پا
پا از اعضای اصلی بدن است که آناتومی آن از 26 استخوان، 33 مفصل و تعداد زیادی رباط و تاندون به‌وجود آمده است. این قسمت‌ها با یکدیگر همکاری کرده و دو کار اساسی یعنی حرکت و تحمل وزن را انجام می‌دهند.
پا به علت تحمل فشار و وزن بدن و پخش این وزن دارای ساختار پیچیده‌ای است و از اعضای بسیاری تشکیل شده است؛ همچنین پا برای سازگار بودن با محیط و سطوح ناهموار باید انعطاف بالایی داشته باشد که آناتومی مچ پا نیز همین ویژگی را دارد. پا به این علت که تحمل وزن همه بدن را به عهده دارد، بیشتر دچار آسیب می‌شود. پا از سه قسمت جلوی پا (انگشتان)، قسمت میانی (کف پا) و قسمت عقبی (مچ پا) تشکیل شده که هر قسمت از این ناحیه‌ها از استخوان، ماهیچه، مفصل، تاندون و رباط‌ها به‌وجود آمده است.
استخوان‌ها
استخوان‌های پا را می توان بر اساس محل قرارگیری آنها به سه دسته تقسیم کرد.
این قسمت در جلویی ترین قسمت پا قرار دارد و شامل انگشتان پا یا فالانژ است. 14 استخوان انگشت پا (دو استخوان در انگشت بزرگ و سه استخوان در هر یک از چهار انگشت دیگر)، به علاوه 5 استخوان کف پایی یا متاتارسال (Metatarsus) وجود دارد.
اولین استخوان متاتارسال کوتاهترین و ضخیم ترین استخوان است و نقش مهمی در هنگام حرکت (حرکت رو به جلو) دارد. همچنین موجب اتصال چندین تاندون در این قسمت از پا می شود. استخوان‌های دوم، سوم و چهارم متاتارسال پایدارترین استخوان‌های متاتارسال هستند. آنها به خوبی محافظت می شوند و اتصالات تاندونی جزئی ای دارندعلاوه بر استخوان‌های فالانژ و متاتارسال، قسمت جلویی پا شامل دو استخوان سزاموئید (دانه کنجدی) کوچک و بیضی شکل در زیر سر اولین متاتارسال، در سطح کف یا زیر پا است که توسط تاندون ها و رباط ها در محل خود نگه داشته شده اند. پای جلو در پنج مفصل تارسوماتاتارسال (لیسفرانک) به پای میانی متصل می‌شود.
استخوان‌های قسمت میانی پا
این قسمت از پا از پنج استخوان نامنظم به نام استخوان‌های تارسال تشکیل شده است. نام های بالینی این استخوان ها ناویکولار، استخوان کوبوئید، مدیال، اینترمدییت، استخوان خط میخی لترال یا جانبی است. قوس پا نقش اساسی در تحمل وزن و تعادل فرد دارد.
استخوان‌های قسمت پاشنه‌ی پا
فقط دو استخوان بزرگ در این قسمت از پا وجود دارد: تالوس و استخوان پاشنه یا کالکانئوس (Calcaneus). بزرگترین استخوان کف پا استخوان کالکانئوس در قسمت پاشنه ی پا است. استخوان تالوس در بالای استخوان کالکانئوس قرار دارد و مفصل محوری مچ پا را تشکیل می دهد.
مفاصل اینترفالانژیال
در محل اتصال بین دو یا چند استخوان یک مفصل ایجاد می شود. هر انگشت شست پا دارای دو مفصل است، مفصل متاتارسوفالانژیال و مفصل اینترفالانژیال. چهار انگشت دیگر در هر پا هر کدام دارای سه مفصل هستند: مفصل متاتارسوفالانژیال در قاعده انگشت، مفصل اینترفالانژیال پروگزیمال (PIP joint) در وسط انگشتان پا و مفصل فالانژئال دیستال که مفصل نزدیک به نوک انگشتان است.
ماهیچه ها
ماهیچه هایی که حرکات پا را کنترل می کنند از قسمت ساق پا منشا می گیرند و با استفاده از تاندون ها به استخوان‌های پا متصل شده اند. این ها عضلات اصلی هستند که موجب حرکت پا و تسهیل حرکات پا می شوند. این ماهیچه ها عبارتند از:
تیبیالیس خلفی (از قوس پا حمایت می کند)
تیبیالیس قدامی (اجازه می دهد پا به سمت بالا حرکت کند)
پرونیوس لانگ و پرونیوس بریویس(حرکت را در خارج مچ پا کنترل می کند)
اکستانسورها (یا ماهیچه های دراز خم کننده ی پا، برای بالا بردن انگشتان پا تا بتوان یک قدم برداشت)
فلکسورها (انگشتان پا را تثبیت کرده و زیر آنها را فر کنید)
تاندون ها و رباط ها
قابل توجه ترین تاندون پا تاندون آشیل است که از عضله ساق پا تا پاشنه پا ادامه دارد. تاندون آشیل قوی ترین و بزرگترین ساختار تاندونی بدن است. تاندون آشیل دویدن، پرش، بالا رفتن از پله ها و ایستادن روی انگشتان پا را ممکن می سازد. سایر تاندون‌های مهم پا شامل تیبیالیس خلفی (تاندون تیبیای خلفی) است که عضله ساق پا را به استخوان‌های داخلی پا متصل کرده و قوس پا را پشتیبانی می کند و تیبیالیس قدامی (تاندون تیبیای قدامی) که از استخوان درشت نی بیرونی تا اولین متاتارسال و سطح تارسال خط میخی میانی کشیده شده است و امکان انعطاف پشت پا را فراهم می کند که انگشتان پا را به سمت ساق پا بلند می کند.
رباط های اصلی
فاشیای پلانتار: طولانی ترین رباط پا است. فاشیای کف پا در امتداد کف پا از پاشنه تا انگشتان پا قوس پا را تشکیل می دهد، قدرت راه رفتن را فراهم می کند و به حفظ و کنترل تعادل کمک می کند.
رباط کلانئوناویکولار پلانتار: این رباط در کف پا است که استخوان کالکانئوس و ناویکولار را به هم متصل می کند و سر تالوس را پشتیبانی می کند.
رباط کالکانئو کوبوئید: این رباطی است که استخوان کالکانئوس و استخوان تارسال را به هم متصل می کند و به ناحیه کف پا کمک می کند تا قوس پا را پشتیبانی کند.
شایع‌ترین بیماری‌ها
پای انسان همواره در معرض مشکلات و بیماری‌های مختلف قرار دارد. مشکلاتی که ممکن است جنبه ارثی داشته باشند یا بر اثر تاثیرات محیطی و سبک نادرست زندگی به‌وجود آیند. در هر حال نادیده گرفتن این مشکلات از سوی فرد و عدم درمان به موقع آنها، می‌تواند در درازمدت عوارض جدی و جبران‌ناپذیری را ایجاد کند؛
انواع بیماری ها:
- پادرد
- صافی کف پا
- خار پاشنه
- زخم پای دیابتی
- بیماری‌های پوستی
- هالوس‌والگوس
- مشکلات انگشت و ناخن
- پیچ‌خوردگی و دررفتگی
- واریس
- زانودرد
پادرد
درد قوس کف پا یا در اصطلاح عامیانه همان پادرد، به دلیل ایجاد التهاب در وسط (یا قسمت میانی) بافت کف پا اتفاق می‌افتد که موجب کشیدگی حدفاصل انگشتان تا پاشنه در کف پا می‌شود.
این مشکل غالبا در افرادی که انواع مشکلات ساختاری مانند کف پای صاف دارند رایج است. در صافی کف پا بافت‌های کف پا به خاطر کاهش قوس کف پا تحت کشش دائم قرار می‌گیرد و به خاطر این کشیدگی دچار آسیب‌های میکروسکوپی درد در این ناحیه می‌شود.
صافی کف پا
کف پای صاف عارضه‌ای است که در آن بیماران فاقد قوس‌های استاندارد درکف پا هستند و می‌تواند ارثی یا اکتسابی باشد.
قوس‌های کف پا در افراد عادی، بخشی از نیروهایی که از طرف زمین به بدن اعمال می‌شود را کاهش می‌دهد اما در افراد با کف پای صاف میزان زیادی از این نیروها به دلیل فقدان قوس پا، به بدن وارد شده و در درازمدت منجر به بروز عوارض در مفاصل بدن می‌شود.
کف پای صاف اکتسابی می‌تواند به دلایل مختلفی مثل چاقی، آسیب‌ها و ضربات مختلف به پا یا مچ پا، التهاب مفصلی روماتیسمی، دیابت، شکستگی و یا دررفتگی، بعضی ار بیماری ها نظیر آرتریت روماتوئید، مشکلات عصبی، افزایش سن و بارداری ایجاد شود.
خار پاشنه
این عارضه هنگامی ایجاد می‌شود که فاشیای کف پا (که از پاشنه به سمت انگشتان امتداد دارد) در محل اتصال با پاشنه دچار پارگی می‌شود. چون خون‌رسانی در این ناحیه بسیار کم است، احتمال درمان و التیام آن نیز کاهش می‌یابد. بنابراین در‌صورت بروز و عدم‌درمان به‌موقع، این مشکل توسعه می‌یابد و شدت درد و پارگی بیشتر می‌شود و فرد احساس ناراحتی و درد در قسمت پاشنه به‌ویژه بعد از استراحت و اوایل صبح دارد. عدم توجه به علایم این بیماری، موجب تشدید آن و افزایش درد خواهد شد.
زخم پای دیابتی
زخم پای دیابتی در افراد مبتلا به دیابت بسیار شایع است و در اکثر مواقع به خاطر توزیع نامناسب فشار در پا ایجاد می‌شود. پوست نواحی تحت فشار زیاد در پا آسیب می‌بیند و در‌صورت پارگی پوست لایه‌های زیرین تحت تماس با آلودگی‌ها قرار می‌گیرد و باعث ایجاد عفونت در بافت‌ها و استخوان می‌شود.
البته مراقبت از پا می‌تواند به پیشگیری از این مشکل کمک کند. درمان زخم پای دیابتی و درد پا در دیابت بسیار متنوع است و بستگی به علت ایجاد آن دارد. در این مورد حتما باید با پزشک مشورت کنید زیرا زخم پای دیابتی و وجود هرگونه آلودگی در زخم، می‌تواند احتمال قطع عضو یا اندام را در پی داشته باشد.
بیماری‌های پوستی
بیشترین مواردی که در مورد بیماری‌های پوستی پا گزارش شده‌اند، مربوط به پینه و میخچه هستند.
میخچه ظاهری سفید، توسی، زرد یا قهوهای دارد، در مرکز سفت‌تر هستند و و اندازه آنها کوچکتر از پینه است. این عارضه معمولا دردناک نیست و بیشتر در کف پا به ویژه در سینه پا و پاشنه ایجاد می‌شود. علائم آن شامل درد، ورم اطراف میخچه و احساس ناراحتی هنگام فشار مستقیم است و بیشتر در بانوانی که از کفش‌های تنگ استفاده می‌کنند شایع است.
پینه‌ها هم که از دیگر بیماری‌های پوستی پا هستند، معمولا در کف پا به‌ویژه در سینه پا و پاشنه ایجاد می‌شوند. پینه‌ها سایز و اشکال مختلفی دارند، از میخچه بزرگتر و معمولا بدون درد هستند.
هالوس‌والگوس
این اختلال که با عنوان انحراف یا کجی شست پا نیز شناخته می‌شود، یک ناهنجاری استخوانی در مفصل شست پا است که در بیشتر موارد به علت اختلالات ساختاری و بیومکانیکی در پا ایجاد می‌شود. در گذشته استفاده از کفش‌های نامناسب (پنجه باریک) را علت ایجاد این اختلال می‌دانستند اما امروزه ثابت شده است که اختلالات ساختاری پا به ویژه پرونیشن (صافی کف پا) نیز باعث بروز این اختلال می‌شود.
زاویه شست پا در این بیماران به طرف دیگر انگشتان پا متمایل می‌شود و مرور باعث درد و محدودیت حرکتی می‌شود و حتی روی سایر انگشتان هم تاثیر منفی می‌گذارد و باعث ایجاد بدشکلی‌ها و دفورمیتی‌هایی در انگشتان می‌شود.
سیاتیک
درد سیاتیک به‌دلیل تحریک عصب سیاتیک که طویل‌ترین عصب بدن است ایجاد می‌شود و اغلب در قسمت تحتانی کمر، پشت ران و گاهی پشت ساق احساس می‌شود. این درد می‌تواند از یک درد خفیف تا درد تیرکشنده متفاوت باشد.
سیاتیک معمولا هنگامی ایجاد می‌شود که عصب در طول مسیر خود تحت فشار و یا گیرافتادگی باشد. بیرون زدگی دیسک، رشد خار استخوانی در مهره‌ها و بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت از عوامل مهم بروز آن هستند و عواملی مانند سن، چاقی، شغل و اختلالات ساختاری در ایجاد آن موثرند.
درمان سیاتیک بستگی به علت ایجاد و شدت درگیری دارد و در بیشتر موارد با روش‌های غیر‌جراحی (استراحت، کفش طبی و...) درمان‌پذیر است اما در افراد دچار عدم‌کنترل دفع با ضعف در اندام تحتانی، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد.
مشکلات انگشت و ناخن
مهمترین مشکل انگشت و ناخن که بسیاری افراد از آن شکایت دارند بیماری‌ای موسوم به ناخن فرورفته در گوشت است که معمولا به‌دلیل خرد شدن ناخن یا فشردگی ناخن در پوست ایجاد می‌شود. علایم این عارضه دردناک که معمولا در انگشت بزرگ پا ایجاد می‌شود، با پوشیدن کفش‌های تنگ بیشتر می‌شود و در موارد حاد با عفونت همراه است
پیچ‌خوردگی و دررفتگی
پیچ‌خوردگی و شکستگی مچ پا یکی از شایع‌ترین آسیب‌های ناحیه مچ پا هستند. مکانیسم پیچ‌خوردگی مچ پا، چرخش مچ به داخل یا خارج در حین راه رفتن یا دویدن است که می‌تواند منجر به آسیب بافت‌های نرم و رباط‌های مچ پا شود. البته اگر فرد بتواند روی پای آسیب‌دیده راه برود احتمال آسیب جدی کمتراست اما حتی در این صورت هم نباید به فعالیت خود ادامه دهد و باید به پزشک مراجعه کند.
شکستگی نیز همان‌طور که از نام آن پیداست به معنای آسیب ساختاری استخوان است و از یک ترک‌خوردگی ساده تا شکستگی‌های پیچیده را شامل می‌شود. شکستگی‌ها بر اثر ضربه، نیرو یا فشار بیش از حد ایجاد می‌شوند و قدرت استخوان در بروز شکستگی و شدت آن بسیار موثر است.
نقرس
نقرس التهاب و درد در مفصل به دلیل افزایش اوریک اسید است که می‌تواند قسمت‌هایی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. شایع‌ترین محل درگیری انگشت بزرگ در پا و گاهی زانو است. این عارضه می‌تواند ارثی یا اکتسابی باشد، در مردان بیش از زنان اتفاق می‌افتد، در سنین ۵۰ تا ۶۰ سالگی رایج‌تر است و معمولا با تجویز مناسب دارو، به‌طور کامل درمان می‌شود.
مصرف بیش از حد مواد پروتئینی، آسیب‌دیدگی‌های خفیف پا و همچنین چاقی، استرس و استفاده بیش از حد الکل در بروز این عارضه موثر است.
واریس
واریس هنگامی رخ می‌دهد كه دریچه‌های كنترل‌كننده جریان خون در سیاهرگ‌ها دچار نارسایی شوند و به فعالیت طبیعی خود ادامه ندهند. در این حالت دیواره سیاهرگ‌ها دچار تورم و برآمدگی‌های پیاز‌مانند می‌شوند. واریس به‌طور‌عمده در دیواره وریدهای قسمت تحتانی ساق پا دیده می‌شود. علت اصلی زمینه در این عارضه، افزایش فشار سیاهرگی است که در شرایطی مانند سرپا ایستادن‌های طولانی، بارداری و ضربه می‌توانند فرد را در معرض ابتلا قرار دهند که البته زمینه ارثی و نقایص دیواره عروقی نیز در ایجاد آن موثر هستند.
روش‌های درمانی متداول برای این بیماری شامل استفاده از جوراب‌ها یا بانداژهای طبی، اسکلروتراپی، درمان با لیزر و درمان‌های جراحی هستند.
اقسام دیگری از واریس مانند واریس مری و واریکوسل نیز وجود دارند که مکانیسم مشابهی دارند.
زانودرد
زانودرد یا در اصطلاح پزشکی آرتروز (استئوآرتریت) که بر اثر از بین رفتن لایه غضروفی مفاصل ایجاد می‌شود، یک بیماری پیش‌رونده است که به مرور زمان و با افزایش سن ایجاد می‌شود و معمولا با درد، ورم، سفتی، محدودیت حرکتی واحساس داغی در مفصل همراه است. سابقه آسیب، چاقی، جنسیت، اختلالات ساختاری و... می‌تواند در ایجاد آن تاثیرگذار باشد. این عارضه که به مرور بیشتر می‌شود.
روش‌های درمانی متداول برای کاهش درد و درمان این عارضه شامل کاهش وزن، استفاده از کفی طبی و کفش مناسب، استفاده از زانو بند، مصرف داروهای ضد التهاب، تزریق کورتون، تزریقPRP، فیزیوتراپی و کاردرمانی و در موارد حادتر روش‌های درمانی جراحی آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض مفصل است
علل تورم پا
تورم پا در اثر احتباس مایعات در بافت‌های پا ایجاد می‌شود. این تجمع مایعات در بافت‌ها می‌تواند ناشی از وجود مشکلاتی در سیستم گردش خون، سیستم لنفاوی یا کلیه‌ها باشد که می‌توان از آن برای تشخیص بیماری از کف پا استفاده کرد. ازجمله عوامل مرتبط با تجمع مایعات در بافت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نارسایی حاد کلیه؛
- کاردیومیوپاتی؛
- پریکاردیت (التهاب بافت‌های اطراف قلب)؛
- شیمی‌درمانی؛
- بیماری مزمن کلیوی؛
- سیروز کبدی؛
- نارسایی قلب؛
- هورمون‌درمانی؛
- انسداد در سیستم لنفاوی؛
- سندروم نفروتیک (آسیب به عروق خونی کلیه)؛
- مصرف مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن؛
- مصرف داروهای دیابت و فشارخون؛
- ترومبوفلبیت (لخته خونی که در ساق پا ایجاد می‌شود)؛
- نارسایی وریدی مزمن؛
- بارداری.
تورم ایجادشده در ساق پا می‌تواند ناشی از التهاب در مفاصل یا بافت‌های پا به دلیل آرتریت روماتوئید و سایر اختلالات التهابی باشد. تورم پا همیشه نشانه بیماری نیست؛ اما در کنار سایر علائم می‌توان از آن برای تشخیص بیماری از کف پا استفاده کرد. نشستن یا ایستادن‌های طولانی‌مدت، عدم تحرک، چاقی و پوشیدن جوراب یا شلوار تنگ هم می‌تواند علت تورم پا باشد.
سوزن سوزن شدن پاها
بیماری‌های مزمن مختلفی می‌توانند علت گزگز‌کردن پا باشند مانند: