سنتور
سنتور از سازهای زهی/زخمه‌ای ایرانی است که با مضراب نواخته می‌شود. فرهنگ دهخدا سنتور را این‌گونه بازشناخته است: از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم‌های بسیاری است و با دو زخمه چوبی (مضراب) نواخته می‌شود. رایج‌ترین نوع سنتور (۹ خرکی) دارای ۷۲ سیم است که به دسته‌های ۴ تایی و در ۱۸ دسته تقسیم می‌شود.
نوازندگی سنتور
نوازندگی سنتور با دو چوب نازک که به آن‌ها «مضراب» گفته می‌شود، انجام می‌شود. مضراب‌ها در گذشته بدون نمد بودند ولی اکنون بیشتر به مضراب‌ها نمد می‌چسبانند که باعث نرم‌تر شدن و کم‌زنگ‌تر شدن آوای سنتور می‌شود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هر‌یک از مضراب‌ها، نت متفاوتی را اجرا کند. به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دست‌ها، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با آزمون فراوان به‌دست می‌آید.
سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، می‌تواند با آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تک نوازی و هم‌نوازی را دارا می‌باشد.
برابر نیمی از زندگانی سنتورنوازان، به کوک کردن آن می‌گذرد. چون کوبه‌های مداوم مضراب روی سیم‌ها و تأثیرگذاری نم و گرما روی چوب و سیم‌ها کوک را به هم می‌زند و ۷۲ سیم باید مرتب کوک یا هم‌خوان شود، از این رو سنتور، سازی شناخته می‌شود که همراه با زیبایی، بسیاری از پیامدهای فیزیکی می‌تواند روی آوا و کوک آن تأثیر بگذارد و حتی نوازنده‌های ماهر را برای یک کوک دلخواه ناکام می‌گذارد.
انواع ساز سنتور
* لاکوک:
دارای 2 ردیف 9 تایی خرک است. این ساز نوعی ساز انتقالی بوده که نت “دو” آن صدایی یکسان با “ر” دیاپازون دارد. بنابراین نت نویسی آن باید یک پرده پایین‌تر از دیگر سازهای سنتور انجام شود. توجه داشته باشید که این ساز برای گروه‌نوازی بسیار ایده‌آل است.
* سل کوک:
از دیگر انواع ساز سنتور می توان به سنتور سل کوک اشاره داشت که معمول‌ترین ساز برای آموزش سنتور است. این ساز دارای دو ردیف 9 تایی خرک است که نت “دو” آن هم‌صدا با “دو” دیاپازون می باشد. البته ابعاد این ساز نسبت به لا کوک کمی بزرگ‌تر است.
* کروماتیک:
یکی دیگر از انواع ساز سنتور نوع کروماتیک می باشد. این ساز در گروه نوازی‌ها به وفور استفاده می شود و از ابعاد نسبتا بزرگی برخوردار است. دلیل تعداد خرک‌های بیشتر آن نیز برای ایجاد نیم پرده و همچنین ربع پرده می‌باشد. این ساز 30 خرک دارد که می توانند 41 صدا ایجاد نمایند.
* کروماتیک بم:
کروماتیک بم نیز از جمله سازهای سنتور می باشد که دارای 35 خرک برای ایجاد 35 صدا می باشد. تعداد خرک های این ساز نسبت به نوع کروماتیک در صداهای بالا، کمتر است.
* باس:
باس نیز نوع دیگری از ساز سنتور است که جعبه آن نسبت به دیگر سنتورها بزرگ تر بوده و یک روکش فلزی دارد. روی هر کدام از خرک های این سنتور 2 تا 3 سیم عبور کرده است که منجر به بم تر شدن صدای ساز نسبت به دیگر سنتورها می شود.
تاریخچه
سنتور بر پایه بررسی‌ها و پژوهش‌ها یکی از کهن‌ترین سازهای گستره ایران به‌شمار می‌رود؛ کهن‌ترین نشانه‌ای که از این ساز برجامانده، از سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان (۵۵۹پیش از میلاد) است. در این سنگ‌تراشی‌ها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست‌ورزی دارد، در میان آن صف دیده می‌شود.
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (مرگ به سال ۳۴۶ ه.ق) تاریخ‌نگار نامدار و نویسنده نسک مروج‌الذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان، هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیقی ساسانی، واژه سنتور (سنطور) را ذکر می‌کند. در کتب کهن و تألیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام سنتور چند بار ذکر شده‌است.
عبدالقادر مراغه‌ای ساز یا طوفان را معرفی کرد که شبیه سنتور دست‌ورزی بود با این تفاوت که برای هر نت، تنها یک تار می‌بستند و با جابجا کردن خرک‌ها، آن را کوک می‌کردند.
برترین نوازندگان ساز سنتور
با توجه به قدمت دیرینه ساز سنتور در ایران، نوازندگان بسیار برجسته‌ای وجود دارند که این ساز را به‌طور حرفه‌ای می نوازند. از افراد چیره‌دستی که در نواختن این ساز مهارت دارند، می‌توان به استاد اردوان کامکار، رضا شفیعیان، حسین پریا، پشنگ کامکار و غیره اشاره نمود. البته استادان بسیار حرفه‌ای نیز وجود داشتند که در زدن سنتور از مهارت فوق العاده‌ای برخوردار بوده‌اند. از این افراد می‌توان به زنده یاد فرامرز پایور، مرحوم ابوالحسن صبا و زنده‌یاد پرویز مشکاتیان اشاره کرد.