ایروان
ایروان (به ارمنی Երևան: تلفظ: یِرِوان) پایتخت و بزرگ‌ترین شهر ارمنستان است و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان با تاریخ سکونت مداوم به شمار می‌رود. این شهر که در امتداد رود هرازدان قرار دارد، مرکز اداری، فرهنگی و صنعتی ارمنستان و مهم‌ترین شهر این کشور محسوب می‌شود. ایروان از سال ۱۹۱۸ به‌عنوان پایتخت ارمنستان انتخاب شد و چهاردهمین پایتخت در تاریخ این کشور و هفتمین پایتخت در دشت آرارات یا اطراف آن است. همچنین این شهر میزبان حوزه پونتیفیکال آراراتی، بزرگ‌ترین حوزه کلیسای حواری ارمنی و یکی از قدیمی‌ترین حوزه‌های مذهبی جهان، است.
تاریخچه
تاریخ ایروان به قرن هشتم پیش از میلاد بازمی‌گردد، زمانی که در سال ۷۸۲ پیش از میلاد، پادشاه آرگیشتی اول از اورارتو، دژ اربونی را در غربی‌ترین نقطه دشت آرارات بنا کرد. این دژ به‌عنوان یک مرکز بزرگ اداری و مذهبی و پایتخت سلطنتی طراحی شده بود. در دوران پادشاهی باستانی ارمنستان، با تأسیس پایتخت‌های جدید، اهمیت ایروان کاهش یافت. در سال‌های ۱۶۰۳ تا ۱۶۰۵، طی تبعید بزرگ، امپراتوری صفوی و شاه عباس صدها هزار ارمنی را به اجبار به ایران تبعید کرد و جمعیت شهر به شدت کم شد. در سال ۱۶۷۹ زلزله‌ای شهر را ویران کرد و بازسازی آن در مقیاسی کوچک‌تر انجام شد. در سال ۱۸۲۸، ایروان به بخشی از امپراتوری روسیه تبدیل شد و ارمنی‌هایی که اجدادشان در قرن هفدهم تبعید شده بودند، به این منطقه بازگشتند. پس از جنگ جهانی اول، ایروان پایتخت جمهوری اول ارمنستان شد و پذیرای هزاران بازمانده نسل‌کشی ارمنی‌ها در امپراتوری عثمانی بود. در قرن بیستم و در دوران اتحاد جماهیر شوروی، ایروان از یک شهر کوچک استانی به مرکز اصلی فرهنگی، هنری و صنعتی ارمنستان و مقر دولت ملی تبدیل شد.
توسعه مدرن
با رشد اقتصاد ارمنستان، ایروان از اوایل دهه ۲۰۰۰ دستخوش تحولات چشمگیری شده است. ساخت‌وسازهای گسترده در سراسر شهر انجام شده و مراکز تجاری مانند رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و کافه‌های خیابانی - که در دوران شوروی کمیاب بودند - به تعداد زیادی افزایش یافته‌اند. بر اساس آمار سال ۲۰۱۱، جمعیت ایروان ۱,۰۶۰,۱۳۸ نفر بود که بیش از ۳۵ درصد جمعیت کل ارمنستان را تشکیل می‌داد و تا سال ۲۰۲۲ به ۱,۰۸۶,۶۷۷ نفر رسید. ایروان در سال ۲۰۱۲ از سوی یونسکو به‌عنوان پایتخت جهانی کتاب انتخاب شد و همچنین عضو وابسته شبکه شهرهای اروپایی (یوروسیتیز) است.
جاذبه‌ها و نهادهای فرهنگی
از جاذبه‌های برجسته ایروان می‌توان به دژ اربونی، که زادگاه شهر محسوب می‌شود، کلیسای کاتوغیک تسیراناور آوان، قدیمی‌ترین کلیسای به‌جا مانده در ایروان، و کلیسای جامع سنت گریگور، بزرگ‌ترین کلیسای ارمنی جهان، اشاره کرد. یادبود تسيتسرناکابرد نیز به‌عنوان بنای رسمی یادبود قربانیان نسل‌کشی ارمنی‌ها شناخته می‌شود. ایروان میزبان چندین سالن اپرا، تئاتر، موزه، کتابخانه و دیگر نهادهای فرهنگی است. تالار اپرای ایروان مهم‌ترین سالن نمایش پایتخت ارمنستان است، گالری ملی ارمنستان بزرگ‌ترین موزه هنری این کشور محسوب می‌شود و همراه با موزه تاریخ ارمنستان در یک ساختمان قرار دارد. همچنین ماتناداران، یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های کتاب‌ها و دست‌نوشته‌های باستانی جهان را در خود جای داده است.