شیخ مفید
شیخ مفید (متولد ذیقعده ۳۳۶ ق در عكبرا، عراق- درگذشته ۳ رمضان ۴۱۳ در بغداد) با نام کامل ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، یکی از برجسته‌ترین علمای شیعه در قرن چهارم هجری و از پیشگامان علم کلام و فقه شیعی است. او با لقب ابن المعلم نیز شناخته می‌شود و به دلیل نقش کلیدی‌اش در تدوین و گسترش معارف شیعه، از وی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی مکتب کلامی بغداد یاد می‌شود. شیخ مفید در دوران زندگی خود با چالش‌های فکری و مذهبی متعددی مواجه شد و با تألیفات و مناظراتش به دفاع از عقاید شیعه پرداخت.
زندگی‌نامه
شیخ مفید در سال ۳۳۶ یا ۳۳۸ هجری قمری (۹۴۸ یا ۹۵۰ میلادی) در منطقه عکبرا، نزدیک بغداد، در خانواده‌ای شیعه متولد شد. پدرش، محمد بن نعمان، که معلم بود، مقدمات علوم دینی را به او آموخت و به همین دلیل او را «ابن المعلم» نامیدند. مفید در جوانی نزد اساتید برجسته‌ای چون ابوالقاسم جعفر بن قولویه قمی، ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، و ابویاسر حسینی بغدادی شاگردی کرد و در علوم کلام، فقه، حدیث و تفسیر مهارت یافت. او در بغداد، که در آن زمان مرکز علمی و فرهنگی جهان اسلام بود، به تدریس و تألیف پرداخت و شاگردان بسیاری از جمله شیخ طوسی و سید مرتضی را تربیت کرد. شیخ مفید در ۱۱ رمضان ۴۱۳ هجری قمری (۲ دسامبر ۱۰۲۲ میلادی) در بغداد درگذشت و در حرم کاظمین به خاک سپرده شد.
آثار
شیخ مفید بیش از ۲۰۰ اثر تألیف کرد که بسیاری از آن‌ها به دلیل حوادث تاریخی از بین رفته‌اند، اما آثار باقی‌مانده نشان‌دهنده عمق دانش و توانایی او در استدلال هستند. از مهم‌ترین کتاب‌های او می‌توان به «الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» (درباره زندگی امامان شیعه)، «اوائل المقالات» (در تبیین اصول کلامی شیعه)، «المقنعه» (در فقه شیعی)، و «تصحیح الاعتقاد» (نقد و اصلاح کتاب شیخ صدوق) اشاره کرد. این آثار به‌عنوان منابعی معتبر در مطالعات شیعی شناخته می‌شوند و تأثیر بسزایی بر نسل‌های بعدی علما داشته‌اند.
جایگاه علمی و نقش تاریخی
شیخ مفید در دوره‌ای زیست که خلافت عباسی تضعیف شده و آل‌بویه، که حامی شیعیان بودند، بر بغداد تسلط داشتند. این شرایط به او امکان داد تا در مناظرات با علمای معتزلی، اشعری و حتی زیدی شرکت کند و از عقاید شیعه دفاع کند. او با روشی عقلی و استدلالی، کلام شیعه را از حالت روایی صرف خارج کرد و پایه‌های علمی محکمی برای آن بنا نهاد. مفید همچنین در اصلاح و تکمیل آرای پیشینیان، مانند شیخ صدوق، نقش داشت و با نقدهای سازنده، به تبیین دقیق‌تر اعتقادات شیعه کمک کرد.
شیخ مفید به دلیل تألیفات ارزشمند و تربیت شاگردانی برجسته مانند شیخ طوسی، که بعدها «شیخ الطائفه» لقب گرفت، تأثیر عمیقی بر فقه و کلام شیعه گذاشت. او به‌عنوان حلقه اتصال میان نسل‌های اولیه علمای شیعه و دوره‌های بعدی شناخته می‌شود و آثارش همچنان در حوزه‌های علمیه تدریس و مطالعه می‌شوند. لقب «مفید» که طبق روایات شیعی توسط امام زمان (عج) به او داده شده، نشان‌دهنده جایگاه والای او در میان شیعیان است. مراسم تشییع او با حضور بیش از ۷۰,۰۰۰ نفر، گواهی بر احترام و محبوبیتش در زمان حیاتش بود.