کلیه
کلیه، اندام دفع کننده‌ی لوبیا شکل در اغلب مهره‌داران است. به عنوان بخشی از سیستم ادراری، کلیه‌ها مواد زائد خون را تصفیه و دفع می‌کنند. به طور عمده تمام مواد دفعی نیتروژنی ناشی از متابولیسم پروتئین و اسید آمینه توسط کلیه‌ها دفع می‌شوند. یکی از این مواد دفعی اوره است که به همراه آب به عنوان ادرار دفع می‌شود.
کلیه‌ها به خوبی هماهنگی چشمگیر بدن مهره‌داران را نشان می‌دهند و با سیستم گردش خون، دستگاه گوارش، سیستم عصبی و غدد درون‌ریز[۱] همکاری می‌کنند تا بدن به صورت یکپارچه و با عملکرد مناسب وظایف خود را انجام دهد. درست همان طور که کلیه عملکردی را برای حفظ سلامت کل بدن انجام می‌دهد و مواد زائد بدن را نیز از بین می‌برد، از عملکرد سایر سیستم‌ها و اندام‌های بدن در جهت حفظ شرایط سلامت خود نیز سود می‌برد.
بخشی از رشته پزشکی که کلیه‌ها و بیماری‌های دخیل در آن‌ها را بررسی می‌کند، به دلیل نام یونانی کلیه‌ها، نفرولوژی (Nephrology)[۲] نامیده می‌شود.
آناتومی کلیه
در انسان کلیه‌ها (Kidney) در بخش پشتی شکم، در قسمت‌های کمری قرار دارند. در هر طرف ستون فقرات یک کلیه وجود دارد. کلیه سمت راست دقیقاً زیر کبد قرار دارد، در حالی که کلیه چپ در زیر دیافراگم و در مجاورت طحال جای می‌گیرد. در بالای هر کلیه غده آدرنال وجود دارد که به آن غده فوق کلیوی نیز گفته می‌شود. عدم تقارن درون حفره شکمی ناشی از کبد، سبب می‌شود کلیه سمت راست کمی پایین‌تر از کلیه سمت چپ باشد.
کلیه‌ها به صورت رتروپریتونئال (Retroperitoneal) هستند؛ به این معنی که آن‌ها در پشت صفاق یا پوشش حفره شکمی قرار دارند. کلیه‌ها تقریباً در سطح مهر‌ه‌های کمری T12 تا L3 قرار دارند.
قسمت‌های فوقانی کلیه‌ها به طور جزئی توسط دنده‌های یازدهم و دوازدهم محافظت می‌شوند و هر کلیه به طور کلی، توسط دو لایه چربی، چربی محیطی و چربی پارنئال، احاطه شده است که در محافظت از آن‌ها نقش دارند. فقدان مادرزادی یک یا هر دو کلیه، به ترتیب به عنوان آژنزی کلیه یک طرفه یا دو طرفه شناخته می‌شوند. در موارد بسیار نادر، ممکن است سه کلیه در هنگام تشکیل جنین ایجاد شود.
در یک فرد بالغ در شرایط عادی، هر کلیه حدود 11 سانتی‌متر طول و حدود 5 سانتی‌متر ضخامت دارد و وزن آن 150 گرم است. کلیه‌ها حدود 5.5 درصد از کل وزن بدن فرد را به خود اختصاص می‌دهند. کلیه‌ها اندام‌های لوبیا شکلی هستند و هر کلیه دارای یک طرف مقعر به سمت داخل است. در این بخش مقعر هر کلیه د‌هانه‌ای به نام هیلوم (Hilum) یا ناف کلیه وجود دارد که سرخرگ کلیوی، سیاهرگ کلیوی، اعصاب و مجرای ادرار از این ناحیه به کلیه راه می‌یابند.
عملکرد کلیه
کلیه‌ها عملکردهای مختلفی در بدن انجام می‌دهند که مهم‌ترین آن‌ها دفع مواد زائد بدن به صورت ادرار است. عملکردهای کلیه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- دفع مواد زائد: کلیه‌ها انواع مواد زائد حاصل از متابولیسم، از جمله مواد نیتروژنی مانند پروتئین‌ها و اسیدهای آمینه را از بدن دفع می‌کنند. اوره (از کاتابولیسم پروتئین) و اسید اوریک (از متابولیسم اسید نوکلئیک) از جمله مهم‌ترین مواد دفعی کلیه‌ها به شمار می‌آیند. بیشتر ارگانیسم‌ها باید برای حفظ حیات خود با مواد دفعی نیتروژنی ناشی از کاتابولیسم پروتئین و متابولیسم اسید آمینه مقابله کنند.
- هوموستاز: کلیه‌ها در حفظ شرایط پایدار یا هومئوستازی بدن نقش مهمی دارند. کلیه‌ها این کار را با حفظ تعادل اسید و باز و فشار خون انجام می‌دهند.
- ترشح هورمون: کلیه‌ها، هورمون‌ها و ترکیبات مختلفی از جمله اریتروپویتین (Erythropoietin) و اورودیلاتین (Urodilatin) و همچنین ویتامین D را ترشح می‌کنند.
منابع
- ↑ <غدد برون ریز و درون ریز چیست؟ تفاوت دو سیستم غدد و انواع آن‌ها> برداشت شده در 1402/02/13
- ↑ <متخصص نفرولوژی کیست و معنی نفرولوژی چیست؟> برداشت شده در 1402/02/13