دو بیتی
دوبیتی یکی از قالب‌های شعری کوتاه است که همانند رباعی، شامل چهار مصراع می‌شود. رباعی و دوبیتی در ظاهر به هم شباهت دارند اما در وزن و ساختار متفاوت اند. دوبیتی قالب شعری با قدمتی در ادبیات ایران است. در منابع ادبی از دوبیتی با نام های «فَهلوی» یا «فهلویات» نیز یاد می‌شود.
دوبیتی رایج‌ترین غالب شعری در میان مردم است. سرودن دوبیتی درمیان روستاییان و چوپانان بسیار مرسوم بوده و دوبیتی‌های ناب فراوانی توسط این افراد سروده شده اما نام سرایندگان مجهول مانده است!
ساختار ظاهری دوبیتی از نظر شکل قرار گیری قافیه‌ها به رباعی شبیه است. در شیوه مرسوم سرودن دوبیتی، مصراع های اول، سوم و چهارم باهم هم‌قافیه هستند. در موارد اندکی هم پیش می‌آید که هر چهار مصراع هم‌قافیه باشند.
وزن دو بیتی باید به صورت «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» باشد.
دوبیتی سرایان معروف ایرانی
- بندار رازی
- باباطاهر
- پورفریدون
- شرفشاه گیلانی
- شمس مغربی
- فایز دشستانی
تفاوت رباعی و دوبیتی
رباعی و دو بیتی از چند جهت با هم متفاوت هستند:
اول: وزن آنها باهم تفاوت دارد
دوم: محتوا، مضامین و موضوعات متفاوتی دارند. دو بیتی‌ها اغلب غنایی هستند و به عشق و عرفان و زاری و جدایی می‌پردازند. در حالی که رباعی بیشتر به موضوعات فلسفی می‌پردازد و کمتر به سراغ موضوعات عاشقانه و صوفیانه می‌رود.
روش تشخیص آسان دوبیتی و رباعی، توجه به هجای نخستین است! اگر هجای ابتدایی کوتاه باشد، شعر دوبیتی است و اگر هچای ابتدایی بلند باشد، رباعی است.
نمونه دو بیتی
دو زلفانت گرم تار ربابم
چه می‌خواهی ازین حال خرابم
ته که با مو سر یاری نداری
چرا هر نیمه‌شو آیی به خوابم
"بابا طاهر"
به قربون خم زلف سیاهت
فدای عارض مانند ماهِت
ببردی دین فایز را به غارت
تو شاهی خیل مژگون‌ها سپاهِت
"فایز دشتستانی"
تبم ترسم که پیراهن بسوزد
ز هرم آه من آهن بسوزد
مرا فردوس می‌شاید که ترسم
دل دوزخ به حال من بسوزد
"قیصر امین پور"