه” در پهلوی خود هنگام ورزش
- ناتوانی در نفس کشیدن کامل
- سطح پایین اکسیژن خون
- درد در قفسه سینه یا دنده های پایین
- درد در پهلو هنگام عطسه یا سرفه
- دردی که دور وسط کمر شما می پیچد
- درد شدید هنگام کشیدن نفس عمیق یا بازدم
- اسپاسم با شدت های مختلف
علل احتمالی درد دیافراگم
درد دیافراگم می تواند دلایل متعددی داشته باشد، برخی خوش خیم و برخی دیگر به طور بالقوه شدید. در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم.
ورزش
دیافراگم شما ممکن است در هنگام تنفس سخت در حین ورزش های شدید مانند دویدن دچار اسپاسم شود که می تواند باعث درد در پهلو شود. درد می تواند تیز یا بسیار شدید باشد. تنفس را محدود می کند و از کشیدن یک نفس کامل بدون ناراحتی جلوگیری می کند.
اگر در حین ورزش چنین دردهایی را تجربه کردید، برای تنظیم تنفس و کاهش اسپاسم، مدت کوتاهی استراحت کنید. (اگر ادامه دهید درد بدتر می شود.)
اگر قبل از ورزش از حرکات کششی و گرم کردن مناسب غافل شوید، بخیه‌های پهلو بدتر می‌شوند، بنابراین فراموش نکنید که قبل از ضربه زدن به تردمیل، بدن خود را گرم کنید.
بارداری
ناراحتی در دیافراگم و تنگی نفس در دوران بارداری طبیعی است. اینها علائمی نیستند که باید نگران آنها باشید. همانطور که کودک شما رشد می کند، رحم شما دیافراگم شما را به سمت بالا فشار می دهد و ریه های شما را فشرده می کند و تنفس را سخت تر می کند.
اگر درد طولانی یا شدید یا سرفه های مداوم را تجربه کردید، با پزشک خود تماس بگیرید.
ضربه
ضربه به دیافراگم در اثر جراحت، تصادف رانندگی یا جراحی می تواند باعث دردی شود که متناوب (می آید و می رود) یا طولانی است. در موارد شدید، ضربه می تواند باعث پارگی دیافراگم شود – پارگی در عضله که نیاز به جراحی دارد.
علائم پارگی دیافراگم می تواند شامل موارد زیر باشد.
- درد شکم
- سقوط – فروپاشی
- سرفه کردن
- مشکل در تنفس
- تپش قلب
- حالت تهوع
- درد در شانه چپ یا سمت چپ قفسه سینه
- دیسترس تنفسی
- تنگی نفس
- ناراحتی معده یا سایر علائم گوارشی
- استفراغ
اگرچه پارگی دیافراگم جدی است، اما می تواند در دراز مدت تشخیص داده نشود. پزشک شما می تواند از طریق سی تی اسکن پارگی دیافراگم را تشخیص دهد توراکوسکوپی.
مشکلات اسکلتی عضلانی
کشیدگی عضلانی ماهیچه های دنده، که می تواند به دلیل ضربه، سرفه، یا حرکات کششی یا پیچشی رخ دهد، می تواند باعث دردی شود که ممکن است با درد ناشی از دیافراگم اشتباه گرفته شود. شکستگی دنده نیز می تواند منجر به این نوع درد شود.
مشکلات کیسه صفرا
یکی از بارزترین علائم مرتبط با مشکلات کیسه صفرا، درد در قسمت میانی تا سمت راست بالای شکم است که به راحتی می‌تواند با درد دیافراگم اشتباه گرفته شود. برخی دیگر از علائم مشکلات کیسه صفرا عبارتند از:
- تغییرات در ادرار یا حرکات روده
- لرز
- اسهال مزمن
- تب
- زردی
استفراغ برخی از بیماری های کیسه صفرا که می توانند باعث علائم فوق شوند عبارتند از عفونت، آبسه، بیماری کیسه صفرا، سنگ کیسه صفرا، انسداد مجرای صفراوی، التهاب و سرطان.
برای تشخیص مشکل کیسه صفرا، پزشک یک تاریخچه پزشکی کامل و معاینه فیزیکی انجام می دهد و ممکن است آزمایش هایی مانند:
- رادیوگرافی قفسه سینه یا شکم
- سونوگرافی
- اسکن HIDA (کبد صفراوی).
- سی تی اسکن
- اسکن ام‌آرآی
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP)، در موارد نادر
فتق هیاتال
هنگامی که قسمت بالای معده از طریق سوراخی در انتهای مری به نام هیاتوس به سمت بالا فشار می‌آورد، فتق هیاتال را تجربه می‌کنید. این نوع فتق می تواند به دلایل زیر ایجاد شود:
- جراحت
- سرفه های سخت
- استفراغ (مخصوصاً تکراری، مانند ویروس معده)
- زور زدن هنگام دفع مدفوع
- اضافه وزن داشتن
- داشتن وضعیت بدنی ضعیف
- بلند کردن مکرر اجسام سنگین
- سیگار کشیدن
- پرخوری
سایر علل احتمالی
سایر علل احتمالی درد دیافراگم عبارتند از:
- برونشیت
- جراحی قلب
- لوپوس یا سایر اختلالات بافت همبند
- آسیب عصبی
- پانکراتیت
- پلوریت
- ذات الریه
- پرتو درمانی