زهره (سیاره)
سیاره زهره یا ناهید یا ونوس، دومین سیاره از خورشید، یکی از درخشان‌ترین اجرام آسمانی است که به راحتی از زمین قابل مشاهده است. این سیاره به خاطر نزدیکی به زمین و شباهت‌های سطحی به آن، همیشه توجه زیادی را به خود جلب کرده است.
همچنین این سیاره یکی از جذاب‌ترین سیارات منظومه شمسی است که به دلیل شرایط سخت و خاص خود، چالش‌های زیادی برای دانشمندان و محققان فضایی فراهم آورده است. تحقیقات و مأموریت‌های آینده می‌توانند به درک بهتر این سیاره و محیط‌های مشابه در خارج از منظومه شمسی کمک کنند.
سیارهٔ ناهید (زهره)، بدون قمر است و در مدار تقریباً دایره‌واری به‌دور خورشید می‌گردد. این سیاره از بسیاری دیدگاه‌ها ازجمله اندازه، جرم، گرانش و ترکیبات ساختاری به زمین همانندی دارد و به خاطر همین نزدیکی‌ها آن را سیارهٔ «خواهر زمین» نیز خوانده‌اند. زهره از نظر حجم و جرم، هفتمین جسم بزرگ در سامانه خورشیدی است.
در زبان لاتین به این سیاره وُنوس می‌گویند که به معنی خدای عشق و زیبایی در روم باستان است.
مشخصات کلی
- نام: زهره (ونوس)
- موقعیت در منظومه شمسی: دومین سیاره از خورشید
- قطر: 12,104 کیلومتر (تقریباً 95% قطر زمین) جرم: 4.87 × 10^24 کیلوگرم (تقریباً 82% جرم زمین)
- فاصله از خورشید: حدود 108 میلیون کیلومتر
- مدت زمان چرخش به دور خورشید (سال زهره): 225 روز زمینی
- مدت زمان چرخش به دور خود (روز زهره): 243 روز زمینی
- مدار: تقریباً دایره‌ای با انحراف بسیار کم
جو و سطح زهره
زهره دارای جوی بسیار غلیظ و سنگین است که عمدتاً از دی‌اکسید کربن (CO2) تشکیل شده و مقدار کمی نیتروژن (N2) نیز در آن وجود دارد. ابرهای ضخیم اسید سولفوریک در جو این سیاره، سطح آن را از دید تلسکوپ‌های نوری مخفی می‌کنند.
فشار جوی: فشار سطحی زهره تقریباً 92 برابر فشار جو زمین در سطح دریا است. دمای سطحی: دمای سطحی میانگین زهره حدود 467 درجه سانتیگراد است که این سیاره را به گرم‌ترین سیاره در منظومه شمسی تبدیل کرده است. سطح: زهره دارای سطحی سنگی با زمین‌های ناهموار، آتشفشان‌ها، و دشت‌های وسیع است. بسیاری از آتشفشان‌های زهره فعال هستند.
جو زهره به دلیل غلظت بالای دی‌اکسید کربن و وجود ابرهای اسید سولفوریک، تأثیر گلخانه‌ای شدیدی دارد که باعث افزایش دمای سطحی آن می‌شود.
ترکیب جو
- دی‌اکسید کربن: 96.5%
- نیتروژن: 3.5%
- گازهای کمیاب: شامل بخار آب، دی‌اکسید گوگرد، آرگون و غیره.
اثر گلخانه‌ای
زهره تجربه یک اثر گلخانه‌ای بسیار قوی دارد که موجب شده دمای سطحی آن بسیار بیشتر از دمای سطحی سایر سیارات منظومه شمسی باشد.
حرکت‌های مداری و چرخشی
مدار
مدار زهره تقریباً دایره‌ای با انحراف اندک است که آن را در فاصله تقریباً ثابتی از خورشید نگه می‌دارد.
چرخش
زهره بر خلاف سایر سیارات منظومه شمسی، در جهت عقربه‌های ساعت (حرکت پس‌گرد) به دور خود می‌چرخد که مدت زمان آن طولانی‌تر از یک سال زهره است.
اکتشافات و مأموریت‌های فضایی
از زمان شروع عصر فضا، زهره مقصد بسیاری از مأموریت‌های فضایی بوده است. برخی از مهم‌ترین مأموریت‌ها عبارتند از:
- پایونیر ونوس (Pioneer Venus): مأموریت ناسا در سال 1978 که شامل یک مدارگرد و چندین فرودگر بود.
- ونرا (Venera): مجموعه‌ای از مأموریت‌های شوروی بین سال‌های 1961 تا 1984 که توانستند اطلاعات زیادی از سطح و جو زهره بدست آورند.
- ماژلان (Magellan): مأموریت ناسا در سال 1989 که از رادار برای نقشه‌برداری از سطح زهره استفاده کرد.
فهرست کاوشگرهایی که به زهره فرستاده شده‌اند:
| نام فضاپیما | تاریخ پرتاب | نتیجه مأموریت |
| ونرا-۱ | ۱۲ فوریهٔ ۱۹۶۱ | تا فاصله ۱۰۰٬۰۰۰ کیلومتری زهره رسید. در فاصلهٔ ۷٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتری زمین ارتباط با آن قطع شد. |
| مارینر ۱ | ۲۲ ژوئیهٔ ۱۹۶۲ | عملیات ناموفق. در دریا سقوط کرد. |
| مارینر ۲ | ۲۷ اوت ۱۹۶۲ | به سیاره رسید؛ ولی در ۴ ژانویهٔ ۱۹۶۳ ارتباط با آن قطع شد. |
| زوند ۱ | ۲ آوریل ۱۹۶۴ | چند هفته پس از پرتاب ارتباط با آن قطع شد. |
| ونرا-۲ | ۱۲ نوامبر ۱۹۶۵ | به فاصلهٔ ۲۴٬۰۰۰ کیلومتری زهره رسید. |
| ونرا-۳ | ۱۶ نوامبر ۱۹۶۵ | در ۱ مارس ۱۹۶۶ طی عملیات فرود با سطح برخورد و نابود شد. |
| ونرا-۴ | ۱۲ ژوئن ۱۹۶۷ | در ۱۸ اکتبر ۱۹۶۷ بر سطح زهره فرود آمد و هنگام فرود اطلاعاتی فرستاد. |
| مارینر ۵ | ۱۴ ژوئن ۱۹۶۷ | به فاصلهٔ ۴٬۱۰۰ کیلومتری سیاره رسید و اطلاعاتی فرستاد. |
| ونرا-۵ | ۵ ژانویهٔ ۱۹۶۹ | در ۱۶ مهٔ ۱۹۶۹ در عملیاتی ناموفق بر سطح زهره فرود آمد. |
| ونرا ۶ | ۱۰ ژانویهٔ ۱۹۶۹ | در ۱۷ مهٔ ۱۹۶۹ در عملیاتی ناموفق بر سطح زهره فرود آمد. |
| ونرا-۷ | ۱۷ اوت ۱۹۷۰ | در ۱۵ دسامبر ۱۹۷۰ پس از فرود به مدت ۲۳ دقیقه اطلاعاتی فرستاد. |
| ونرا-۸ | ۲۶ مارس ۱۹۷۲ | در ۲۲ ژوئیهٔ ۱۹۷۲ پس از فرود به مدت ۵۰ دقیقه اطلاعاتی فرستاد. |
| مارینر ۱۰ | ۳ نوامبر ۱۹۷۳ | در ۵ فوریهٔ ۱۹۷۴ به فاصلهٔ ۵٬۸۰۰ کیلومتری سیاره رسید، اطلاعاتی فرستاد و به سمت سیارهٔ تیر رفت. |
| ونرا ۹ | ۸ ژوئن ۱۹۷۵ | در ۲۱ اکتبر ۱۹۷۵ بر سطح زهره فرود آمد و در ۵۵ دقیقه یک‌نگاره فرستاد. |
| ونرا ۱۰ | ۱۴ ژوئن ۱۹۷۵ | در ۲۵ اکتبر ۱۹۷۵ بر سطح زهره فرود آمد و در ۶۵ دقیقه یک‌نگاره فرستاد. |
| پایونیر ۱۲ | ۲۰ مهٔ ۱۹۷۸ | به مداری با بلندی ۱۴۵ تا ۶۶٬۰۰۰ کیلومتری سیاره با دورهٔ ۲۴ ساعته رسید. ارتباط با آن در ۹ اکتبر ۱۹۹۲ قطع شد. |
| پایونیر زهره ۲ | ۸ اوت ۱۹۷۸ | ۴ سطح‌نشین داشت و در ۹ دسامبر ۱۹۷۸ بر سطح زهره فرود آمد. تنها یکی از سطح‌نشین‌ها موفق بود و اطلاعات فرستاد. |
| ونرا-۱۱ | ۹ سپتامبر ۱۹۷۸ | در ۲۵ دسامبر ۱۹۷۸ بعد از فرود به مدت ۹۵ دقیقه اطلاعات فرستاد. |
| ونرا-۱۲ | ۱۴ سپتامبر ۱۹۷۸ | در ۲۲ دسامبر ۱۹۷۸ بعد از فرود به مدت ۶۰ دقیقه اطلاعات فرستاد. |
| ونرا-۱۳ | ۳۰ اکتبر ۱۹۸۱ | در ۱ مارس ۱۹۸۲ بر سطح زهره فرود آمد. به آزمایش خاک پرداخت و به مدت ۶۰ دقیقه یک نگاره و اطلاعات فرستاد. |
| ونرا-۱۴ | ۴ نوامبر ۱۹۸۱ | در ۵ مارس ۱۹۸۲ بر سطح زهره فرود آمد. به آزمایش خاک پرداخت و به مدت ۶۰ دقیقه یک نگاره و اطلاعات فرستاد. |
| ونرا-۱۵ | ۲ ژوئن ۱۹۸۳ | به مداری قطبی با ۱٬۰۰۰ تا ۶۵٬۰۰۰ کیلومتر بلندی رسید و به نقشه‌برداری راداری از سیاره پرداخت. |
| ونرا-۱۶ | ۷ ژوئن ۱۹۸۳ | به مداری قطبی با ۱٬۰۰۰ تا ۶۵٬۰۰۰ کیلومتر بلندی رسید و به نقشه‌برداری راداری از سیاره پرداخت. |
| وگا ۱ | ۱۵ دسامبر ۱۹۸۴ | در ۱۱ ژوئن ۱۹۸۵ از فاصلهٔ ۸٬۸۹۰ کیلومتری آن گذر کرد و به سمت دنباله‌دار هالی رفت. سطح‌نشین آن بر سطح زهره فرود آمد؛ به مدت ۲۰ دقیقه اطلاعات فرستاد؛ و بالن همراه خود را در هواکرهٔ سیاره رها نمود. |
| وگا ۲ | ۲۰ دسامبر ۱۹۸۴ | در ۱۵ ژوئن ۱۹۸۵ از فاصلهٔ ۸٬۰۳۰ کیلومتری آن گذر کرد و به سمت دنباله‌دار هالی رفت. سطح‌نشین آن بر سطح زهره فرود آمد؛ به مدت ۲۱ دقیقه اطلاعات فرستاد؛ و بالن همراه خود را در هواکرهٔ سیاره رها نمود. |
| کاوشگر ماژلان | ۵ مهٔ ۱۹۸۹ | به مداری با بلندی ۲۹۴ تا ۸٬۴۵۰ کیلومتری سیاره رسید. به نقشه‌برداری راداری پرداخت و در تاریخ ۱۱ اکتبر ۱۹۹۴ در هواکرهٔ سیاره سوخت. |
| فضاپیمای گالیله | ۱۸ اکتبر ۱۹۸۹ | در ۱۰ فوریه ۱۹۹۰ به فاصلهٔ ۱۶٬۰۰۰ کیلومتری سیاره رسید و سپس به سمت سیارهٔ هرمز رفت. |
| کاسینی-هویگنس | ۱۸ اکتبر ۱۹۹۷ | در دو تاریخ ۲۶ آوریل ۱۹۹۸ و ۲۰ ژوئن ۱۹۹۹ به فاصلهٔ نزدیکی از سیاره رسید و سپس به سمت کیوان رفت. |
چشم‌انداز آینده
مأموریت‌های آینده به زهره شامل برنامه‌هایی برای مطالعه دقیق‌تر سطح، جو و تاریخچه زمین‌شناسی آن است. مأموریت‌هایی مانند داوینچی+ (DAVINCI+) و VERITAS توسط ناسا در حال برنامه‌ریزی و توسعه هستند که هدف آنها فراهم آوردن اطلاعات بیشتری از این سیاره مرموز و داغ است.
منابع معتبر
- ناسا (NASA): Venus
- آژانس فضایی اروپا (ESA): Venus Express
- وبسایت علمی بریتانیایی (Britannica): Venus