خوارزمشاهیان
خوارزمشاهیان یک امپراتوری سنی‌مذهب با فرهنگ ترکی-ایرانی بود که از سال ۱۰۷۷ تا ۱۲۳۱ میلادی بخش‌های وسیعی از آسیای مرکزی، افغانستان و ایران امروزی را تحت حاکمیت داشت. خوارزمشاهیان ابتدا تابع امپراتوری سلجوقی و سلسله قراختاییان بودند ولی از حدود سال ۱۱۹۰ به یک قدرت مستقل تبدیل شدند تا اینکه بین سال‌های ۱۲۱۹ تا ۱۲۲۱ در برابر حمله مغول‌ها سقوط کردند.
بنیان‌گذاری و استقلال
تاریخ دقیق تأسیس این امپراتوری مورد بحث است. سلسله خوارزمشاهیان توسط انوشتکین (معروف به غرچای)، که ابتدا برده‌ای ترک‌تبار از حاکمان غرجستان بود و سپس به‌عنوان مملوک در خدمت سلجوقیان قرار گرفت، بنیان نهاده شد. اما علاءالدین اتسز (حکومت: ۱۱۲۷–۱۱۵۶)، از نوادگان انوش‌تگین، موفق شد استقلال خوارزم را از همسایگانش به دست آورد.
اوج قدرت
خوارزمشاهیان در نهایت به قدرتمندترین دولت در منطقه پارسی‌زبان تبدیل شدند و امپراتوری‌های سلجوقی و غوریان را شکست دادند و حتی خلافت عباسی را تهدید کردند. این امپراتوری، که از الگوی سلجوقیان پیروی می‌کرد، مساحتی بین ۲.۳ تا ۳.۶ میلیون کیلومتر مربع را در بر می‌گرفت. ارتش عظیم سواره‌نظام آن، که عمدتاً از ترکان قپچاق تشکیل شده بود، نقش کلیدی در دفاع از قلمرو داشت.
فروپاشی در برابر مغول‌ها
امپراتوری خوارزمشاهیان آخرین امپراتوری ترکی-پارسی پیش از تهاجم مغول‌ها بود. در سال ۱۲۱۹، مغول‌ها به رهبری چنگیز خان به خوارزم حمله کردند و در عرض دو سال کل امپراتوری را فتح نمودند. مغول‌ها از ضعف‌ها و اختلافات داخلی این امپراتوری بهره بردند، شهرهای بزرگ را محاصره و غارت کردند و ساکنان آن‌ها را قتل‌عام نمودند. این جنگ یکی از خونین‌ترین درگیری‌های تاریخ بشر به شمار می‌رود.