تاندون
تاندون که نام دیگر آن زردپی است به بافت رشته‌ای نرم و محکمی گفته می‌شود که ماهیچه را به استخوان متصل می‌کند. عملکرد اصلی آن انتقال نیروی تولید شده در عضله به اسکلت استخوانی و تسهیل حرکت در اطراف مفصل بوده و نقش آن در پایداری مفاصل بسیار مهم است. به همین ترتیب تاندون‌ها ساختارهایی نسبتاً منفعل و غیر‌الاستیک هستند که قادر به مقاومت در برابر نیروهای زیاد هستند.
تاندون‌ها نوارهایی از بافت فیبری متراکم، صاف و به رنگ سفید مایل به زرد هستند که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. ترکیب موجود در ساختار آنها قدرت مورد نیاز برای انتقال نیروهای مکانیکی زیاد را به آنها می‌دهد. در واقع علت وجود تاندون انتقال نیروهای تولید شده از عضله به استخوان برای ایجاد حرکت است.
ویژگی مشترک همه تاندون‌ها این است که می‌توانند به استخوان مماس شوند (کشیده شدن عضلات و چسبیدن به سطح استخوان هنگام حمل هر چیز سنگین) و بارهای زیادی را بدون تغییر شکل در استخوان‌ها منتقل کنند. تاندون‌ها بسته به نقش عضله، دارای شکل و اندازه‌های مختلفی هستند، به عنوان مثال عضلاتی که نیروی زیادی تولید می‌کنند تاندون‌های کوتاه‌تر و پهن‌تری نسبت به عضلات ظریف‌تر دارند.
تاندون‌ها به لحاظ ساختاری بسیار پیچیده بوده و مانند سایر ساختارهای بافت همبند، تعداد سلول اندک و ماتریکس خارج سلولی غنی دارند. اگرچه از نظر ساختاری و به دلیل عملکردشان در برابر قدرت بسیار بالا مقاومت می‌کنند، اما تحلیل رفتن و آسیب‌های مختلف ناشی از افزایش سن می‌تواند باعث از بین رفتن قدرت عضلات متصل به آنها و آسیب به تاندون شود.
ساختار و ترکیبات
تاندون‌ها عمدتاً از سه قسمت تشکیل شده‌اند: خود تاندون، محل اتصال عضله به تاندون (MTJ) و محل الحاق استخوان با تاندون (OTJ). یک تاندون از بافت پیوندی رشته‌ای متراکم تشکیل شده از فیبر کلاژن ساخته شده است. فیبرهای کلاژن از تجمع فیبریل کلاژن تشکیل شده‌اند که واحدهای اولیه ساختاری تاندون هستند.
فیبرها به صورت دسته‌های فیبر اولیه (ساب فاسیکل) تجمع می‌یابند، گروه‌هایی از آنها فیبر ثانویه (فاسیکل) را تشکیل می‌دهند. از تجمع فاسیکل‌ها بسته‌های فیبری سومی تشکیل می‌شوند که تجمع آنها تاندون را می‌سازند.
این ساختارها توسط غلاف بافت همبند احاطه شده‌اند که «اندوتِنون» (Endotenon) نام دارد و هنگام حرکت تاندون باعث سُر خوردن دسته‌های فیبری روی همدیگر می‌شود. اندوتنون خود توسط لایه‌ای ظریف از بافت پیوندی به نام «اپی‌تِنون» (Epitenon) پوشانده شده است و بیرونی‌ترین لایه پوشاننده «پاراتنون» (Paratenon) نام دارد که باعث حرکت تاندون کنار بافت‌های مجاور می‌شود. تاندون توسط فیبرهای کلاژنی که به داخل ماتریکس استخوان ادامه می‌یابند، به استخوان متصل می‌شود.
از نظر حجم کلی، ساختار سلولی تاندون تقریباً 20 درصد از حجم کل بافت را تشکیل می‌دهد، ۸۰ درصد باقیمانده را ماتریکس خارج سلولی تشکیل می‌دهد. ساختار سلولی عمدتا 60 تا 85 درصد کلاژن، 0/2 درصد پروتئوگلیکان (پروتئین‌های دارای گروه شیمیایی گلیکوزیل)، 2 درصد الاستین و 4/5 درصد پروتئین‌های دیگر اما ماتریکس خارج سلولی از 55 تا 70 درصد آب و بقیه از پروتئوگلیکان‌ها تشکیل شده‌اند.
ترکیبات سلول و ماتریکس تاندون‌ها با اختلافات کمی شبیه رباط‌ها (نوارهای اتصال دهنده استخوان به استخوان) است. در واقع، همه آنها از یک نوع سلول و منابع خون‌رسانی و عصب‌رسانی مشابه برخوردار هستند. کلاژن، الاستین، پروتئوگلیکان و پروتئین‌های غیر کلاژنی ترکیب می‌شوند و چهارچوب ماکرومولکولی بافت‌های فیبری متراکم را تشکیل می‌دهند. در همه آنها، نوع سلول غالب فیبروبلاست است. به طور خاص، سلول‌های داخل تاندون‌ها فیبروبلاست‌های خاصی هستند که به آنها تِنوسیت گفته می‌شوند.
سلول‌های تاندون به عنوان «تنوبلاست» (Tenoblast) که سلول‌های تاندونی نابالغ بوده و «تنوسیت» (Tenocyte) که فرم بالغ‌شده این سلول‌ها هستند شناخته شده‌اند. تنوسیت‌ها تقریباً 90 الی 95 درصد سلول‌های داخل تاندون را تشکیل می‌دهند و 5 تا 10 درصد دیگر شامل کندروسیت‌ها، سلول‌های سینوویال و سلول‌های عروقی هستند.
تنوبلاست‌ها در ابتدا از نظر شکل و اندازه متفاوت هستند اما با افزایش سن کشیده و دوکی شکل شده و به سلول‌های تنوسیت تبدیل می‌شوند. تنوسیت‌ها که سلول‌های تاندونی بالغ هستند، در سراسر ساختار تاندون یافت می‌شوند، این سلول‌ها به طور معمول در فیبرهای کلاژن لنگر می‌اندازند و مسئول حفظ و نگهداری از ماتریکس خارج سلولی هستند. آنها در ردیف‌های طولی چیده شده و ارتباط گسترده‌ای با سایر سلول‌های مجاور معمولاً از طریق اتصالات شکاف‌دار (Gap Junction) دارند.
اتصالات شکاف‌دار ساختارهای بسیار پیچیده‌ای هستند که از دو کانکسون تشکیل شده‌اند، هر کدام از این کانکسون‌ها خود شامل شش زیرواحد کانکسین هستند و با قرارگیری در کنار هم کانال ارتباطی را می‌سازند. کانکسون‌ها در حالت باز به متابولیت‌ها و یون‌ها اجازه می‌دهند تا از بین اتصالات شکاف‌دار آزادانه عبور کنند.
آسیب تاندون
اختلالات تاندون یا «تاندینوپاتی‌ها» (Tendinopathies)، مواردی هستند که منجر به عملکرد غیر طبیعی تاندون‌ها می‌شوند. اصطلاح تاندینوپاتی یک توصیف‌کننده عمومی از شرایط بالینی (درد و ویژگی های پاتولوژیک هر دو) در تاندون‌ها و اطراف آنها مربوط با استفاده بیش از حد از تاندون است.
تاندون‌ها فیبرهای سختی هستند که عضله را به استخوان متصل می‌کنند. به عنوان مثال، تاندونِ آشیل عضله ساق پا را به استخوان پاشنه متصل می‌کند. بیشتر آسیب‌های تاندون در نزدیکی مفاصل مانند شانه، آرنج، زانو و مچ پا رخ می‌دهند. به نظر می‌رسد آسیب دیدگی تاندون به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد، اما معمولاً به علت بسیاری از پارگی‌های ریزِ تاندون در طول زمان ایجاد شده است.
پزشکان ممکن است اصطلاحات مختلفی را برای توصیف آسیب تاندون به کار ببرند که شامل موارد زیر هستند:
- تاندونیت یا «تندینیتیس» (Tendinitis) که به معنی التهاب تاندون است.
- تاندینوز یا «تاندینوزیس» (Tendinosis)، به تخریب در بافت داخل و اطراف تاندون اشاره دارد که ناشی از استفاده بیش از حد از تاندون است.
اکنون بیشتر متخصصان از اصطلاح تاندینوپاتی که هردو نوع مشکلات التهابی و پارگی‌های ریز تاندون را شامل می‌شود استفاده می‌کنند اما سال‌ها به بسیاری از مشکلات تاندون تاندونیت اطلاق می‌شد. بسیاری از پزشکان هنوز از این واژه آشنا برای توصیف آسیب تاندون استفاده می‌کنند.
علل آسیب
بیشتر آسیب‌های تاندون نتیجه فرسودگی تدریجی تاندون در اثر استفاده بیش از حد یا افزایش سن است. امکان دارد که هر فردی دچار آسیب‌دیدگی تاندون شود اما افرادی که در شغل، ورزش یا فعالیت‌های روزمره خود مرتباً حرکات تکراری را انجام می‌دهند، بیش از سایر افراد ممکن است تاندونِ آنها آسیب ببینند. آسیب‌دیدگی تاندون می‌تواند به طور ناگهانی یا کم کم اتفاق بیفتد. اگر تاندون با گذشت زمان ضعیف شده باشد، احتمال آسیب‌دیدگی ناگهانی در آن وجود دارد.
علائم آسیب
تاندینوپاتی معمولاً باعث درد، سفتی و از دست دادن قدرت در ناحیه آسیب‌دیده می‌شود. علائم آسیب تاندون می‌تواند بسیار شبیه علائم ناشی از بورسیت (تورم و التهاب در کیسه‌های مفصلی) باشد. همچنین گاهی اوقات درد تاندون به دلیل التهاب در اطراف بلورهای کلسیم در تاندون یا اطراف آن (تاندونیت کلسیفیک) ایجاد می‌شود که علت رسوبات اغلب مشخص نیست. این رسوبات بلوری می توانند کاملاً دردناک باشند و به یک مشکل مزمن تبدیل شوند. انواع علائمی که می‌توانند آسیب در تاندون را تأیید کنند شامل موارد زیر هستند:
- درد، حساسیت، قرمزی، گرما و تورم در نزدیکی تاندونِ آسیب‌دیده که ممکن است با فعالیت افزایش یابد. علائم آسیب تاندون ممکن است دقیقاً بر روی محل تاندون آسیب‌دیده تأثیر بگذارد یا بر خلاف درد آرتروز که فقط به مفصل محدود می‌شود از ناحیه مفصل گشترش می‌یابد.
- «کرِپیتوس» (Crepitus) یا صدای تق‌تق هنگام استفاده از تاندون، که این حالت معمولاً ناراحت‌کننده یا دردناک است.
- درد و سفتی که ممکن است در طول شب یا هنگام بیدار شدن از خواب بدتر شود.
- سفتی در مفصل نزدیک ناحیه آسیب دیده، حرکت یا ورزش خفیف مفصل معمولاً سفتی آن را کاهش می‌دهد، اما اگر تاندونِ آسیب‌دیده اجازه استراحت و بهبودی را نداشته باشد، آسیب‌دیدگی بدتر می‌شود. تحرک زیاد ممکن است علائم موجود را بدتر کند یا درد و سفتی را برگرداند.
تشخیص آسیب تاندون
برای تشخیص آسیب تاندون، پزشک در مورد سلامتی گذشته و علائم بیمار سوال می‌کند و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. اگر آسیب‌دیدگی مربوط به استفاده بیمار از وسیله یا وسایل ورزشی باشد، ممکن است پزشک از بیمار بخواهد نحوه استفاده از آن را به او نشان دهد. اگر علائم بیمار شدید باشد یا با درمان و استراحت بهبود نیابد، پزشک ممکن است مواردی مانند اشعه ایکس، سونوگرافی یا MRI را برای بیمار تجویز کند.
درمان تاندون آسیب دیده
درمان اولیه برای آسیب دیدگی تاندون (تاندینوپاتی) به طور معمول شامل تسکین دهنده‌های درد و استراحت است. استامینوفن و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌توانند درد و التهاب ناشی از آسیب تاندون را کاهش دهند. اهداف این درمان اولیه شامل کاهش درد و التهاب تاندون و بازیابی قدرت و حرکات طبیعی است. همچنین، ممکن است لازم باشد که بیمار برای جلوگیری از بازگشت تاندینوپاتی، در طولانی مدت در نوع فعالیت‌های خود یا نحوه انجام آنها تغییراتی ایجاد کند. اهداف درمان مداوم شامل کاهش درد، جلوگیری از تخریب و آسیب بیشتر تاندون و بازسازی تاندون آسیب‌دیده است.
درمان خانگی تاندون آسیب دیده
با برداشتن قدم‌هایی در خانه، محل کار و در حین انجام فعالیت برای بهبود و محافظت از تاندون‌ها، می‌توانید از ایجاد یا عود مجدد آسیب تاندون یا تاندینوپاتی جلوگیری کنید. برای درمان تاندینوپاتی‌ها بهتر است اقدامات زیر را انجام دهید:
- به ناحیه آسیب‌دیده استراحت دهید و از هرگونه فعالیتی که باعث ایجاد درد می‌شود خودداری کنید. به اندازه کافی خوابیدن و ورزش کردن برای حفظ سلامت و تناسب اندام مهم است اما بهتر است ورزش‌هایی را انجام دهیدکه ناحیه آسیب‌دیده را تحت فشار قرار ندهد. به محض متوقف شدن درد، فعالیت تشدیدکننده را از سر نگیرید. تاندون‌ها برای بهبودی به هفته‌ها استراحت اضافی نیاز دارند. ممکن است لازم باشد که در طولانی مدت در انواع فعالیت‌های خود یا نحوه انجام آنها تغییراتی ایجاد کنید.
- به محض مشاهده درد و حساسیت در عضلات یا نزدیک مفصل، بسته‌های یخ یا کمپرس سرد را استفاده کنید. هر چند ساعت یک بار و هر بار 10 تا 15 دقیقه یخ را روی محل آسیب‌دیده قرار دهید، این کار را به مدت 72 ساعت تکرار کنید. استفاده از یخ (هر بار 15 تا 20 دقیقه و 3 بار در روز) درد را به شدت تسکین می‌دهد.
- در صورت نیاز از مسکن استفاده کنید. از استامینوفن یا داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده کنید. NSAID ها همچنین هر التهابی که ممکن است در تاندون یا اطراف آن داشته باشید (تاندونیت) را کاهش می‌دهند.
- هر روز تمرینات دامنه حرکتی انجام دهید. مفصل خود را حتی در زمانی که به ناحیه مفصل استراحت می‌دهید، به آرامی در دامنه حرکتی کامل آن حرکت دهید، این کار از سفتی مفصل شما جلوگیری می‌کند. با برطرف شدن درد، تمرینات دامنه حرکتی را ادامه دهید و تمرینات دیگری را نیز برای تقویت عضلات اطراف مفصل خود اضافه کنید.
- به تدریج فعالیت خود را با شدت کمتری از آنچه قبل از شروع علائم بود از سر بگیرید. قبل از فعالیت خود را گرم کنید و بعد از انجام آن حرکات کششی انجام دهید. به عنوان مثال، اگر ورزش باعث تاندینوپاتی شما شده است، سعی کنید فعالیت دیگری را انجام دهید. اگر استفاده از ابزاری برای شما مشکل است، سعی کنید دستان خود را عوض کنید یا نحوه گرفتن ابزار را تغییر دهید. فعالیت خود را به آرامی افزایش دهید و بعد از فعالیت برای جلوگیری از درد و تورم، روی تاندون یخ قرار دهید.
- از سیگار کشیدن و دود تنباکو اجتناب کنید. جراحات تاندون در افراد سیگاری کندتر از افراد غیر سیگاری بهبود می‌یابند. سیگار کشیدن ترمیم زخم و بافت را به تأخیر می‌اندازد.
درمان غیر خانگی تاندون آسیب دیده
اگر درمان اولیه و انجام مراحل بالا به تسکین درد کمک نکنند و هنوز درد، سفتی و ضعف در بیمار وجود داشته باشد، ممکن است پزشک درمان‌های دیگری برای بیمار در نظر بگیرد که شامل موراد زیر هستند:
- تجویز فیزیوتراپی
- تزریق کورتیکواستروئیدها برای بهبود درد و تورم (باید در نظر گرفت که تزریق کورتیکواستروئیدها یک درمان تکرار شونده نیست زیرا ممکن است در صورت تکرارِ زیاد باعث آسیب به تاندون شود)
- تجویز بند، آتل یا عصا برای استراحت تاندون‌ها و بهبود آنها.
- گچ گرفتن یا جراحی که در مورادی مانند درمان پارگی تاندون استفاده می‌شوند.
تحقیقات روی مطالعه روش‌های جدید برای درمان آسیب‌های تاندون ادامه دارند. اگر به درمان‌های آزمایشی علاقه دارید با پزشک خود صحبت کنید. برخی از روش‌های درمانی تحت مطالعه عبارتند از:
- اکسید نیتریک و گلیسیرین تری نیترات که به صورت موضعی (روی پوست) بر روی محل آسیب اعمال می‌شود.
- «شوک ویو تراپی» (Shock Wave Therapy). در این روش برای درمان درد ناشی از تاندینیت کلسیفیک به سمت تاندون آسیب‌دیده شوک یا موج هدایت می‌شوند.
- پلاسمای غنی از پلاکت (PRP). در این روش خون از بیمار گرفته می‌شود، با سرعت زیاد می‌چرخد (سانتریفوژ می‌شود) تا سلول‌های خونی موسوم به پلاکت جدا شوند و سپس پلاکت‌ها در محل آسیب‌دیده به بدن تزریق می‌شوند.
- از جراحی آرتروسکوپی یا جراحی باز (با استفاده از یک برش بزرگتر) گاهی اوقات برای درمان التهابِ استخوانی انجام می‌شود که به درمان غیر جراحی پاسخ نداده و باعث درد شده است.