نهاد کتابخانههای عمومی کشور
نهاد کتابخانههای عمومی کشور براساس قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانههای عمومی مصوب ۱۳۸۲ متولی قانونی اداره کتابخانههای عمومی در ایران است. پیش از تصویب این قانون کتابخانههای عمومی کشور تحت عنوان هیئت امنای کتابخانههای عمومی کشور زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره میشد.
هیئت امناء
بر اساس ماده ۲ این قانون هیئت امنا کتابخانه با ترکیب زیر شکل میگیرد:
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امناء).
ب- رئیس شورای عالی استانها.
ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور.
د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر.
ه - رئیس کتابخانه ملی ایران.
و- پنج نفر از صاحبنظران و شخصیتهای علمی فرهنگی کشور که حداقل دو نفر آنان را بانوان تشکیل دهند به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حکم رئیسجمهور برای مدت چهارسال انتخاب میشوند که یک نفر از آنان به انتخاب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان دبیرکل هیئت امناء مسئولیت اداره امور دبیرخانه را به عهده خواهد داشت.
اعضای هیئت امناء
| سال | اعضای حقیقی هیئت امناء | اعضای حقوقی هیئت امناء |
| ۱۳۸۴–۱۳۸۶ (دوره اول) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ احمد مسجدجامعی
ب- رئیس شورای عالی استانها؛ منصور روشنایی ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور؛ مجتبی صدیقی د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر؛ حجهالاسلام و المسلمین رضا آشتیانی عراقی ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ سید محمدکاظم موسوی بجنوردی |
| ۱۳۸۶–۱۳۹۰ (دوره دوم) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ محمدحسین صفار هرندی
ب- رئیس شورای عالی استانها. ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور. د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر. ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ علی اکبر اشعری |
| ۱۳۹۰–۱۳۹۲ (دوره سوم) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ محمدحسین صفار هرندی و سید محمد حسینی
ب- رئیس شورای عالی استانها؛ مهدی چمران ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور؛ رحیم مبینی د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر؛ داوود منظور ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ اسحاق صلاحی کجور |
| ۱۳۹۲–۱۳۹۶ (دوره چهارم) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ علی جنتی و سید عباس صالحی
ب- رئیس شورای عالی استانها. ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور. د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر. ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ رضا صالحی امیری |
| ۱۳۹۶- آذر 1400 (دوره پنجم) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ سید عباس صالحی
ب- رئیس شورای عالی استانها؛ علیرضااحمدی ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور؛ هادی جعفرنژاد د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر؛ محمداسماعیل سعیدی (جایگزین طیبه سیاوشی شاهعنایتی) ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ اشرف بروجردی |
| 1400 -دی 1043 (دوره ششم) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ محمدمهدی اسماعیلی
ب- رئیس شورای عالی استانها؛ پرویز سروری. ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور؛ علیرضا علی احمدی. د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر؛ امیرحسین بانکی پور. ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ علیرضا مختارپور قهرودی |
| 1403 تا کنون (دوره هفتم) |
|
الف- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی (رئیس هیئت امنا)؛ سیدعباس صالحی
ب- رئیس شورای عالی استانها؛ ؟؟؟. ج- معاون ذیربط از سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور؛ ؟؟؟. د- یک عضو از کمیسیون فرهنگی به پیشنهاد آن کمیسیون و تصویب مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر؛ ؟؟؟. ه - رئیس کتابخانه ملی ایران؛ غلامرضا امیرخانی |
منابع مالی
بر اساس ماده ۵ قانون، منابع مالی اداره امور کتابخانهها به شرح ذیل است:
الف- کمکهای دولت در بودجه سالیانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ب- درآمدهای حاصله موضوع ماده (۶) این قانون.
ج- هدایا و کمکهای مردمی سازمانها، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و بخش خصوصی و مجامع بینالمللی.
د- موقوفات.
ه - درآمدهای اختصاصی انجمنها و کتابخانههای عمومی از محل انجام فعالیتهای فرهنگی آموزشی مرتبط و دریافت حق عضویت.
ماده ۶- شهرداریها مکلفند همه ساله حداقل نیم درصد (۰٫۵٪) از درآمدهای خود را به منظور اداره امور کتابخانهها در اختیار انجمنهای کتابخانههای عمومی شهر مربوطه قرار دهند.
دبیرخانه هیئت امنای کتابخانههای عمومی کشور
قبل از تغییر ساختار نهاد کتابخانههای عمومی این سازمان به نام دبیرخانه هیئت امنای کتابخانههای عمومی کشور شناخته میشد و زیر نظر وزارت ارشاد فعالیت میکرد. رؤسای دبیرخانه هیئت امنای کتابخانههای عمومی به قرار زیر بودهاند:
| نام و نام خانوادگی | تاریخ شروع | تاریخ پایان |
| محمدابراهیم انصاری لاری | ۱۳۷۰ | ۱۳۷۵ |
| مهدی معینفر | ۱۳۷۵ | ۱۳۸۱ |
| محمد حسین ملک احمدی | ۱۳۸۱ | ۱۳۸۴ |
در سال ۱۳۸۴ با تغییر ساختار نهاد، محمد حسین ملک احمدی به عنوان اولین دبیرکل آغاز به فعالیت کرد.
دبیرکلهای نهاد
| نام و نام خانوادگی | تاریخ شروع | تاریخ پایان | وزیر منصوبکننده |
| محمد حسین ملک احمدی | ۱۳۸۴ | ۱۳۸۶ | احمد مسجدجامعی |
| منصور واعظی | ۱۶ مرداد ۱۳۸۶ | ۱۳۹۲ | محمدحسین صفار هرندی و سید محمد حسینی |
| محمد حسین ملک احمدی | ۲۰ بهمن ۱۳۹۲ | ۱۳۹۳ | علی جنتی |
| علیرضا مختارپور | ۵ خرداد ۱۳۹۳ | ۲۳ آذر ۱۴۰۰ | علی جنتی و سید عباس صالحی |
| مهدی رمضانی | ۲۳ آ ذر ۱۴۰۰ | 5 دی 1403 | محمدمهدی اسماعیلی |
| آزاده نظربلند | 5 دی 1403 | تاکنون | سیدعباس صالحی |
برنامهریزی و سیاستگذاری
یکی از وظایف نهاد کتابخانههای عمومی کشور، تدوین برنامهها کوتاه مدت، بلند مدت و راهبردی و نیز تدیون سیاستهای فعالیتهای کتابخانههای عمومی و سایر ارکان نهاد است. بر این اساس تاکنون اسناد عمده زیر در حوزه برنامهریزی و سیاستگذاری تدوین و ابلاغ شدهاست:
- سند چشمانداز نهاد کتابخانههای عمومی کشور در افق ۱۴۰۴؛ سال ۱۳۸۸
- «سیاستها و شاخصهای برنامهای سال ۱۳۹۵، سال خواندن»
- اولویتها و اقدامهای محوری نهاد کتابخانههای عمومی کشور، سال ۱۳۹۷
- مجموعه استانداردهای کتابخانههای عمومی (سالهای مختلف)
این نهاد در بیانیه چشمانداز خود این اهداف و ویژگیها را برا خود قائل شدهاست:
- ارتقاء دهنده آگاهی عمومی از طریق دسترسی سریع، آسان و عادلانه یکایک ایرانیان و فارسی زبانان به منابع اطلاعاتی مورد نیاز با توجه به اقتضائات سنی، فرهنگی، جغرافیایی و جسمی؛
- در خدمت آموزش مادام العمر افراد جامعه از طریق تعامل با نهادهای آموزشی و تسهیل در چرخهٔ دانش با تأمین منابع اطلاعاتی؛
- مرکزی برای یادگیری، رشد مهارت و نیز ارتقاء تعاملات فکری و علمی در راستای تولید علم؛
- جذاب، هدایتکنندهٔ اوقات فراغت و توسعه دهنده فرهنگ مطالعه و کتابخوانی با هدف جذب فراگیر مخاطب به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان؛
- تقویتکنندهٔ مؤلفههای هویت ملی ایرانیان حافظ و انتقال دهندهٔ ارزشهای دینی و فرهنگی در برابر از خود بیگانگی فرهنگی و گسست نسلها.
- پژوهش محور، نوآور و خلاق و بهرهمند از مشارکت نخبگان و فرزانگان و رشد دهنده روحیه خلاقیت و نوآوری در جامعه؛
- حامی و ارتقاء دهنده منزلت اجتماعی کتابداران؛
- مشاور امین با بهرهمندی از کتابداران متخصص و متعهد؛
- دارای ساختاری انعطافپذیر و چابک در تعامل با مساجد و خیرین و بهرهمند از همکاری نهادها و سازمانهای دولتی، مردمی و مذهبی؛
- برخوردار از نظامهای همکاری و تبادل بین کتابخانهای در سطوح ملی، منطقهای و جهانی؛
- پیشرو در بهرهگیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی با ایجاد کتابخانههای ترکیبی از طریق دیجیتال سازی اثر بخش خدمات و منابع
اولویتها و اقدامهای محوری نهاد کتابخانههای عمومی کشور
این سند در سال ۱۳۹۷ بدون محدودیت زمانی تدوین شدهاست و ابلاغ سند جایگزین معتبر است. اساس این سند توجه به ظرفیتهای اجتماعی کتابخانههای عمومی است.
این سند شامل ۶ سیاست است که با عنوان «اولویت» مشخص شدهاند:
اولویت ۱. توسعه عادلانه «خدمت کتابخانه عمومی» و افزایش دسترسی به کتابخانه عمومی
اولویت ۲. اصلاح و توسعه زیرساختها و فرایندها بهمنظور افزایش بهرهوری در نهاد
اولویت ۳. افزایش کارآمدی و منزلت اجتماعی منابع انسانی نهاد کتابخانههای عمومی
اولویت ۴. کاربرمحورکردن خدمات، برنامهها و منابع کتابخانههای عمومی
اولویت ۵. توسعه آموزش کاربران با محور قرار دادن مسائل اجتماعیِ ملی و محلی
اولویت ۶. ارائه تصویری اجتماعی از جایگاه کتابخانه عمومی