ستون فقرات
ستون فقرات که به آن ستون مهره‌ای نیز گفته می‌شود، ستونی انعطاف‌پذیر بوده که در مهره‌داران از گردن تا دم گسترش یافته و از یک سری استخوان‌ها و مهره‌ها ساخته شده است.
ستون فقرات از بدن انسان پشتیبانی کرده و به فرد در راه رفتن، پیچ خوردن و حرکت کمک می‌کند اما عملکرد اصلی ستون فقرات محافظت از نخاع است. در آناتومی بدن انسان، این قسمت در معرض آسیب، روماتیسم، فتق دیسک، اختلالات اعصاب و سایر مشکلات قرار دارد.
«ستون فقرات» (به انگلیسی: Vertebral Column) در انسان ساختار پیچیده‌ای تشکیل شده از استخوان‌های کوچک (مهره‌ها)، دیسک‌های بالشتکی، اعصاب، مفاصل، رباط‌ها و عضلات است. ستون فقرات (یا ستون مهره‌ها) از جمجمه تا لگن امتداد دارد و از 33 استخوان تشکیل شده که به صورت سری قرار گرفته‌اند و توسط رباط‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ای به هم متصل می‌شوند، اما با این حال، تعداد کامل استخوان‌های ستون فقرات می‌توانند بین 32 تا 35 متغیر باشند.
ستون فقرات اتصال به بافت ماهیچه‌ای را فراهم کرده و پشتیبانی از تنه را انجام می‌دهد، به علاوه از نخاع و ریشه‌های عصبی محافظت کرده و به عنوان محلی برای خون‌سازی عمل می‌کند.
تعداد مهره‌ها در بزرگسالان شامل 24 عدد مهره به اضافه استخوان خاجی و استخوان دنبالچه هستند معمولاً 7 مهره گردنی، 12 مهره سینه‌ای، 5 مهره کمری، 5 خاجی و 4 مهره دمی (استخوان دنبالچه) در ستون مهره‌ای وجود دارند، طول ستون فقرات در انسان به طور میانگین 71 سانتی‌متر است.
آناتومی
ستون فقرات، ساختار پشتیبانی اصلی بدن انسان بوده و قسمت‌های مختلف سیستم اسکلتی - عضلانی را بهم متصل کرده که با هم به فرد در فعالیت‌های روزمره و انجام حرکات مختلف کمک می‌کنند. آسیب‌های کمری، عارضه‌های نخاعی و سایر اختلالات می‌توانند به ستون فقرات آسیب برسانند و سبب بروز مشکلاتی مانند کمردرد شوند.
ستون فقرات سالم دارای سه انحنای طبیعی است که آن را به شکل S در می‌آورند. این منحنی‌ها شوک‌های وارد شده به بدن را جذب کرده و از ستون فقرات در برابر آسیب محافظت می‌کنند.
بافت‌های نرم
رباط‌ها رشته‌هایی از بافت پیوندی بوده که مهره‌ها را به هم متصل می‌کنند تا ستون فقرات را در موقعیت خود نگه دارند. انواع ماهیچه‌ها در اطراف و امتداد ستون فقرات از پشت حمایت کرده و سبب کمک به فرد در حرکت دادن بالاتنه می‌شوند. تاندون‌ها نیز رشته‌هایی از بافت همبند بوده که عضلات را به استخوان متصل و به تسهیل حرکت ماهیچه‌ها و ایجاد هماهنگی در سیستم اسکلتی - عضلانی بالاتنه کمک می‌کنند.
مفاصل وجهی
این مفاصل در ستون فقرات دو یا چند استخوان را به هم متصل کرده و عملکرد فرد را تقویت می‌کنند. نام‌های دیگر این ساختار، مفاصل زیگاپوفیزی یا آپوفیزی هستند. مانند هر مفصل دیگر در بدن، کار این مفاصل تقویت حرکات نرمال و ایجاد ثبات برای هر بخش حرکتی همراه با دیسک بین مهره‌ای است. این دیسک به عنوان فاصله‌دهنده عمل کرده و از حرکت بین اجسام مهره‌ای پشتیبانی می‌کند.
این حالت یک رابطه سه پایه‌ای بین دیسک بین مهره‌ای و مفاصل وجهی ایجاد می‌کند. اتصالات وجهی به بدن امکان پیچش و چرخش داده و انعطاف پذیری و ثبات را ایجاد می‌کنند، باید توجه داشت که تخریب یا آسیب‌دیدن یکی از مفاصل وجهی بر عملکرد دیگری تأثیر می‌گذارد. اثرات پیری یا صدمات می‌توانند به این مفاصل آسیب برسانند که به عنوان سندرم مفصل وجهی (علت اصلی کمردرد) شناخته شده‌اند.
دیسک‌های بین مهره‌ای
این بالشتک‌های تخت و گرد بین مهره‌ها قرار گرفته، به عنوان کمک فنر و جاذب تنش‌های وارده بر ستون فقرات عمل می‌کنند. هر دیسک دارای یک مرکز نرم و ژل مانند به نام هسته پالپوزوس (به انگلیسی: Nucleus Pulposus) است که توسط یک حلقه بیرونی انعطاف پذیر به نام آنولوس (به انگلیسی: Annulus) احاطه شده است. دیسک‌های بین مهره‌ای تحت فشار مداوم قرار دارند. فتق دیسک می‌تواند منجر به پاره شدن دیسک شده که در این شرایط مقداری از ماده هسته‌ای ژل مانند به بیرون نشت پیدا می‌کند.
نخاع و اعصاب
نخاع ستونی یک‌پارچه متشکل از اعصاب است که از طریق کانال نخاعی عبور می‌کند، طناب عصبی نخاع از جمجمه تا پایین کمر امتداد دارد. سی و یک جفت عصب از طریق دهانه مهره‌ها از حفره عصبی منشعب شده و پیام‌هایی را بین مغز و عضلات حمل می‌کنند. رشته‌های عصبی از طریق دیسک‌های بین مهره‌ای از ستون فقرات خارج شده و به اندام‌ها می‌روند.
مهره‌ها
ستون فقرات دارای 33 مهره (استخوان‌های کوچک) پشت سر هم است که کانال نخاعی را تشکیل می‌دهند. کانال نخاعی تونلی است که نخاع و اعصاب را در خود جای داده و از آن‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند. اغلب مهره‌ها دارای تحرک هستند تا دامنه حرکتی را فراهم کنند. تعداد کمی از مهره‌ها مانند استخوان خاجی و استخوان دنبالچه با هم ترکیب شده و بدون حرکت هستند. مهره‌های ستون فقرات به صورت پشت سر هم قرار گرفته و در چهار منطقه اصلی گردنی، سینه‌ای، کمر و ناحیه خاجی و دنبالچه جای می‌گیرند.
بیماری‌ها
بیماری‌های ستون فقرات انواع متنوع و زیادی دارند که شرح کامل آن‌ها نیاز به ظرفیتی مانند یک کتاب کامل دارد. در اینجا بیماری‌هایی که شیوع بیشتری دارند اشاره‌می‌شود.
در ادامه برخی از بیماری‌های دژنراتیو و پرخطر ستون فقرات را معرفی کرده‌ایم که وجود آن‌ها می‌تواند مشکلات بسیاری برای بیماران ایجاد کند:
- آرتروز یا التهاب مفاصل (آرتریت)
- بیماری دیسک دژنراتیو (حادشونده)
- دیسک فتق شده
- تنگی کانال نخاعی
- اسپوندیلوز یا آرتروز مهره
- اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات
- کمردرد
- انحرافات ستون فقرات شامل کیفوز یا قوز کمر، لوردوز یا گودی کمر و اسکولیوز
- گردن درد
- شکستگی مهره‌ها
- سرطان نخاع
- تومورها
- میلوپاتی (آسیب نخاع در اثر فشار)
انواع انحنا یا انحراف ستون فقرات
هنگام مشاهده از پشت، ستون فقرات باید مستقیما از وسط پشت حرکت کند و انحنای طبیعی داشته‌باشد. هنگامی‌که ناهنجاری‌های ستون فقرات اتفاق‌می‌افتد، انحنای طبیعی ستون فقرات در بعضی مناطق خاص نادرست است، همانطور که در لوردوز، کیفوز و اسکولیوز رخ می‌دهد:
- کیفوز: کیفوز یا همان قوز کمر هنگامی است که بخش بالایی ستون فقرات دچار برآمدگی غیرطبیعی می‌شود (انحنای بیشتر از ۵۰ درجه). دلایل کیفوز می‌تواند از کیفوز ارثی تا اثرات سبک زندگی را شامل شود. چندین تمرین برای قوز کمر وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها جهت بهبود این وضعیت یا پیشگیری از آن استفاده کنید.
- لوردوز: لوردوز حالت برعکس کیفوز است. اصطلاحاً به آن گودی کمر گفته‌می‌شود. به انحنای بخش پایینی ستون فقرات رو به سمت داخل بدن لوردوز گفته‌می‌شود.
- اسکولیوز: اسکولیوز انحنای ستون فقرات به سمت‌های جانبی و کناری بدن است، که دو حالت دارد. یا در بخش خاصی رخ می‌دهد، مانند اسکولیوز سینه‌ای که مهره‌های بخش سینه‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ یا به‌طور ترکیبی کل ستون فقرات را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اسکولیوز معمولا به شکل حروف S یا C انگلیسی هستند.
دیسک کمر
دیسک کمر یک وضعیت پزشکی است که در آن دیسک‌های موجود بین استخوان‌های کمربند آسیب می‌بینند. این وضعیت شامل شکست یا ترک دیسک است و ممکن است به علت فعالیت‌های سنگین، صعود و نزول پیاده و آسیب‌های دیگر اتفاق بیفتد. علائم شامل درد شدید، عوارض عصبی و محدودیت حرکت است. درمان ممکن است شامل استراحت، فیزیوتراپی و در صورت لزوم، جراحی باشد.
وقتی دیسک کمر آسیب می‌بیند، ماده داخلی آن ممکن است از طریق یک شکست یا ترک خارج شود، که به عنوان تریشه دیسک شناخته می‌شود. این ممکن است به دلیل فعالیت‌های سنگین، صعود و نزول پیاده، جابجایی نادرست، ضربه یا آسیب‌های دیگر اتفاق بیفتد.
کیست ستون فقرات
کیست سینوویال در ستون فقرات درنتیجه تغییر حالت مفصل فاست مهره‌های کمر پدید می‌آید. این روند آسیب‌زا فقط در مفاصل ناحیه کمر رخ می‌دهد. زمانی که یک مفصل فاست در ستون فقرات دچار تغییر شکل شود، ممکن است مایع بیشتری نسبت به یک مفصل سالم تولید کند. اگرچه این مایع برای مهره آسیب‌دیده کمر مفید است و موجب روانکاری بهتر مفصل می‌شود اما احتمال تشکیل کیست به علت تجمع مایع وجود دارد.
این مایع به‌تدریج در پوشش سینوویال مفصل انباشته می‌شود و در نهایت تبدیل به کیست می‌شود. مایع موجود در کیست خطرناک نیست و تا زمانی که به ستون فقرات فشار وارد نکند مشکلی ایجاد نمی‌کند. حتی کیست‌های بسیار بزرگ سینوویال نیز به‌ندرت مشکل‌ساز هستند.
اسپوندیلیت آنکیلوزان
اسپوندیلیت آنکیلوزان یک بیماری مزمن است که سبب سفت شدن ستون فقرات از طریق فرآیندهای التهابی در مفاصل مهره می‌شود. اولین علائم بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی ظاهر می‌شود. بیماران از تشدید درد و محدودیت حرکتی فزآینده رنج می‌برند. هنوز علت آن مشخص نشده است و درمان آن هنوز امکان‌پذیر نیست. بااین‌حال، سیر بیماری را می‌توان به طور قابل‌توجهی از طریق دارودرمانی و ورزش‌درمانی کاهش داد. هدف از توان‌بخشی تأثیر مثبت بر سیر بیماری از طریق ورزش و تغذیه، مقابله با سفتی و تجهیز بیمار به دانش و اقدامات پیگیری برای خودیاری است.
آرتروز ستون فقرات
آرتروز زمانی رخ می‌دهد که نوارهای بافتی پشتیبان ستون فقرات ضخیم شده، استخوان‌ها و مفاصل تغییر شکل داده و سطح این استخوان‌ها دچار برآمدگی‌هایی مانند خارهای استخوانی شود. هر یک از این تغییرات می‌توانند سبب وارد آمدن فشار به سایر ساختارها و بروز درد شود. دیسک زمانی رخ می‌دهد که بخشی از هسته مرکزی آن از لبه خارجی دیسک خارج شود و درون کانال نخاعی قرار بگیرد که در این حالت فشار زیادی به اعصاب وارد می‌شود. اعصاب ستون فقرات حتی به فشار خفیف حساسیت بسیار زیادی دارند که این امر سبب بروز درد، بی‌حسی یا ضعف در یک یا هر دو پا می‌شود.
بیماری دیسک دژنراتیو
بیماری دیسک دژنراتیو زمانی رخ می‌دهد که دیسک‌های بین مهره‌ای فرسوده شده و دردناک می‌شوند و سبب اختلال در عملکرد ستون فقرات می‌شود.
تومور نخاعی
تومور نخاعی (به انگلیسی: Spinal Cord Tumor) نوعی بیماری است که در آن رشد غیر‌قابل کنترل سلول‌ها در کانال نخاعی یا در استخوان‌های ستون فقرات رخ می‌دهد. این تومور ممکن است در داخل یا کنار نخاع نیز رشد کند. با این وجود اگر برای تشخیص و درمان این بیماری به‌موقع و سریع اقدام کنید، می‌توانید جلوی دائمی شدن آسیب نخاعی را بگیرید.
علائم
- درد در محل تومور به دلیل رشد آن
- کمردرد که اغلب به سایر قسمت‌های بدن سرایت می‌کند.
- احساس حساسیت به گرما و سرما در کمر
- نا‌توانی در کنترل عملکرد روده یا مثانه
- مشکل در راه رفتن که گاهی منجر به زمین خوردن شود.
- کمر‌دردی که در هنگام شب شدید‌تر شود.
بهداشت
برای بهداشت ستون مهره‌ها بهتر است هنگام راه رفتن و نشستن، مهره‌ها درست و صاف بر یکدیگر سوار باشند و قوز نکنیم و اگر عادت قوز کردن داریم، آن را ترک کنیم. اندام صاف و خم نشده، نقش بسیار زیادی در زیبایی، حس اقتدار و اعتماد به نفس دارد. ورزش‌های کششی، یوگا و شنا نیز پیشنهاد می‌شود.