مشتری (سیاره)
مشتری یا هرمز (که به نام‌های بِرجیس، اورمزد، زاوش، ژوپیتر نیز شناخته می‌شود)، بزرگترین سیاره در منظومه شمسی و پنجمین سیاره از خورشید است و به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، همیشه یکی از موضوعات مهم تحقیقات علمی در زمینه نجوم و علوم فضایی بوده است.
این سیارهٔ غول گازی با جرم یک‌هزارم خورشید است، ولی جرمی دو و نیم برابر تمامی دیگر سیاره‌های منظومهٔ شمسی دارد و دومین جسم در منظومهٔ شمسی بر پایهٔ جرم و حجم است. از نظر دوری از خورشید، مشتری پنجمین سیاره پس از تیر، ناهید، زمین و بهرام است. این سیاره یک سیاره گازی است که از هیدروژن و هلیم تشکیل شده است و هیچ سطح جامدی ندارد. مشتری دارای چندین حلقه و بیش از صد قمر است.[۱][۲][۳]
نگاه کلی
در یک نگاه کوتاه، سیاره مشتری (هُرمُز) چهارمین جسم درخشان در آسمان پس از خورشید، ماه و زهره است، اگرچه گهگاه مریخ (بهرام) درخشان‌تر به‌نظر می‌آید. به کمک دوربین دوچشمی برخی از قمرهای مشتری نیز قابل مشاهده هستند.
جرم مشتری ۲٫۵ برابر بیشتر از مجموع جرم دیگر سیاره‌های منظومهٔ شمسی است. جرم مشتری ۳۱۸ برابر جرم زمین است و قطر آن ۱۱ برابر قطر زمین است. مشتری می‌تواند ۱٬۳۰۰ زمین را در خود جای دهد. میانگین فاصله آن از خورشید حدود ۷۷۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کیلومتر است که بیش از ۵ برابر فاصله زمین از خورشید است. ستاره‌شناسان با استفاده از تلسکوپ‌های زمینی و ماهواره‌هایی که در مدار زمین می‌گردند، به بررسی مشتری می‌پردازند. ایالات متحده تاکنون ۶ فضاپیمای بدون سرنشین به مشتری فرستاده‌است.
در ژوئیهٔ ۱۹۹۴، هنگامی که ۲۱ تکه از دنباله‌دار شومیکر-لوی ۹ با جو مشتری برخورد کرد، ستاره‌شناسان شاهد رویدادی بسیار تماشایی بودند. این برخورد انفجارهای سهمگینی ایجاد کرد که برخی از آنها قطری بزرگ‌تر از قطر زمین داشتند.
مشخصات کلی
نام: مشتری (ژوپیتر)
موقعیت در منظومه شمسی: پنجمین سیاره از خورشید
قطر: 142,984 کیلومتر (11 برابر قطر زمین)
جرم: 1.898 × 10^27 کیلوگرم (318 برابر جرم زمین)
فاصله از خورشید: حدود 778.5 میلیون کیلومتر
مدت زمان چرخش به دور خورشید (سال مشتری): 11.86 سال زمینی
مدت زمان چرخش به دور خود (روز مشتری): 9.9 ساعت
مدار: تقریباً دایره‌ای با انحراف نسبی کم
جو و ساختار
مشتری یک غول گازی است که عمدتاً از هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است. این سیاره فاقد سطح جامد است و دارای جو بسیار ضخیمی می‌باشد.
ترکیب جو
- هیدروژن: 90%
- هلیوم: 10%
سایر گازها
- متان، آمونیاک، بخار آب و ترکیبات دیگر
لکه سرخ بزرگ
مشتری دارای ویژگی‌های برجسته‌ای همچون لکه سرخ بزرگ است که یک طوفان عظیم و پایدار به قطر حدود 16,350 کیلومتر (بیش از قطر زمین) است و بیش از 350 سال در حال چرخش بوده است.
کمربندهای ابر
جو مشتری دارای کمربندهای ابری مختلفی است که به صورت موازی با استوا قرار دارند و شامل مناطق روشن و تیره می‌شوند که به دلیل جریان‌های جوی قدرتمند ایجاد شده‌اند.
مشتری دارای میدان مغناطیسی بسیار قدرتمندی است که حدود 14 برابر قوی‌تر از میدان مغناطیسی زمین است. این میدان مغناطیسی گسترده و قوی، ذرات باردار را به دام می‌اندازد و یک مگنتوسفر وسیع را ایجاد می‌کند که تأثیرات زیادی بر محیط اطراف سیاره دارد.
قمرها و حلقه‌ها
مشتری دارای بیش از 79 قمر شناخته شده است که چهار قمر گالیله‌ای بزرگترین و معروف‌ترین آنها هستند.
قمرهای گالیله‌ای
- آیو (Io): فعال‌ترین قمر از نظر زمین‌شناسی با بیش از 400 آتشفشان فعال.
- اروپا (Europa): دارای سطح یخی و احتمالاً یک اقیانوس زیرسطحی که ممکن است حاوی حیات میکروبی باشد.
- گانیمد (Ganymede): بزرگترین قمر در منظومه شمسی و دارای میدان مغناطیسی خاص خود.
- کالیستو (Callisto): قمر با سطحی پر از دهانه‌های برخوردی و قدیمی‌ترین سطح در منظومه شمسی.
حلقه‌ها
مشتری دارای یک سیستم حلقه‌ای ضعیف و کم‌نور است که عمدتاً از ذرات غبار تشکیل شده و از نظر اندازه و روشنایی با حلقه‌های زحل قابل مقایسه نیست.
مأموریت‌های فضایی
مشتری هدف بسیاری از مأموریت‌های فضایی بوده است که اطلاعات ارزشمندی درباره این سیاره به دست آورده‌اند.
پایونیر 10 و 11 (Pioneer 10 & 11): اولین فضاپیماهایی که در سال‌های 1973 و 1974 به مشتری رسیدند.
وویجر 1 و 2 (Voyager 1 & 2): مأموریت‌هایی که در سال 1979 اطلاعات بسیار مهمی از سیستم مشتری به زمین ارسال کردند.
گالیله (Galileo): مأموریت ناسا که در سال 1995 وارد مدار مشتری شد و به مدت هشت سال اطلاعات مفصلی از این سیاره جمع‌آوری کرد.
جونو (Juno): مأموریت ناسا که در سال 2016 به مشتری رسید و همچنان در حال مطالعه میدان مغناطیسی، جو و ساختار داخلی مشتری است.
برنامه‌های آینده برای مطالعه مشتری شامل مأموریت‌های جدید و پیشرفته‌تر برای بررسی دقیق‌تر این سیاره و قمرهای آن است.
- جوس (JUICE): مأموریت آژانس فضایی اروپا (ESA) که قرار است در سال 2029 به مشتری برسد و به مطالعه قمرهای یخی گالیله‌ای بپردازد.
- یورپا کلیپر (Europa Clipper): مأموریت ناسا که برای پرتاب در دهه 2020 برنامه‌ریزی شده و هدف آن بررسی دقیق قمر اروپا و جستجوی نشانه‌های حیات است.