حالت تهوع
حالت تهوع (به انگلیسی: nausea) و استفراغ یکی از علائم مهم در بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات بدن است. همراه با حالت تهوع و استفراغ ممکن است دل‌درد، اسهال، تعریق زیاد، تب، سرگیجه، درد قفسه سینه و غیره را هم تجربه کنید.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نشانه ها: | درد شکم اسهال تب سبکی سر سرگیجه سریع شدن نبض تعریق بیش از حد خشکی دهان |
| پیشگیری: | مصرف مواد غذایی ساده مانند نان و کراکر اجتناب از هر نوع غذای حاوی طعم قوی، شیرین، چرب یا سرخ‌شده نوشیدن مایعات سرد نوشیدن چای زنجبیل مصرف قرص لوپرامید برای حالت تهوع خوردن آرام تنقلات اجتناب از مصرف مواد غذایی که به‌سختی هضم می‌شوند |
این علامت علل بسیار متنوعی دارد که بسته به سن بیمار می‌توان آن‌ها را تا حدی دسته‌بندی کرد.
حالت تهوع و استفراغ در کودکان و نوزادان معمولاً به دلیل سرفه زیاد، حرکت سریع مانند سوارشدن به ماشین، تب، پرخوری یا انسداد روده رخ می‌دهد. در بزرگسالان حالت تهوع و استفراغ می‌تواند نشانه‌ای از بیماری های دستگاه گوارش مانند مشکلات مزمن معده، بیماری‌های روده مثل IBS، کرونا و یا برخی اختلالات تغذیه‌ای باشد.
اگر حالت تهوع و استفراغ مدت کوتاهی بعد از غذا ظاهر شوند، ممکن است مسمومیت غذایی، گاستریت (التهاب معده)، زخم، یا پرخوری عصبی سبب ایجاد آن شده باشند.
استفراغ مکرر می‌تواند از علائم سندروم استفراغ چرخه‌ای باشد که در آن شخص چندین روز مداوم به این حالت دچار است. برای درمان دارویی حالت تهوع و استفراغ عموماً از قرص دمیترون یا آمپول متوکلوپرامید استفاده می‌شود. بهترین راه درمان خانگی رفع این علائم، نوشیدن مایعات فراوان است.
علائم همراه با حالت تهوع
- درد شکم
- سبکی سر
- سریع شدن نبض
- تعریق بیش از حد
- خشکی دهان
- کاهش ادرار
- درد قفسه سینه
- غش کردن
- گیجی
- خواب‌بیش‌ازحد
علت
حساسیت غذایی
برخی از مواد غذایی مانند صدف، آجیل یا تخم مرغ می‌توانند سبب گمراهی سیستم ایمنی بدن شما شوند. در نتیجه این فرآیند، بدن این مواد غذایی را به عنوان عامل خارجی مضر تشخیص داده و مورد حمله قرار می‌دهد. زمانی که شروع به خوردن یکی از این مواد غذایی تحریک کننده می‌کنید، سیستم ایمنی بدن شروع به انجام یک سری واکنش‌های شیمیایی می‌کند، که منجر به ترشح هیستامین و سایر مواد شیمیایی می‌شود. این مواد شیمیایی، آغازکننده علائم آلرژی در بدن هستند، که می‌تواند از کهیر و تورم دهان گرفته تا حالت تهوع را به همراه داشته باشد. مواد غذایی معمولی که سبب عدم تحمل غذایی می‌شوند، عبارت‌اند از:
- غذاهای حاوی لاکتوز، مانند محصولات لبنی
مسمومیت غذایی
غذایی که به مدت طولانی در معرض محیط بیرون قرار گرفته یا به درستی در یخچال نگهداری نشده است، می‌تواند باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها را به خود جذب کرده و در نهایت قادرند شما را بیمار کنند. علائم مسمومیت غذایی مانند تب، درد و گرفتگی شکم، حالت تهوع، استفراغ و اسهال، معمولاً طی چند ساعت پس از خوردن غذای آلوده شروع می‌شوند.
ویروس معده
ویروس معده که گاهی اوقات آنفولانزای معده هم نامیده می‌شود، با آلوده کردن روده، علائم گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ و اسهال را ایجاد می‌کند. تماس با فرد مبتلا به ویروس معده یا خوردن و آشامیدن آب و غذای آلوده به ویروس، احتمال ابتلای به این ویروس معده را در شما دو چندان خواهد کرد.
بارداری
یکی از اولین علائم بارداری، احساس ناخوشایند و مبهمی است که اغلب در ماه دوم بارداری شروع شده و معمولاً تا ماه چهارم بارداری برطرف می‌شود. حالت تهوع بارداری، در نتیجه تغییر سطح هورمون‌ها در بدن زنان ایجاد می‌شود. اگرچه به‌طور رسمی این شرایط با عنوان بیماری صبحگاهی نامیده می‌شود، اما تهوع می‌تواند در هر زمان از روز، از جمله زمان صرف غذا، ایجاد شود. گاهی اوقات بو یا طعم برخی از مواد غذایی کافی است تا معده شما تحریک شود. البته این احساس موقتی است و به شما یا کودکتان آسیبی نمی‌رساند.
از طرفی افزایش سطح هورمون‌ها در بارداری می‌تواند سبب تغییراتی در سیستم گوارشی بدن شود. بدین معنی که غذا طی مدت زمان بیشتری در معده و روده کوچک باقی می‌ماند، که احتمالا در ایجاد حالت تهوع بعد از خوردن غذا، دخیل است.
هورمون‌های بارداری می‌توانند ارتباط بین مری و معده را آرام‌تر کرده و سبب افزایش رفلاکس اسید شوند، که این حالت خود می‌تواند به ایجاد حالت تهوع دامن بزند. افزایش حس بویایی در دوران بارداری نیز علت دیگری است که می‌تواند سبب تشدید حالت تهوع شود.
بازگشت اسید معده
یک نشانه بارز بیماری رفلاکس اسید معده (GERD)، احساس سوزش در پشت استخوان سینه است که به سوزش سر دل معروف بوده و می‌تواند سبب حالت تهوع شود. این حالت، زمانی اتفاق می‌افتد که دریچه عضلانی بین مری و معده شما از کار افتاده و به اسید معده اجازه نشت کردن به درون مری را بدهد.
اضطراب و استرس
استرس نه تنها احساسات شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند بر سلامت جسمی شما نیز تأثیر بگذارد. جدایی دشوار یا از دست دادن شغل می‌تواند سبب از دست رفتن اشتهای شما شده، یا به ایجاد حالت تهوع بعد از خودرن غذا دامن بزند. با کنترل استرس، حالت تهوع باید آرام شود.
مشکلات روانپزشکی یا روانشناختی
بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی، شایع‌ترین اختلالات خوردن هستند که با عادت‌های غذایی غیرطبیعی مشخص می‌شوند. بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa) می‌تواند به دلیل اسید معده یا گرسنگی بیش از حد، حالت تهوع ایجاد کند. پرخوری عصبی (bulimia nervosa) می‌تواند سبب حالت تهوع بعد از خوردن غذا از روی اجبار تا استفراغ هر ماده غذایی مصرفی، شود. در این صورت دکتر روانشناسی می‌تواند به شما برای بهبود و درمان کمک کند.
روش‌های درمان سرطان
به‌عنوان یک عارضه جانبی ناشی از برخی داروهای شیمی‌درمانی، احساس تهوع بعد از خوردن غذا یک مشکل معمول است. بعد از پایان درمان، حالت تهوع نیز باید برطرف شود.
بیماری کیسه صفرا
کیسه صفرا اندامی است که موقعیت آن در سمت راست و بالای شکم شما قرار داشته و به هضم چربی‌ها در بدن کمک می‌کند. سنگ های صفراوی و سایر بیماری‌های کیسه صفرا می‌توانند توانایی هضم چربی‌ها را در بدن تحت‌تأثیر قرار دهند. در نتیجه، حالت تهوع بعد از خوردن غذای چرب، از علائم شایع بیماری‌های مربوط به کیسه صفرا است.
سندرم روده تحریک‌پذیر
بیماری سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) به مجموعه‌ای از علائم گوارشی اطلاق می‌شود که می‌تواند شامل درد شکم، اسهال و یبوست باشد. حالت تهوع یکی از شایع‌ترین شکایت‌های افراد مبتلا به این بیماری است.
دریازدگی یا بیماری حرکت
بعضی از افراد، به‌خصوص به شرایط حرکت کردن حساس هستند. اگر در میان این افراد باشید متوجه خواهید شد که با هر حرکت، ممکن است دچار احساس تهوع بعد از خوردن غذا شوند. خوردن غذا قبل یا بعد از سوار شدن بر وسایل نقلیه، می‌تواند حالت تهوع آن‌ها را تشدید کند.
سوء هاضمه
دیس‌پپسی (Dyspepsia) شرایطی است که آن را به نام سوء‌هاضمه می‌شناسیم. سوء هاضمه می‌تواند به دو دلیلِ عملکردی یا بر اثر سایر مشکلات گوارشی اتفاق بیفتد. سوء‌هاضمه عملکردی احتمالا با تحرک و یا نحوه حرکت غذا به دستگاه گوارش مرتبط است؛ اما سایر مشکلات گوارشی مانند سنگ کیسه صفرا یا التهاب لوزالمعده نیز در ایجاد آن می‌توانند دخیل باشند. از طرفی سوء‌هاضمه می‌تواند به صورت حاد اتفاق بیفتد، اما برخی از افراد ممکن است آن را تا ماه‌ها و سال‌ها به صورت مزمن تحمل کنند.
مشکلات عروقی
حالت تهوع بعد از غذا خوردن، همچنین می‌تواند در اثر تنگی عروق روده رخ دهد. این باریک شدن رگ‌های خونی، جریان خون عبوری را محدود می‌کند. حالت تهوع بعد از خوردن غذا می‌تواند با درد شدید معده همراه باشد و ممکن است وضعیتی را نشان دهد که به عنوان ایسکمی مزمن مزانشیمی (chronic mesenteric ischemia) شناخته می‌شود. احتمال تشدید یافتن ناگهانی این وضعیت وجود داشته که نتیجه آن تهدید حیات است.
سندرم سردرد
میگرن نیز می‌تواند سبب حالت تهوع بعد از غذا شود و با علائمی هم‌چون درد شدید معده، استفراغ و سرگیجه همراه باشد.
مشکلات قلبی
در بعضی موارد، حالت تهوع بعد از خوردن غذا می‌تواند یک نشانه هشدار‌دهنده برای حمله قلبی به حساب بیاید.
بیماری‌های ایجاد کننده
استفراغ و حالت تهوع گاهی می‌تواند به‌عنوان یک علامت از یک بیماری جدی‌تر رخ دهد. رایج‌ترین موارد عبارت‌اند از:
- بیماری مغز و اعصاب
- تومور مغزی
- نارسایی مغزی یا آسیب مغزی
- ضربه محکم و ناگهانی به سر
- بیماری گوارشی
- زخم معده و ورم معده
- فلج معده یا تخلیه آرام معده (وضعیتی که در افراد مبتلا به دیابت دیده می‌شود.)
- تنگی دریچه پیلور (در نوزادان و کودکان)
- فتق هیاتال
- آپاندیس
- ایسکمی روده‌ای
- انسداد روده
- پیچ‌خوردگی روده (در کودکان)
- مشکلات کیسه صفرا
- عوارض رعایت نکردن رژیم سلیاک
- بزرگی طحال
- نارسایی حاد کبد
- استفراغ ناشی از دارو (ازجمله آسپرین، ضدالتهاب غیراستروئیدی، ضدبارداری خوراکی، دیجیتال، مواد مخدر و آنتی‌بیوتیک‌ها)
- علائم اولیه کرونا
- بیهوشی عمومی
عوارض
معمولا استفراغ بی‌خطر است، اما می‌تواند نشانه‌ای از بیماری جدی‌تر باشد. برخی از مشکلات جدی که ممکن است موجب تهوع یا استفراغ شوند، شامل موارد زیر است:
- ضربه‌مغزی
- علائم بیماری هپاتیت
- مننژیت (عفونت غشای مغز)
- انسداد روده
- تومورهای مغزی
استفراغ مکرر می‌تواند سبب مشکلات زیر شود:
- کم‌آبی بدن
- ضعف
- پوسیدگی مینای دندان
- بالا آوردن خون
بزرگسالان کمتر در معرض خطر ابتلا به کم‌آبی هستند؛ زیرا معمولا می‌توانند علائم کم‌آبی بدن را تشخیص دهند (مثل تشنگی و خشکی لب‌ها یا دهان)؛ اما کودکان کوچک‌تر، بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم‌آبی قرار می‌گیرند؛ به‌خصوص اگر اسهال نیز داشته باشند؛ زیرا اغلب نمی‌توانند علائم کم‌آبی بدن را تشخیص داده و اعلام کنند.
علائم کم‌آبی بدن در کودکان شامل موارد زیر است:
- خشکی لب‌ها و دهان
- گود افتادن زیر چشم
- تنفس سریع یا توقف تنفس
در نوزادان، علائم شامل موارد زیر است:
- کاهش ادرار
- فونتنل فرورفته (نقطه نرم در بالای سر نوزاد)
استفراغ یکی از علائم اولیه بارداری است و استفراغ مکرر در دوران بارداری ممکن است سبب شود مادر دچار اختلال مایعات و مواد معدنی شود. این مورد بسیار حساس است و حتی می‌تواند زندگی مادر و جنین را به خطر بی اندازد.
به‌ندرت استفراغ بیش‌ازحد می‌تواند سبب پارگی دیواره‌ی مری( به نام: Mallory-Weiss tear) شود که یک اورژانس پزشکی است. استفراغ مکرر عموما به علت سندروم استفراغ دوره‌ای اتفاق می‌افتد و می‌تواند سبب کم‌آبی بدن و سوءتغذیه شود. استفراغ و حالت تهوع می‌تواند یکی از دلایل دفع سنگ صفرا نیز باشد.
پیشگیری
برخی از نکاتی که می‌تواند به جلوگیری از احساس تهوع بعد از خوردن غذا در شما کمک کند، شامل موارد زیر است:
- محدود کردن مصرف مواد غذایی در زمان حالت تهوع.
- زنجبیل ممکن است به بهبود حالت تهوع شما کمک کند. محصولات مختلف زنجبیلی از جمله گیاه زنجبیل یا آب‌نبات زنجبیلی به اندازه کافی، می‌توانند موثر واقع شوند.
- نوشیدن منظم اما در مقادیر کم مایعات تا بهبودی حالت تهوع
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک و مداوم به جای سه وعده غذایی حجیم
- درست جویدن غذا: جویدن یکی از مهم‌ترین مراحل هضم غذا است؛ بنابراین اگر غذای خود را به‌درستی نجوید، احتمال بروز مشکلاتی مانند نفخ و درد شکم در شما شدت می‌یابد.
- بلافاصله بعد از غذا خوردن، دراز نکشید. این کار سبب بروز سوء هاضمه و سوزش سر دل در شما خواهد شد. بهتر است حداقل فاصله زمانی بین دو تا سه ساعت از غذا خوردن تا خوابیدن را رعایت کنید و برای تقویت بیشتر روند هضم غذا، پس از اتمام وعده‌ی غذایی، هم‌چنان در وضعیت قائم باقی بمانید.
درمان
علت حالت تهوع بعد از غذا خوردن، تعیین‌کننده نوع روش درمانی خواهد بود.
- درمان آلرژی غذایی: پرهیز از مصرف مواد غذایی تحریک‌کننده که می‌تواند علائم گوارشی را در شما آغاز کند.
- درمان بیماری کیسه صفرا: استفاده از داروهای حل‌کننده سنگ‌های صفراوی یا انجام روش جراحی کوله‌سیستکتومی برای برداشتن کیسه صفرا.
- درمان رفلاکس گوارشی یا سوزش سر دل: چنانچه دچار حالت تهوع بعد از خوردن غذای چرب می‌شوید، بایستی از مصرف غذاهای پرچرب و ادویه‌دار اجتناب کرده و وزن خود را کاهش دهید. گزینه‌های دارویی ضد اسید و یا کاهش‌دهنده اسید معده، می‌توانند در کنترل این شرایط به شما کمک کنند.
- درمان سندرم روده تحریک‌پذیر: بهتر است از مصرف غذاهایی که سبب تحریک معده شما می‌شوند، اجتناب کنید.
- درمان بیماری حرکت: چنانچه قصد سفر کردن دارید، بهتر است در موقعیتی بنشینید که کمترین میزان حرکت را احساس کنید، مانند جلوی قطار و هواپیما.
- درمان تهوع بارداری: غذاهای با فرآیند هضم‌کنندگی راحت مانند ماکارونی، نان تست و کراکر مصرف کنید.
- درمان ویروس معده: بایستی به مدت چند روز استراحت کنید تا عفونت شما از بین برود. می‌توانید از غذاهای با هضم راحت، در این مدت استفاده کنید.
- درمان استرس و اضطراب: می‌توانید به یک روان‌درمانگر یا روانشناس مراجعه کنید و روش‌های ریلکسیشن مانند مدیتیشن و یوگا را امتحان کنید.
آمپول ضد تهوع و استفراغ
گاهی ممکن است پزشک برای درمان این مشکل آمپول تجویز کند. آمپول متوکلوپرامید جز داروهای ضد استفراغ است که تأثیر خوبی در کنترل این عارضه دارد.
قرص ضد تهوع
مصرف قرص برای حالت تهوع و معده درد و برخی از داروها، می‌تواند حالت تهوع را کنترل کند. برخی از داروها در دوران بارداری هم قابل‌استفاده بوده و عوارضی ندارند. این داروها شامل پرومتازین، متوکلوپرامید، دیفن هیدرامین، تری متو بنزامید، دمیترون و اندانسترون هستند.
قرص ضد استفراغ دمیترون
معمولا برای پیشگیری از این عارضه بعد از عمل جراحی قرص ضد تهوع دمیترون تجویز می‌شود. همچنین پزشک برای افرادی که به دلیل شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی دچار حالت تهوع هستند، می‌تواند این دارو را تجویز کند.
درمان استفراغ کودکان
قبل از درمان این عارضه و بررسی علت حالت تهوع مداوم در کودکان پزشک در مورد شروع تهوع و زمان شدت گرفتن آن سؤالاتی می‌پرسد. همچنین اطلاعاتی در مورد عادات غذایی و سوابق پزشکی می‌خواهد.
اگر علت این عارضه بیماری جدی نباشد، معمولا با درمان‌های خانگی و تغییر برنامه غذایی کودک درمان می‌شود. ممکن است پزشک داروی ضد تهوع هم تجویز کند؛ اما اگر این عارضه نشانه بیماری خاصی باشد، باید آزمایش‌های لازم برای تشخیص بیماری انجام شود.
سرم برای حالت تهوع
گاهی حالت تهوع به‌این‌علت ایجاد می‌شود که فرد دچار افت فشار خون شده است. در مواقعی که فشار شما بیش از اندازه افت کند، ممکن است که همراه با سرگیجه و سردی بدن، دچار حالت تهوع شوید.
در این موارد می‌توان با درمان‌های معمول افت فشار خون، حالت تهوع را برطرف کرد. اگر با خوردن آب و الکترولیت‌ها فشار خون به‌اندازه‌ی کافی نرسد، می‌توان با سرم برای کاهش حالت تهوع اقدامات لازم را انجام داد. معمولا یک سرم قندی نمکی که حجم ۵۰۰ میلی‌لیتر داشته باشد برای این حالت مناسب است.
زمان مراجعه به پزشک
اگر هر از چند گاهی دچار حالت تهوع در هنگام غذا خوردن می‌شوید، شاید چندان نشانه هشدار‌دهنده‌ای برای شما نباشد، اما اگر این حالت ظرف یک هفته از بین نرود، بایستی توسط یک متخصص گوارش مورد ارزیابی قرار بگیرید. در صورت مشاهده هر یک از این علائم جدی، فورا به پزشک مراجعه کنید:
- درد قفسه سینه
- گیجی
- اسهالی که بیش از چند روز طول بکشد.
- تب بیش از ۱۰۱.۵ درجه فارنهایت (۳۸.۶ درجه سانتی‌گراد)
- درد شدید در شکم
- ضربان قلب سریع
- استفراغ شدید یا مشکل در نگه داشتن غذا
در صورت بروز موارد زیر در کودکان زیر ۶ سال، به متخصص اطفال مراجعه کنید:
- استفراغی که بیش از چند ساعت طول بکشد.
- مشاهده علائم کم آبی بدن، مانند عدم رطوبت یا رطوبت کم پوشک، بدون اشک‌ریزی یا گود شدن گونه‌ها
- وجود تب بالاتر از ۱۰۰ درجه فارنهایت (۳۷.۸ درجه سانتی‌گراد) در کودک شما
- اسهالی که بهبود نمی‌یابد.
در صورت مشاهده علائم زیر در کودکان بالای ۶ سال، به متخصص اطفال مراجعه کنید:
- استفراغ یا اسهالی که بیش از یک روز به طول بینجامد.
- مشاهده علائم کم آبی در کودک، مانند ادرار نکردن کودک، عدم اشک‌ریزی یا فرورفتن گونه‌ها
- وجود تب بیش از ۱۰۲ درجه فارنهایت (۳۸.۹ درجه سانتی‌گراد) در کودک