مفصل
مفصل قسمتی از بدن است که دو یا چند استخوان در آن قرار می‌گیرند تا به بدن اجازه حرکت دهند. هر استخوان در بدن، به جز استخوان هیویید گلو، حداقل با یک استخوان دیگر در محل مفصل قرار می‌گیرد، شکل مفصل به عملکرد آن بستگی دارد.
بسیاری از مفاصل امکان حرکت بین استخوان‌ها را فراهم می‌کنند، در این محل‌ها، سطوح مفصلی استخوان‌های مجاور می‌توانند به آرامی در برابر یکدیگر حرکت کنند. به طور کلی، هرچه حرکت بیشتری از طریق مفصل امکان‌پذیر باشد خطر آسیب‌دیدگی آن مفصل بیشتر است؛ زیرا دامنه حرکتی بیشتر، سبب کاهش مقاومت مفصل می‌شود.
استخوان‌های انسان برای تأمین نیازهای عملکردی سیستم اسکلتی - عضلانی به روش‌های مختلف با هم می‌پیوندند. مفصل در آناتومی بدن انسان، ساختاری است که دو یا چند عنصر مجاور سیستم اسکلتی را از هم جدا میکند. بسته به نوع اتصال، عناصر موجود در مفصل ممکن است روی یکدیگر حرکت کنند یا بدون تحرک باشند.
مفصل به ویژه مفاصل لولایی مانند آرنج و زانو، ساختارهای پیچیده‌ای هستند و از استخوان، عضلات، مایع سینوویوم، غضروف و رباط‌ها تشکیل شده‌اند که برای تحمل وزن و حرکت بدن در فضا طراحی شده‌اند. فعالیت‌های بدن انسان به تعامل مؤثر بین مفاصل طبیعی و واحدهای عصبی - عضلانی بستگی دارند. همین عناصر همچنین برای توزیع تنش‌های مکانیکی بین بافت‌های مفصل به صورت انعکاسی تأثیر متقابل دارند.
اتصالات مفصلی را می‌توان از نظر بافتی و بر اساس نوع حرکت مجاز بر روی بافت همبند غالب طبقه‌بندی کرد. از نظر بافت‌شناسی، سه نوع مفصل در بدن شامل مفاصل رشته‌ای، غضروفی و سینوویال هستند. از نظر عملکردی سه نوع مفصل عبارت‌اند از:
- «سینارتروز» (به انگلیسی: Synarthrosis) یا غیر متحرک
- «آمفیارتروز» (به انگلیسی: Amphiarthrosis) یا کمی متحرک
- «دیارتروز» (به انگلیسی: Diarthrosis) یا کاملا متحرک
دو حالت طبقه‌بندی با هم ارتباط دارند به این ترتیب که سینارتروزها رشته‌ای، آمفیاتروزها غضروفی و دیارتروزها سینوویال هستند. در پاسخ به این که چند مفصل در بدن انسان وجود دارد باید گفت که هیچ پاسخ مشخصی برای این سوال وجود نداشته و تعداد تخمینی مفاصل بین 250 تا 350 عدد است.
تعریف
برخی مفصل را به عنوان نقطه اتصال دو استخوان تعریف می‌کنند. برخی دیگر معتقدند که این نقطه‌ای است که استخوان‌ها در آن به منظور حرکت اعضای بدن به هم متصل می‌شوند.
حضور استخوان‌های کنجدی. سزاموئیدها استخوان‌هایی هستند که در اطراف تاندون‌ها قرار دارند، اما به استخوان‌های دیگر متصل نیستند، استخوان کشکک (زانو) بزرگ‌ترین استخوان کنجدی است. تعداد این استخوان‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
سن فرد. نوزادان با حدود 270 استخوان زندگی را شروع کرده که برخی از این استخوان‌ها در هنگام رشد بهم می‌پیوندند. بزرگسالان حدود 206 استخوان مشخص دارند که 80 عدد از آن‌ها در اسکلت محوری و 126 عدد از آن‌ها به صورت زائده‌های اسکلتی هستند. بنابراین با توجه به سن افراد تعداد مفاصل می‌توانند در آن‌ها متفاوت باشند.
چگونگی ساخت
مفاصل، متشکل از استخوان و بافت همبند، در دوره جنینی از مزانشیم گرفته می‌شوند. استخوان‌ها یا مستقیماً از طریق استخوان‌سازی درون غشایی یا غیرمستقیم از طریق استخوان‌سازی اندوکندرال (درون غضروفی) رشد می‌کنند. در طی رشد جنین، سلول‌های مزانشیمی به سلول‌های تولید‌کننده استخوان متمایز می‌شوند. در طی رشد غیرمستقیم، سلول‌های مزانشیمی ابتدا به غضروف هیالین متمایز شده سپس به تدریج توسط استخوان جابه‌جا می‌شوند. بافت همبندِ مفصل از سلول‌های مزانشیمی بین استخوان‌های در حال رشد بوجود می‌آید. برای مفاصل سینوویالِ اندام‌ها، فضای بین استخوان‌های بلندِ در حال رشد را منطقه بین مفصلی می‌نامند.
زمانی که یک تراکم سلولی مزودرم در هر دو طرف بدن، به نام «بلاستِما پاراکسیال» (به انگلیسی: Paraxial Blastema)، در هفته ششم رشد جنینی مشخص می‌شود، یک ناحیه بین منطقه‌ای به وجود می‌آید و به مدل‌های غضروف هیالین استخوان‌های بلند تبدیل می‌شود. در هفته هشتم رشد جنینی، سلول‌های مزانشیمی در حاشیه بین منطقه‌ای به کپسول مفصلی تبدیل می‌شوند. مرگ سلولی در مرکز حفره، مفصل را تشکیل می‌دهد که با مایع مفصلی تولید شده توسط سلول‌های مزانشیمی پر می‌شود. غضروف مفصلی بازمانده غضروف هیالین است که بین هفته‌های شش و هشت بارداری از طریق استخوان‌سازی داخل غضروفی به استخوان‌های بلند تبدیل شده است.
خون‌سانی به مفصل
هر مفصل در بدن منبع خونی متفاوتی دارد، با این حال، الگوهایی بر اساس طبقه‌بندی بافتی مفاصل وجود دارند. شاخه‌های سوراخ‌دار عروقِ نزدیک، معمولاً مفاصل فیبری را خون‌رسانی می‌کنند. به عنوان مثال، خون‌رسانی مفصل تیبیوفیبولار (زانو) توسط شاخه‌های شریان تیبیال قدامی (سرخرگ پیشین استخوان درشت‌نی) و همچنین شریان پرونئال (سرخرگ استخوان نازک‌نی) صورت می‌گیرد.
مفاصل غضروفی تأمین عروقی را از محیط پیرامونی دریافت می‌کنند؛ زیرا غضروف خود یک بافت عروقی است. به عنوان مثال دیسک‌های بین مهره‌ای ستون فقرات در حاشیه توسط مویرگ‌های اجسام مهره‌ای تأمین می‌شوند.
مفاصل سینوویال از طریق یک آناستوموز (پیوند بین عروق) غنی از عروق که از دو طرف مفصل گسترش یافته‌اند، شبکه عروقی را دریافت می‌کنند و به آن شبکه رگ مفصلی می‌گویند. برخی عروق با نفوذ به کپسول رشته‌ای، یک شبکه غنی را در اعماق غشای سینوویال تشکیل می‌دهند. این شبکه تحت عنوان «سیرکول واسکولوزوس» (به انگلیسی: Circulus Vasculosus)، یک حلقه در اطراف حاشیه مفصلی ایجاد میکند که کپسول مفصل، غشای سینوویال و استخوان انتهایی را خون‌رسانی میکند. غضروف مفصلی، که غضروف هیالین آواسکولار است، توسط مایع سینوویال تغذیه می‌شود. سیستم لنفاوی هر مفصل از طریق رگ‌های لنفاوی بافت اطراف ایجاد می‌شود، در برخی از مفاصل مانند حفره زانو، غدد لنفاوی پوپلیتئال، گره‌های لنفاوی را در خود جای داده‌اند.
عصب‌رسانی به مفصل
هر مفصل در بدن عصب‌دهی متفاوتی دارد، با این حال، عصب مفاصل سینوویال به طور گسترده‌ای قابل درک است. دستگاه عصبی حسی و خودمختار مفاصل سینوویال را عصب‌رسانی می‌کنند. اعصاب خودمختار از نظر عملکرد حرکتی وازوموتور هستند به این معنی که در گشاد کردن یا انقباض رگ‌های خونی را نقش دارند. اعصاب حسی، کپسول مفصلی و رباط‌ها (اعصاب مفصلی) پیام عصبی را از انتهای رافینی و جسمک‌های پاچین (گیرنده‌های حسی پوست) انتقال می‌دهند. انتهای آزاد نورون، احساس درد را منتشر میکند که به صورت موضعی پراکنده و ضعیف است، همچنین غضروف مفصلی منبع عصبی ندارد.
دو اصل کلی برای عصب‌رسانی مفصلی وجود دارند؛ قانون هیلتون و قانون گاردنر. قانون هیلتون می‌گوید که اعصاب مفصلیِ تأمین‌کننده مفصل، شاخه‌هایی از نورون‌هایی هستند که انواع ماهیچه‌های مسئول حرکت آن مفصل را عصب‌رسانی می‌کنند. بنابراین، تحریک اعصاب مفصلی سبب رفلکس در عضلات می‌شود که مفصل را در بهترین حالت راحتی قرار می‌دهند. این اعصاب همچنین پوست پوشاننده را تأمین کرده و مکانیسم انتقال درد از مفصل به پوست را فراهم می‌کنند. مشاهدات گاردنر نشان می‌دهند بخشی از کپسول مفصلی که با انقباض گروهی از عضلات سفت می‌شود، تأمین اعصاب را از همان نورون‌هایی دریافت میکند که عضلات مخالف را عصب‌رسانی می‌کنند. این رابطه سبب ایجاد رفلکس‌های موضعی می‌شود که مفصل را تثبیت می‌کنند.
اختلالات مفاصل
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیماری مفصل دژنراتیو یکی از ده بیماری ناتوان‌کننده در کشورهای پیشرفته است. بیماری‌های مفاصل ممکن است به صورت کوتاه مدت یا بیش از حد مزمن، دردناک و یا فقط آزاردهنده و ناراحت‌کننده باشند. آن‌ها ممکن است به یک مفصل محدود شوند و یا ممکن است بسیاری از قسمت‌های مختلف اسکلت را تحت تأثیر قرار دهند. بیماری‌های روماتیسمی و مفصلی مانند استئوآرتریت (آرتروز) و آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، از گسترده‌ترین آسیب‌های دردناک و ناتوان‌کننده در سراسر کره زمین هستند.
درد مفصلی
درد مفصل یک مشکل بسیار رایج است، بسیاری از شرایط مختلف می‌توانند منجر به درد مفاصل شوند، از جمله آرتروز، آرتریت روماتوئید، بورسیت، نقرس، کشیدگی، رگ به رگ شدن، عفونت و به ندرت می‌تواند دلیل سرطان مفصل باشد. در افراد مسن، درد مفصلی که بطور مداوم بدتر می‌شود و ممکن است فقط روی یک مفصل یا تعداد زیادی از آن‌ها تأثیر بگذارد، معمولاً نشانه آرتروز است.
در میان مفاصل مختلف بدن، درد زانو شایع‌ترین بوده و بعد از آن به ترتیب درد شانه و مفصل ران شایع هستند. اما درد مفصل می‌تواند بر روی هر قسمت از بدن، از مچ پا و پاها گرفته تا شانه‌ها و دست‌ها تأثیر بگذارد. با افزایش سن، مفاصل دردناک به طور فزاینده‌ای شایع می‌شوند. از درد مفصل به عنوان آرترالژیا نیز یاد می‌شود. بیماری‌های مقاربتی کلامیدیا و سوزاک می‌توانند منجر به درد مفاصل شوند. علائم و نشانه‌های مرتبط با درد مفصل می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- قرمزی
- تورم
- نرمی بیش از حد مفصل
- ایجاد حرارت در محل مفصل
- لنگیدن ناشی از درد مفصلی
- قفل شدن مفاصل
- از دست دادن دامنه حرکتی مفصل
- سفتی یا ضعف مفصل
ویتامین دی و درد مفاصل
ویتامین D یک ماده مغذی است که برای سلامت استخوان‌ها حیاتی است. چندین مطالعه نشان می‌دهند که سطح پایین ویتامین D می‌تواند سبب افزایش درد مفاصل و عضلات شود. کمبود ویتامین D می‌تواند سلامت جسمی و روانی را نیز تحت تأثیر قرار دهد، اما بسیاری از افراد بدون اینکه بدانند، ویتامین D کمی دارند. علائم جسمی کمبود این ویتامین ممکن است شامل درد عضلانی و مفاصل، از جمله آرتریت روماتوئید (RA)، که اغلب در زانوها، پاها و پهلوها رخ می‌دهد، باشند.
کمبود ویتامین D سبب نرمی و ضعف استخوان‌ها می‌شود، به این حالت در بزرگسالان «استئومالاسی» (به انگلیسی: Osteomalacia) و در کودکان «راشیتیسم» (به انگلیسی: Rickets) گفته می‌شود. ویتامین D همچنین می‌تواند از پوکی استخوان جلوگیری کند، که یکی دیگر از شرایط ضعیف شدن استخوان‌ها است. علائم کمبود ویتامین D در افراد مختلف متفاوت است. علائم معمول عبارت‌اند از:
- خستگی
- درد مفصل
- درد و ضعف عضلانی
- درد استخوان
- مسائل تنفسی
- مشکلات عصبی از جمله بی حسی
- اختلالات خلقی، به ویژه «اختلال عاطفی فصلی» (SAD)
ویتامین D ممکن است اثرات ضد التهابی داشته باشد در نتیجه، بسیاری از مردم بر این باورند که ویتامین D در تسکین درد مفاصل، به ویژه در مواردی که التهاب علت آن است، نقش دارد. برخی تحقیقات کمبود ویتامین D را به روماتیسم مفصلی که یک بیماری التهابی مزمن است و مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مرتبط می‌دانند. یک مطالعه مروری در سال 2016 نشان داد که افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی نسبت به افراد سالم به میزان قابل توجهی کمبود ویتامین D در خون دارند. آن‌ها همچنین دریافتند که مبتلایان به روماتیسم مفصلی بیشتر دچار کمبود ویتامین D می‌شوند.