رباط
رباط‌ها نوارهای کوتاهی از بافت مقاوم و انعطاف‌پذیری هستند که از تعداد زیادی فیبر منفرد تشکیل شده‌اند. رباط، ساختار رشته‌ای داشته و از بافت همبند ساخته می‌شود که فیبرهای کلاژن قوی زیادی در خود دارد. رباط‌ها معمولاً دو استخوان را خصوصاً در محل مفاصل، مانند بندها یا طناب‌های محکم بهم متصل می‌کنند، آن‌ها مفصل را تثبیت کرده یا انتهای دو استخوان را به هم می‌بندند.
برخی از رباط‌ها نیز وجود دارند که به استخوان متصل نیستند، به عنوان مثال، برخی از رباط‌ها اندام‌های داخلی بدن را در جای خود نگه می‌دارند. یک نمونه معمول در این مورد رحم است که توسط رباط‌ها در موقعیت مناسب در محل لگن نگه داشته می‌شود.
رباط‌ها در اشکال و اندازه‌های مختلفی در بدن یافت می‌شوند، برخی از آن‌ها مانند رشته‌های کوتاه و برخی دیگر مانند نوارهای باریک یا پهن به نظر می‌رسند، همچنین رباط‌هایی به شکل قوس یا کمان نیز وجود دارند. حضور رباط این اطمینان را می‌دهد که استخوان‌های یک مفصل بیش از حد پیچ نخورند، نزدیک هم بمانند و دچار دررفتگی نشوند. رباط‌ها همچنین ممکن است دو یا چند اندام را به یکدیگر متصل کنند. به عنوان مثال، کبد، روده و معده توسط رباط‌ها در حفره شکم در جای خود نگه داشته می‌شوند. این رباط‌ها اغلب ساختارهای حساسی مانند رگ‌های خونی یا مجاری لنفی دارند که از درون آن‌ها عبور می‌کنند، بافت همبندِ قویِ رباط‌ها از این ساختارها محافظت کرده و از خم‌شدن، پیچ‌خوردن یا پارگی این ساختارهای حساس جلوگیری می‌کند.
در انگیلیسی به رباط Ligament گفته می‌شود که از کلمه لاتین Ligare به معنای اتصال یا بند منشا گرفته است. عناصر اصلی ساخت یک رباط، الیاف کلاژن بوده که این الیاف بسیار محکم، انعطاف‌پذیر و مقاوم در برابر آسیبِ ناشی از انواع تنش‌های کشش یا فشرده‌شدن هستند. الیاف کلاژن معمولاً به صورت دسته‌های موازی کنار هم قرار می‌گیرند که باعث مقاومت بیشتر فیبرهای منفرد خواهد شد. این رشته‌ها توانایی انطباق با عملکردهای پیچیده‌ای که برای انجام آن‌ها تکامل یافته‌اند را دارا هستند. آسیب به یک رباط منجر به تغییر زیادی در ساختار و فیزیولوژی آن می‌شود و با آسیب بافتی ممکن است وضعیتی ایجاد شود که عملکرد حرکتی و بیومکانیکی مفاصل دچار اختلال شوند.
ساختار
رباط‌های اسکلتی به عنوان نوارهای متراکم از جنس کلاژن یا فیبرهایی تعریف می‌شوند که در یک مفصل قرار داشته و در دو انتهای استخوان لنگر می‌اندازند. رباط‌های مختلف از نظر اندازه، شکل، جهت حرکت و مکان حضور آن‌ها متفاوت هستند. به پیوندهای استخوانی منحصر به فرد و پیچیده رباط‌ها، «درج» (Linsertion) گفته می‌شود، درج‌ها اغلب شامل اشکال غیرمعمولی بر روی استخوان‌ها هستند که این اتصالات در ارتباط با چگونگی عملکرد رشته‌های رباط در هنگام حرکت مفصل بسیار اهمیت دارند. در حالی که رباط به عنوان یک ساختار واحد دیده می‌شود اما با حرکت مفصل، به نظر می‌رسد برخی از الیاف با توجه به موقعیت استخوان و نیروهایی اعمال شده، سفت یا شُل می‌شوند.
اِپی لیگامنت
رباط، اغلب دارای یک لایه پوشاننده خارجی و دارای رگ، به نام اِپی‌لیگامنت است که قابل تشخیص از رباط واقعی نیست و با پوشش اطراف استخوان ادغام می‌شود. با برداشتن اپی‌لیگامنت به ساختار رشته‌ای رباط می‌رسیم که به صورت گروه‌هایی از الیاف فشرده شکل گرفته و به آن‌ها «دسته‌ها» (Bundles) گفته می‌شوند، جدا کردن این رشته‌ها بسیار سخت بوده و پیوندهای داخلی دارند. ساختار اپی‌لیگامنت دارای تعداد سلول‌های بیشتری بوده و عروق خونی و اعصاب بیشتری دارد. اختلالاتی که همراه با آسیب، پیر شدن، عفونت و انواع روماتیسم در عصب‌رسانی به مفصل رخ می‌دهند، ممکن است ساختار رباط‌ها را تخریب کنند.
انواع
رباط‌ها، بافت پیوندی رشته‌ای هستند که استخوان‌ها را به هم‌دیگر متصل می‌کنند که به عنوان رباط مفصلی، رباط فیبری یا رباط واقعی شناخته می‌شوند. رباط‌های دیگر بخش‌های بدن عبارت از «رباط صفاقی» (Peritoneal Ligament) که بخشی از صفاق یا غشاهای دیگر حفره شکمی و «رباط باقیمانده جنین» (Fetal Remnant Ligament) که بقایای ساختار جفت جنین هستند.
همچنین «رباط پریودنتال» (Periodontal ligament) گروهی از فیبرها هستند و سیمان دندان‌ها را به استخوان آلوئول (فکی) در اطراف آن‌ها متصل می‌کنند، این رباط‌ها همه در سیستم اسکلتی بدن انسان یافت می‌شوند. رباط‌ها معمولاً نمی‌توانند به طور طبیعی احیا شوند، با این حال، سلول‌های بنیادی رباط پریودنتال در نزدیکی این رباط وجود دارند و در بازسازی رباط پریودنتیست بزرگسالان نقش دارند.
انواع رباط در مفصل ها
رباط معمولاً به گروهی از دسته‌های متراکم بافت همبندِ منظمِ ساخته شده از الیاف کلاژن که با غلاف‌های متراکم و نامنظم بافت پیوندی احاطه شده‌اند اشاره دارد. بعضی از رباط‌ها تحرک مفاصل را محدود می‌کنند یا به طور کلی از انجام برخی حرکات جلوگیری می‌کنند. رباط‌های کپسولی، بخشی از کپسول مفصلی هستند که مفاصل سینوویال را احاطه کرده‌اند و به عنوان تقویت‌کننده‌های مکانیکی عمل می‌کنند. رباط‌های خارج کپسولی با همکاری سایر رباط‌ها به یکدیگر می‌پیوندند و باعث ایجاد ثبات مفصلی می‌شوند. در ادامه انواع رباط‌های مفصلی را بررسی کرده‌ایم.
رباط زانو
4 رباطِ اصلی در زانو وجود دارند، رباط‌های موجود در زانو استخوان ران (فِمور) را به درشت‌نی (استخوان بزرگ ساق پا) متصل می‌کنند و شامل موارد زیر هستند:
- «رباط صلیبی قدامی» (ACL). این رباط واقع در مرکز زانو، چرخش و حرکت رو به جلو استخوان درشت‌نی را کنترل می‌کند.
- «رباط صلیبی خلفی» (PCL). این رباط، در قسمت مرکز زانو، حرکت پشتی استخوان درشت‌نی را کنترل می‌کند.
- «رباط طرفی داخلی» (MCL). رباطی که به بخش داخلی زانو ثبات می‌بخشد.
- «رباط طرفی جانبی» (LCL). رباطی است که به قسمت خارجی زانو ثبات می‌بخشد.
رباط آرنج
مفصل آرنج یک مفصل لولایی است که از طریق اتصال سر انتهایی تحتانی استخوان بازو با زند زیرین (استخوان زیرین قسمت ساعد) تشکیل می‌شود. پایداری مفصل آرنج به پایداری ذاتی سطوح مفصلی، کپسول قوی و رباط‌های جانبی بستگی دارد. فرآیند کرونوئید یک تثبیت کننده اصلی مفصل آرنج و همچنین محل اتصال رباط آرنج است که جلوآمدگی قدامی الكرانون را ایجاد کرده و از دررفتگی خلفی آرنج جلوگیری می‌كند. چهار رباط در اطراف آرنج وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:
- «رباطِ جانبی اولنار» (UCL). که به استخوان زند زیرین متصل است.
- «رباطِ همراه رادیال» (RCL). که استخوان بازو را به استخوان خارجی جلوبازو به نام رادیوس متصل می‌کند.
- «رباطِ همراه کناری» (Lateral Collateral Ligament). در امتداد داخلی آرنج حرکت می‌کند.
- «رباطِ حلقوی» (Annular). بالای استخوان رادیوس را احاطه می‌کند و آن را در برابر زند زیرین نگه می‌دارد.
رباط شانه
رباط‌های موجود در شانه، استخوان بازو را به تیغه شانه یا استخوان کتف متصل کرده، همچنین ترقوه یا استخوان یقه را به بالای تیغه شانه متصل می‌کنند. وقتی این رباط‌ها کشیده می‌شوند، شانه ناپایدار می‌شود، این اتفاق بیشتر برای جوانان و ورزشکارانی می‌افتد که روی شانه‌های خود فشار وارد می‌کنند. همچنین با استفاده از بازو برای مهار شدن هنگام سقوط، ممکن است رباطِ شانه، پیچ‌خورده یا پاره شود.
رباط مچ پا
چندین رباط در اطراف مچ پا وجود دارند، سه رباطِ اصلی که در قسمت خارجی مچ پا قرار دارند، رباط «تالوفیبولار قدامی» (Anterior Talofibular)، رباط «تالوفیبولار خلفی» (Posterior Talofibular) و رباط «کالکانیوفیبولار» (Calcaneofibular) هستند که هر سه از ناحیه استخوان فیبولا (نازک‌نی) شروع می‌شوند. رباط استخوان کالکانیوفیبولار، استخوان درشت‌نی را به استخوان پاشنه متصل می‌کند. رباط‌های قدامی و خلفی تالوفیبولار، استخوان تالوس (استخوان بین پاشنه و استخوان ساق پا) را به استخوان نازک‌نی خارج مچ پا متصل می‌کنند. رباط تالوفیبولار خلفی، در امتداد پشت مچ پا وجود دارد و صدمات آن شایع نیست.
به مجموعه رباط‌های قسمت داخلی مچ پا رباط دلتوئید گفته می‌شود. این رباط‌ها به عنوان رباط‌های جانبی و برای پشتیبانی بیشتر، استخوان درشت‌نی را به استخوان‌های مشابه در قسمت داخلی پا متصل می‌کنند. هنگامی که مچ پا را به شدت می‌پیچید، یکی از این رباط‌ها را پاره می‌کنید، رایج‌ترین پیچ‌خوردگی زمانی اتفاق می‌افتد که پای شما در زیر مچ پا بچرخد. این اتفاق معمولاً در هنگام ورزش، مخصوصاً ورزش‌های پرشی مانند بسکتبال رخ می‌دهد، وقتی مچ پا را می‌پیچید، معمولاً به یکی از این رباط‌ها آسیب می‌رسانید. برای جلوگیری از انواع آسیب‌های رباط‌ها، یادگیری انجام صحیح حرکات ورزشی و اطلاع از علم حرکت‌شناسی می‌توانید به آموزش زیر مراجعه کنید.
رباط مچ دست و انگشت شست
در قسمت مچ دست 20 رباط وجود دارند که استخوان‌های مختلف را به هم متصل کرده‌اند و ممکن است در اثر افتادن روی دستِ کشیده شده، پارگیِ رباط در این نواحی رخ دهد. رباط «اسكافولونات» (Scapholunate) و «مجموعه فیبروكارتیلاژ مثلثی» (TFCC) مهم‌ترین رباط‌های دست هستند که احتمال بالای آسیب در آن‌ها وجود دارد.
رباط همراه جانبی اولنار (متصل کننده انگشت شست به استخوان زند زیرین ساعد) می‌تواند هنگام اسکی پاره شود، این آسیب اغلب انگشت شست اسکی‌باز نامیده می‌شود یا هنگام سقوط در موقعیت شدید ممکن است انگشت شست دچار آسیب شود.
رباط‌های گردن و ستون فقرات
رباط‌های ستون فقرات شامل دو قسمت بالایی شانه در ناحیه گردنی که به نام رباط‌های فوق شانه‌ای معروف هستند و به خم شدن گردن در جهات مختلف کمک می‌کنند. «رباط‌های نوکال یا نخاعی» (Nuchal Ligament) که یک غشای رشته‌ای بوده، با رباط‌های فوقانی گردنی ارتباط داشته و تا مهره هفت گردنی امتداد می‌یابند. شتاب گرفتن و کاهش سرعت ناگهانی مانند ترمز شدید هنگام تصادفات، باعث حرکت شدید ستون فقرات گردنی شده و امکان پارگی رباط‌های گردنی را بالا می‌برد.
سیستم رباط‌ها در ستون مهره، همراه با تاندون‌ها و عضلات، یک محافظ طبیعی را برای حمایت از ستون فقرات و نخاع در برابر آسیب فراهم می‌کنند. رباط‌ها به ثبات مفصل در هنگام استراحت و حرکت کمک می‌کنند و به جلوگیری از آسیبِ ناشی از کشش و انعطافِ بیش از حد کمک می‌کنند، این رباط‌ها ممکن است در هنگام برداشتن اجسام بسیار سنگین دچار آسیب شوند.
آسیب‌ها
رباط‌ها مانند چسب‌های نواری هستند که استخوان‌های ما را به هم نزدیک و متصل نگه می‌دارند و حرکت مفاصل را تسهیل می‌کنند. علاوه بر انواع پارگی برخی از اختلالات دیگر مرتبط با رباط وجود دارند و باعث ایجاد مشکلاتی در دیگر بخش‌های بدن می‌شوند که در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته‌ایم.
اختلال مفصل فکی
«مفصل گیجگاهی فکی» (TMJ) جایی است که فک پایین و استخوان گیجگاهی به هم متصل می‌شوند. رباط‌های این مفصل، باعث تقویت آن می‌شوند و اتصالات به طور خاص در این مفصل لولایی اجازه می‌دهند تا شما انواع حرکت‌ها مانند خم شدن، کشش و چرخش را در ناحیه فک و دهان داشته باشید. اختلال مفصل گیجگاهی فکی یا TMJD اصطلاحی برای مشکلات مختلف این مفصل، که معمولاً شامل عارضه‌هایی در عضلات مخصوص جویدن، اعصاب و رباط‌های اطراف بوده که شایع‌ترین علائم آن محدودیت حرکتی در مفصل و همچنین ایجاد درد است. همچنین ایجاد صدا در فک هنگام جویدن می‌تواند از دیگر علامت‌های این اختلال و وجود مشکل در رباط‌های مفصل فکی باشد.
پیچ خوردگی مچ پا
پیچ‌خوردگی مچ پا یکی از آسیب‌های شایع در بدن است و می‌تواند به دلیل قرار گرفتن اشتباه پا روی یک سطح ناهموار باشد. بررسی‌ها نشان داده‌اند که روزانه افراد بسیار زیادی دچار این عارضه می‌شوند، پیچ‌خوردگی مچ پا زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند رباط در قسمت خارجی مچ پا کشیده یا حتی پاره شوند. علائم پیچ‌خوردگی مچ پا شامل تورم مچ پا، درد و عدم توانایی تحمل وزن روی آن است. بیشتر پیچ‌خوردگی‌ها با کمک استراحت و استفاده از کیسه‌های یخ بهبود می‌یابند، اما در موارد شدید ممکن است برای کمک به ترمیم رباط‌ها به جراحی نیاز باشد.
ورم کف پا
عارضه ورم فاشیای کف پا که به عنوان پاشنه دونده‌ها نیز شناخته می‌شود، درد و التهاب رباطِ ناحیه کف پا (نوار ضخیم و محکم بافت همبند بوده که در امتداد پایین پا کشیده شده و استخوان پا را به انگشتان متصل می‌کند) است. اگرچه ناحیه کف پا بسیار قوی است، تنش مکرر می‌تواند باعث ایجاد پارگی‌های ریز در رباط شده که می‌تواند به ایجاد درد نوک تیز در محل پاشنه پا یا گودی پا منجر شود. ورم کف پا در انواع دویدن شایع است و عوامل موثر در آن شامل چاقی، فعالیت شدید بدون کشیدگی مناسب، خم کردن زیاد و گرفتگی عضلات ساق پا هستند.