شاه اسماعیل سوم
شاه اسماعیل سوم متولد 1734یا1742میلادی در اصفهان، آخرین پادشاه اسمی دودمان صفویان بود که در واقع ۲۴ سال پادشاه ظاهری ایران بود. شاه اسماعیل سوم در تاریخ ۲۹ ژوئن ۱۷۵۰ بعد از شاه سلیمان دوم به پادشاهی رسید و تا تاریخ 1773 حکومت کرد. در این مدت مرکز حکومت او اصفهان بود. سرانجام بعد از شاه اسماعیل سوم، کریمخان زند به پادشاهی رسید.
| شاه اسماعیل سوم | |
|---|---|
| تاریخ تولد: | 1734یا1742میلادی |
| محل تولد: | اصفهان، ایران |
| تاریخ فوت: | 1773میلادی |
| محل فوت: | آباده، ایران |
| محل دفن: | آرامگاه ستی فاطمه، اصفهان |
| سلسله: | صفویان |
| قلمرو: | اصفهان |
| مرکز حکومت: | اصفهان |
| شاه قبلی: | شاه سلیمان دوم |
| شاه بعدی: | کریمخان زند |
| آغاز سلطنت: | ۲۹ ژوئن ۱۷۵۰ |
| پایان سلطنت: | 1773 |
| نام پدر: | نواب میرزا مرتضی صدر الصدور |
| فرزند(ان): | حیدر میرزا، اسحاق میرزا، زینت‌النسا بیگم |
| خویشاوندی: | نوه دختری شاه سلطان حسین |
در دوران پس از قتل نادرشاه افشار، ایران دست‌خوش آشوب شد. گماشته افشاریان و شاه سلیمان دوم در اصفهان فردی به نام ابوالفتح‌خان بختیاری بود. از سوی دیگر یکی دیگر از خان‌های بختیاری یعنی علیمردان‌خان به قصد تصرف اصفهان، در منطقه مورچه‌خورت با ابوالفتح خان درگیر می‌شود اما شکست می‌خورد. علیمردان خان برای تصرف اصفهان با کریمخان زند متحد می‌شود و این دو می‌توانند بدون درگیری شدید و با تسلیم ابوالفتح خان و پیوستنش به اتحاد، اصفهان را بگشایند. این سه سردار جهت مشروعیت دادن به قدرت خویش یکی از دخترزادگان شاه سلطان حسین به نام میرزا ابوتراب خلیفه‌سلطانی را با نام شاه اسماعیل سوم در ۲۵ رجب ۱۱۶۳ ه.ق (۲۹ ژوئن ۱۷۵۰ م) به پادشاهی برگزیدند. برخی منابع سن او را در آغاز پادشاهی ۸ و برخی دیگر ۱۷ سال ذکر کرده‌اند. شایان ذکر است که او برادران بزرگ‌تری هم داشته است. در این اتحاد علیمردان خان با شرط خارج نشدن از اصفهان به سمت وکیل‌الدوله (نایب‌السلطنه) برگزیده شد. ابوالفتح خان حاکم اصفهان گشت و وظیفه لشکرکشی و فتح نواحی دیگر بر دوش کریم خان گذاشته شد.
علیمردان خان که وظیفه تربیت شاه را بر عهده گرفته بود، پیمان شکست و امورات را بدون اطلاع شاه انجام می‌داد. او ابوالفتح خان را کشت و اداره ایالت اصفهان را به عمویش حاجی بابا بختیاری سپرد. همچنین بر خلاف پیمان، شاه اسماعیل سوم را با خود برداشت و به قصد تصرف شیراز از اصفهان خارج شد. این اقدامات وکیل‌الدوله سبب شد کریم خان به سوی اصفهان حرکت کرده، آن جا را تصرف کند و به برادرش محمدصادق خان بسپارد. سپس به سوی محل اقامت علیمردان خان در منطقه بختیاری لشکر کشید و او را شکست داد. پادشاه نیز به کریم خان پناه برد و کریم خان در ۱۱۶۴ ه.ق به مقام وکالت رسید. علیمردان خان هم پس از مدتی در ۱۱۶۷ ه.ق توسط عده ای از نزدیکان کریمخان زند به قتل رسید.
کریم خان در زمان حیات شاه اسماعیل سوم به ظاهر حرمت‌نگهدار خاندان صفوی بود و حداقل در یک مورد و آن هم خطاب به نماینده دولت انگلیس که برای کسب امتیازات تجاری و روابط طرفین آمده بود، از اسماعیل به عنوان شاه ایران که در آباده زندگی می‌کند و باید در این مورد تصمیم بگیرد، یاد کرده، فرستادهٔ انگلیس را به آباده ارجاع می‌دهد.
درگذشت
شاه اسماعیل سوم در ۱۱۸۷ ه.ق در گذشت. گزارشی مبهم مرگ او را در آباده ذکر کرده‌است و گزارشی دیگر تأکید می‌کند که کریم خان به محض اطلاع از بیماری سخت شاه، او را به اصفهان فرستاد تا در کاخ‌های نیاکان خود چشم از این جهان بر گیرد. ظاهراً پس از درگذشت اوست که کریم خان لقب «وکیل‌الرعایا» یا «وکیل‌الخلایق» را اختیار می‌کند.
کریم خان سه روز برای شاه سوگواری نمود، ولی از به پادشاهی رساندن فرزند ارشدش «حیدر میرزا» خودداری نمود و تنها به انتقال او به شیراز و پاسداشت حرمتش بسنده نمود. این حداقل احترام نیز با مرگ کریم خان پایان یافت.